Mierzejewski, Mieczysław

Mierzejewski Mieczysław, *10 XI 1905 Poznań, †11 I 1998 Warszawa, polski dyrygent i kompozytor. W dzieciństwie uczył się gry na skrzypcach u E. Jahnkego, na organach u W. Gieburowskiego (od 1916 śpiewał w prowadzonym przez niego chłopięco-męskim Poznańskim Chórze Katedralnym). W latach 1921–27 kształcił się w konserwatorium w Poznaniu (fortepian u B. Zaleskiego, organy i teoria u W. Raczkowskiego), w latach 1927–28 w konserwatorium w Warszawie (kompozycja u K. Sikorskiego, dyrygentura u G. Fitelberga i E. Młynarskiego); dyrektorem szkoły był wówczas K. Szymanowski. Pracę dyrygencką podjął w Poznaniu; prowadził chóry amatorskie (Koło Śpiewackie im. S. Moniuszki, Chór Pocztowców), a także przedstawienia operetkowe w Teatrze Wielkim w Poznaniu (1929 Die Dollarprinzessin L. Falla i Farinelli H. Zumpego) i operowe w operze w Warszawie (Konrad Wallenrod W. Żeleńskiego, 1930). W latach 1930–32 pogłębiał studia w Hochschule für Musik w Berlinie (dyrygentura u J. Prüwera, teoria u P. Höffera, fortepian u B. Elsnera), w Wiedniu i Paryżu. W 1932 P. Stermich-Valcrociata zaangażował go do Studia Operowego przy nowo utworzonym w Warszawie Towarzystwie Opery Narodowej; Mierzejewski pracował tam do 1934 i wspólnie z adeptami studia przygotował m.in. Uprowadzenie z seraju W.A. Mozarta. Równocześnie występował na koncertach filharmonii w Warszawie zyskując nawet u surowych krytyków, jak P. Rytel, wysokie oceny za „wręcz doskonałe interpretacje” („Gazeta Warszawska” z 9 I 1934). Począwszy od sezonu 1933/34 był dyrygentem w Teatrze Wielkim w Warszawie (m.in. Faust Gounoda, 1933, Halka i Straszny dwór Moniuszki, 1934 i 1936). Od 1936 był drugim dyrygentem Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, z którą wykonywał utwory kompozytorów polskich, m.in. K. Kurpińskiego, F. Lessla, S. Moniuszki (1937 na koncercie wawelskim w Krakowie w ramach Festiwalu Muzyki Polskiej), R. Palestra, J. Wertheima, R. Maciejewskiego; dokonał też polskiego prawykonania Concertina A. Tansmana w Polskim Radiu, z kompozytorem przy fortepianie (1936). Koncerty publiczne orkiestrowe odbywały się w sali kina „Roma” w Warszawie; tam właśnie Mierzejewski poprowadził 24 III 1937 wykonanie Stabat Mater Szymanowskiego, które powtórzył 7 IV w kościele Św. Krzyża na nabożeństwie żałobnym po zgonie kompozytora.

