Umińska, Eugenia

Umińska, Umińska-Jaworska, Eugenia, *4 X 1910 Warszawa, †20 XI 1980 Kraków, polska skrzypaczka i pedagog. W latach 1915–18 uczyła się u G. Jabłońskiej i M. Michałowicza, 1918–27 studiowała pod kierunkiem J. Jarzębskiego w konserwatorium w Warszawie. Studia uzupełniające odbyła u O. Ševčíka na letnich kursach w Písku (1927–28) i G. Enescu w Paryżu (1930–32). Działalność koncertową rozpoczęła jako członek i solistka orkiestry Filharmonii Warszawskiej i od 1934 Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Warszawie. Występowała na porankach niedzielnych w filharmonii, na koncertach radiowych (m.in. z pianistami Z. Dygatem i A. Brachockim), brała udział w „audycjach” Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej i w akcji koncertowej Organizacji Ruchu Muzycznego (ORMUZ) podczas licznych krajowych tournées (głównie z Dygatem). 5 I 1934 debiutowała Koncertem skrzypcowym J. Brahmsa na koncercie abonamentowym orkiestry Filharmonii Warszawskiej pod batutą C. Kraussa. Za granicą występowała m.in. z K. Szymanowskim przy fortepianie na koncertach kompozytorskich w Bolonii ( 1933) i Berlinie ( 1934), w 1937 w Salle Erard w Paryżu (recital z Dygatem) i Théâtre des Champs-Elysées z Orchestre Symphonique de Paris pod batutą A. Rodzińskiego (II Koncert skrzypcowy Szymanowskiego). Umińska była drugim po P. Kochańskim wykonawcą tego utworu, zaprezentowała go m.in. z orkiestrą Polskiego Radia pod dyrekcją G. Fitelberga na koncercie na Wawelu (1938) i koncercie radiowym w Warszawie (28 III 1939).

W latach II wojny światowej Umińska, niezwykle aktywna jako solistka i kameralistka, brała udział w tajnych i jawnych koncertach w Warszawie (m.in. w kawiarniach Lardellego i B. Woytowicza) i Krakowie (w Domu Plastyków). Jesienią 1942 wystąpiła z R. Padlewskim jako pianistą w serii publicznych i prywatnych koncertów w Rzeszowie, Tarnowie, Jarosławiu, Zarzeczu i Przeworsku. W latach 1939–42 wchodziła w skład tria fortepianowego z K. i M. Wiłkomirskimi, w II 1941 utworzyła kwartet smyczkowy z R. Padlewskim (II skrzypce), H. Trzonkiem (altówka) i K. Wiłkomirskim (wiolonczela). Zespół miał w repertuarze utwory klasyczne i z XX wieku (Debussy, Ravel, Respighi, Szymanowski), dokonał także prawykonań kwartetów powstałych w czasie wojny, m.in. Padlewskiego, Z. Turskiego, S. Wiechowicza, G. Bacewicz, K. Wiłkomirskiego, W. Rudzińskiego. Umińska kierowała kwartetem do XI 1943, gdy z powodu odmowy udziału w koncercie dla Niemców w sali Stadttheater w Warszawie musiała się ukrywać; na jednym z ostatnich warszawskich tajnych koncertów w salonie Augersteinów na ul. Szpitalnej (3 V 1944) wykonała II Koncert skrzypcowy Szymanowskiego z duetem fortepianowym Lutosławski–Panufnik w ich własnym opracowaniu partii towarzyszącej.

Po wojnie Umińska wznowiła występy krajowe (Koncert skrzypcowy Brahmsa z orkiestrą Filharmonii Krakowskiej pod batutą A. Panufnika, VI 1945) i zagraniczne (prawykonanie Koncertu skrzypcowego R. Palestra z BBC Symphony Orchestra pod batutą G. Fitelberga, Londyn 14 VII 1946), łącząc je z pracą pedagogiczną w PWSM w Krakowie jako wykładowca (1945–80, od 1963 profesor nadzwyczajny), kierownik Katedry Instrumentów Smyczkowych (od 1957), rektor (1964–66) i prorektor (1966–69). Jej uczniami byli m.in. W. Wiłkomirska (prywatnie w Warszawie), K. Danczowska, T. Głąbówna, J. Kaliszewska, K. Teutsch, W. Kwaśny, J. Tawroszewicz oraz altowiolista J. Kosmala.

Umińska była obok I. Dubiskiej i T. Wrońskiego jednym z filarów wiolinistyki polskiej XX wieku jako wykonawca, pedagog i edytor. Od pierwszych występów w Warszawie cieszyła się uznaniem krytyki. Chwalono „grę bez cienia pozy” i ujmującą prostotę wykonania, wypływającą z jej usposobienia (Sz. Waljewski, „ABC” z 31 III 1933), podziwiano „wielki ton, czystość techniki, żywość i szlachetność gry” (K. Stromenger po wykonaniu koncertu skrzypcowego W.A. Mozarta i Poème na skrzypce i orkiestrę E. Chaussona, „Gazeta Polska” z 2 XII 1934). Od koncertu kompozytorskiego K. Szymanowskiego w Zakopanem (18 VI 1930) brała udział niemal we wszystkich kolejnych przedsięwzięciach tego rodzaju, wykonując I i II Koncert skrzypcowy oraz wszystkie utwory Szymanowskiego na skrzypce i fortepian, najczęściej z towarzyszeniem kompozytora. Była też wieloletnim propagatorem innych współczesnych kompozytorów polskich jako prymariusz kwartetów smyczkowych w Warszawie i Krakowie (prawykonanie młodzieńczego Kwartetu K. Meyera, 1961) oraz solistka koncertów symfonicznych i kameralnych, dokonała m.in. prawykonania Sonaty R. Palestra na 2 skrzypiec i fortepian (z I. Dubiską i J. Ekierem, Warszawa 1940), Suity G. Bacewicz na 2 skrzypiec (z I. Dubiską, Warszawa 1943), Koncertu skrzypcowego Palestra (Londyn i Kraków 1946), Recitativo e arioso W. Lutosławskiego z J. Szamotulską przy fortepianie (Kraków 1952). Jako edytor zasłużyła się poszerzeniem repertuaru skrzypcowego o ponad 100 utworów opracowanych dla PWM, w tym wszystkich utworów skrzypcowych Szymanowskiego. Umińska zasiadała w jury wielu międzynarodowych konkursów skrzypcowych – im. J. Kubelíka w Pradze (1949), im. Królowej Elżbiety Belgijskiej w Brukseli (od 1951), im. H. Wieniawskiego w Poznaniu (1952–72), w Budapeszcie, Genui, Helsinkach, Lizbonie i Moskwie (konkurs im. P. Czajkowskiego 1978). Nawiązując do tradycji współinicjowania przez Umińską konkursów gry na instrumentach smyczkowych w kraju, jak też dla uczczenia jej zasług, uczniowie Umińskiej powołali w 2005 do życia w Ogólnopolski Konkurs Młodych Skrzypków im. Eugenii Umińskiej w Poznaniu.

Literatura: K. Wiłkomirski Wspomnienia, Kraków 1971.