Turski, Zbigniew

Turski Zbigniew, *16 X 1908 Warszawa (nie 21 VII 1908 Konstancin), †7 I 1979 Otwock, polski kompozytor i dyrygent. Studiował w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie kompozycję u P. Rytla (dyplom 1937) i dyrygenturę u W. Bierdiajewa. W latach 1936–39 był reżyserem muzycznym Polskiego Radia w Warszawie. Podczas okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie. Od 1945 do 1946 był dyrektorem artystycznym i dyrygentem Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku; w latach 1948–49 wykładał w PWST w Warszawie, w 1959–60 pełnił funkcję prezesa ZKP, a w 1957–73 dyrektora muzycznego Teatru Współczesnego w Warszawie, z którym współpracował do końca życia jako autor muzyki do spektakli teatralnych. W 1948 otrzymał złoty medal na Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury z okazji XIV Letnich Igrzysk Olimpijskich w Londynie za Symfonię „Olimpijską ”, w 1955 nagrodę MKiS oraz nagrodę II Festiwalu Muzyki Polskiej, w 1957 nagrodę ZKP „za całokształt wybitnej działalności kompozytorskiej”, w 1960 nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży, w 1968 nagrodę państwową II st. za twórczość kompozytorską, szczególnie w dziedzinie muzyki teatralnej, radiowej i filmowej. Większość kompozycji przedwojennych Turskiego spłonęła podczas powstania warszawskiego.

Drogę twórczą Turskiego w okresie powojennym zdeterminowały w dużej mierze okoliczności zewnętrzne. Przełomowym momentem okazała się konferencja kompozytorów i muzykologów w Łagowie Lubuskim (5–8 VIII 1949), gdzie jeden z najlepszych polskich utworów pierwszych lat powojennych, a z pewnością najlepszy w dorobku kompozytora – Symfonię „Olimpijską” – określono jako utwór „stanowczo niezgodny w swej treści z duchem naszej epoki” (W. Sokorski, „Ruch Muzyczny” 1949 nr 14), „jaskrawy przykład formalizmu” (A. Klon, jw.), a III część Symfonii jako „odstręczającą emocjonalnie” (W. Rudziński, jw.). Symfonia wyrasta z tradycji postromantycznej, lecz jej niebanalna i bogata treść muzyczna, skomplikowana siatka odniesień motywicznych, ciekawa kolorystyka (Larghetto), atonalna melodyka i harmonika pozbawiona całkowicie związków funkcyjnych wskazują zarówno na „wpływ impresjonizmu względnie szkoły Rimskiego-Korsakowa” (Z. Turski, jw.), jak też inspiracje płynące ze szkoły ekspresjonistyczno-dodekafonicznej. Z podobnych tradycji wyrasta I Koncert skrzypcowy, zdradzający wpływy Szymanowskiego. Wyrazem regresu jest natomiast Mała uwertura z 1955, w której ludowe melodie rzeszowskie zatraciły swój pierwotny koloryt w sztampowej instrumentach, i III Symfonia, nawiązująca do stylu symfoniki radzieckiej. Kompozytor nie zaniechał jednak poszukiwań nowych środków, zbliżając się w latach 60. do sonoryzmu (Tytania i osioł) w jego rozwiniętej postaci (operowanie klasterami, mobilami dźwiękowymi na równi ze strukturami punktualistycznymi). Uraz spowodowany krytyką II Symfonii rekompensował kompozytor bogatą twórczością w dziedzinie muzyki filmowej, teatralnej, radiowej i popularnej.

Literatura: B. Frydrychowicz Sinfonia da camera Z. Turskiego, Allegro de Voiron M. Spisaka, „Ruch Muzyczny” 1961 nr 21; K. Baculewski Polska twórczość kompozytorska 1945–84, Kraków 1987; J. Cegiełła Zbigniew Turski, wywiad z Turskim w: Szkice do autoportretu polskiej muzyki współczesnej, Kraków 1976; T. Marek Composer’s Workshop. Zbigniew Turski, „Polish Music” 1967 nr 3; J. Jarzynówna-Sobczak, B. Kanold Rozmowy o tańcu, Gdańsk 2003.