Podczas międzynarodowej wystawy techniki i sztuki w Paryżu prowadził przedstawienia Polskiego Baletu Reprezentacyjnego z udziałem Orchestre Symphonique de Paris (XI 1937); wykonano wówczas m.in. Koncert fortepianowy e-moll F. Chopina, Legendę czyli baśń krakowską M. Kondrackiego i Pieśń o ziemi R. Palestra. Podczas dalszych występów baletu w Londynie (XII 1937) i w 18 miastach Niemiec (m.in. Berlin, Weimar, Hamburg, Kolonia, Norymberga – I 1938) w przedstawieniach pod batutą Mierzejewskiego grały takie zespoły, jak London Philharmonic Orchestra i Orchester der Rundfunk Berlin. W Polsce balet ze swym dyrygentem i towarzyszącą Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radoa wystąpił w 1938 w Warszawie i w Krakowie, a w 1939 w ramach XVII Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Warszawie (Harnasie Szymanowskiego). W 1945 Mierzejewski poprowadził w Krakowie koncert w ramach Festiwalu Polskiej Muzyki Współczesnej, który towarzyszył utworzeniu Związku Kompozytorów Polskich w miejsce przedwojennego Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich. W latach 1945–46 Mierzejewski był kierownikiem muzycznym Teatru Wojska Polskiego w Łodzi, w latach 1946–47 dyrygentem Opery Śląskiej w Bytomiu, gdzie przygotował premiery Strasznego dworu Moniuszki (1946), Cyganerii G. Pucciniego (1946) i Aidy G. Verdiego (1947). Od 1947 współpracował z filharmonią w Warszawie. W 1948 był jurorem Konkursu Kompozytorskiego im. K. Szymanowskiego w Krakowie, na którym nagrodzono utwory A. Panufnika, R. Palestra, K. Sikorskiego, G. Bacewicz, S. Prószyńskiego.

W 1949, Roku Chopinowskim, na koncercie w Salzburgu dyrygował orkiestrą Wiener Symphoniker z udziałem W. Kędry, zyskując bardzo dobre recenzje. Wówczas odbył też serię koncertów we Włoszech, Austrii, Francji i NRD; w 1951 poprowadził Orchestre Lamoureux w Salle Gaveau w Paryżu na koncercie towarzyszącym VI Sesji ONZ, wykonując utwory polskich kompozytorów: Chopina (Koncert fortepianowy e-moll z solistką H. Czerny-Stefańską), Panufnika, Lutosławskiego, Bacewicz, Wiechowicza. W latach 1949–72 był dyrygentem opery w Warszawie. Sprawował kierownictwo muzyczne Harnasiów Szymanowskiego (1951) oraz Hrabiny i Halki Moniuszki w inscenizacjach L. Schillera (1951, 1953). Po wystawieniu Halki w Berlinie (1953) firma Deutsche Grammophon nagrała dwie płyty z udziałem Radio Symphonie Orchester Berlin pod dyrekcją Mierzejewskiego: wybór arii oper, w wykonaniu najlepszych wówczas polskich solistów, A. Bolechowskiej, A. Hiolskiego, B. Paprockiego, E. Kossowskiego (Solisten der Staatsoper Warschau, 1958) i przekrój opery (1961). Halkę zrealizował również w Göteborgu (1955) i w Tuluzie (1957). W Warszawie kolejne premiery Hrabiny (1960, 1969) przyniosły mu opinię wybitnego interpretatora oper Moniuszki. Hrabinę (przekrój) w doskonałej obsadzie (H. Słonicka, A. Kossakowska, B. Sokorska, E. Kossowski, K. Pustelak) nagrał na płyty Polskich Nagrań (1965), co nadal (rok 2012) pozostaje jedynym nagraniem tej opery. Poza rodzimym repertuarem przygotowywał utwory wcześniej niegrane w Polsce, jak balet Romeo i Julia S. Prokofiewa (1954), Wieczór prządek Z. Kodálya i Jolanta P. Czajkowskiego (1955), Ifigenia na Taurydzie Ch.W. Glucka (1962), a także nowy balet Mazepa T. Szeligowskiego (1958). Z wielkim uznaniem przyjmowano jego realizacje Fausta Ch. Gounoda (1956), Carmen G. Bizeta (1957), Aidy G. Verdiego (1958), Salome (1961) i Kawalera srebrnej róży (1962) R. Straussa, Juliusza Cesara G.F. Händla (1962), Don Carlosa Verdiego (1964), Sprzedanej narzeczonej B. Smetany (1968). Poprowadził uroczysty koncert na otwarcie odbudowanego gmachu Teatru Wielkiego (19 XI 1965), a w serii 4 premier inaugurujących działalność teatru zaprezentował Króla Rogera Szymanowskiego (23 XI 1965).

Począwszy od Stabat Mater (1937) stosunkowo często prowadził utwory Szymanowskiego. Dyrygował Harnasiami (1939, 1951) i spektaklem baletowym z muzyką Szymanowskiego (Mandragora, Nokturn i tarantela oraz Harnasie, 1966); Harnasie z Halką prezentował pod jego dyrekcją warszawski Teatr Wielki podczas wizyty w Teatrze Bolszoj w Moskwie (1967). Króla Rogera przygotował w 1949 z włoskimi artystami w Teatro Massimo w Palermo – dzieło to wystawiono na inaugurację XXIII Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (SIMC). Przedstawieniem warszawskim (z 1965) dyrygował w Národní Divadlo w Pradze podczas wizyty warszawskiego Teatru Wielkiego na festiwalu Pražské Jaro (1968), podczas gościnnego występu w Poznaniu w ramach III Festiwalu Oper i Baletów Polskich (1969), jego wznowieniem na macierzystej scenie (1971), a także w berlińskiej Staatsoper w ramach prezentacji na XV Berliner Festtage (1971). Król Roger zarejestrowany pod dyrekcją Mierzejewskiego w doborowej obsadzie (A. Hiolski, K. Pustelak, H. Rumowska, Z. Nikodem, M. Dąbrowski, A. Malewicz-Madey) na płytach Polskich Nagrań (Muza 1969) otrzymał nagrodę Orphée d’Or, przyznaną przez Académie du Disque Lyrique w Paryżu (1970); nagranie, przeniesione na nośnik CD, wydała (razem z Harnasiami) firma Olimpia (1988).

Nieprzerwanie aktywny przez 47 lat, Mierzejewski był dyrygentem wszechstronnym. W przedstawieniach operowych znakomicie rozkładał muzyczne kulminacje. Całe lata potrafił poświęcić na studiowanie jednej partytury. Orkiestry doceniały jego kompetencje, z muzykami chętnie (na ich prośbę) prowadził indywidualne lekcje. Zdobył uznanie jako symfonik. W repertuarze koncertowym obok utworów Beethovena, Schuberta, Wagnera, Dvořáka, Faurégo, Ravela, R. Straussa i Hindemitha, w szerokim zakresie uwzględniał muzykę polską (I.J. Paderewski, Z. Noskowski, L. Różycki, A. Szałowski, B. Woytowicz, M. Kondracki, P. Perkowski, K. Sikorski). Utworami symfonicznymi dyrygował bez partytury. Określany mianem „muzycznego pozytywisty”; żywe tempa witalizm rytmiczny wykonywanych utworów łączył w swych interpretacjach z intelektualną analizą kompozytorskich intencji i subtelności kolorystyki, niezawodną techniką zapewniał plastyczność strukturom polifonicznym, w dziełach o romantycznej proweniencji utrzymywał dyscyplinę formy, a jednocześnie w swoisty sposób dozował ekspresję.

Nigdy nie uczył, nie przyjmował propozycji piastowania stanowisk dyrektorskich. Po odejściu z teatru w 1972 nigdy więcej, mimo zaproszeń, nie stanął na dyrygenckim podium. Mierzejewski odznaczony został m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954) oraz nagrodą państwową III stopnia (1952) i nagrodą miasta Warszawy (1958).

Literatura: L. Erhardt Król Roger, „Ruch Muzyczny” 1966 nr 1; B. Horowicz Nim przeminie z wiatrem, Warszawa 1974; M. Komorowski Szymanowski w teatrze, Warszawa 1992; J. Szczublewski Teatr Wielki w Warszawie 1833–1993, Warszawa 1993; J. Węsławski Świat w kręgu innych wartości. M. Mierzejewski we wspomnieniach muzyka, „Scena Operowa” 1994 nr 3–4; M. Klubiński M. Mierzejewski. Zarys działalności twórczej, praca licencjacka, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.