Beethoven, Ludwig van

Beethoven [bˊɛ:thofᵉn] Ludwig van, *16 lub 17 (ochrzczony) XII 1770 Bonn, †26 III 1827 Wiedeń, niemiecki kompozytor. Nazwisko i ród pochodzenia flamandzkiego (Brabancja). Dziadek Beethovena, Ludwig van Beethoven (†1773), wywodził się z Mechelen, był basistą, potem kapelmistrzem kapeli dworskiej w Bonn; ojciec, Johann van Beethoven (ok. 1740–1792), był tenorem w bońskiej kapeli dworskiej; ożenił się z Marią Magdaleną Keverich (1746–87). Ludwig był drugim z ich 7 dzieci. Ród Beethovenów przetrwał w linii bratanka Beethovena Karla (1806–58), syna Kaspara Antona Karla (1774–1815) i Joanny Reiss, który miał 4 córki i syna Ludwiga; tenże miał syna Karla Juliusa Marię, zmarłego w Wiedniu w 1917. Początkowo Ludwig van Beethoven uczył się muzyki u ojca i już 26 III 1778 wystąpił na własnym koncercie w Kolonii. Następnie pobierał lekcje muzyki u krewnych i przyjaciół rodziny Beethovena; gry na instrumentach klawiszowych uczył się u organisty dworskiego G. van den Eedena i T.F. Pfeiffera, gry na skrzypcach – u F.G. Rovantiniego, później jeszcze gry na organach u franciszkanina W. Kocha i organisty Zensena z Münster. W X 1779 przyjęty został na systematyczną naukę muzyki przez Ch.G. Neefego, kierującego przedstawieniami operowymi i singspielami w teatrze w Bonn, a od 1782 także organisty dworskiego. Neefe kształcił Beethovena w grze na instrumentach klawiszowych oraz w kompozycji i generałbasie. Naukę przerwała w 1781 podróż Beethovena z matką do Rotterdamu. W następnym roku Beethoven zastępował już swego nauczyciela w grze na organach, a od 1783 często przejmował po nim akompaniament na klawesynie w orkiestrze dworskiej; od 1784 otrzymywał pensję 150 florenów (rocznie) jako muzyk dworski. Neefe wprowadzał go w świat muzyki J.S. Bacha i C.Ph.E. Bacha, Händla, a poprzez służbę na dworze poznawał Beethoven dzieła religijne Pergolesiego, Caldary, Holzbauera, Haydna, symfonie i kameralną muzykę kompozytorów mannheimskich oraz wiedeńskich, a także włoską i francuską muzykę sceniczną i niemiecki singspiel. Wykształcenie ogólne, po uczęszczaniu (1781) do tirocinium, uzupełniał prywatnie, gdyż wykonywanie zawodu muzyka dworskiego uniemożliwiało mu systematyczną naukę. W IV 1787 wyjechał do Wiednia, by uczyć się u Mozarta, ale po 2 tygodniach musiał wracać z powodu ciężkiej choroby matki. Przejeżdżając przez Augsburg, odwiedził J.A. Steina i improwizował na jego fortepianach. Wkrótce po śmierci matki (17 VI 1787) Beethoven wziął na siebie obowiązek utrzymywania rodziny. W domu von Breuningów, w którym udzielał lekcji muzyki, odnalazł atmosferę domu rodzinnego i opieki duchowej. Z synem Breuningów Stephanem oraz córką Eleonorą i jej mężem doktorem F.G. Wegelerem przyjaźnił się do końca życia. 14 V 1789 zapisał się na filozofię na uniwersytecie w Kolonii. Na ukształtowanie jego światopoglądu wpłynęły w pewnym stopniu wykłady E. Schneidra, profesora literatury greckiej, żarliwego zwolennika haseł rewolucji francuskiej, autora wierszy przepojonych duchem wolności. Do ulubionych lektur Beethovena należeli pisarze starożytni, m.in. Plutarch, także dzieła Klopstocka, Goethego i Schillera. W okresie bońskim powstały szkice kompozycji do Ody do radości Schillera, która wiele lat później znalazła miejsce w finale IX Symfonii. Po zwolnieniu ojca ze służby dworskiej (20 XI 1789) Beethoven otrzymywał połowę jego uposażenia na wychowanie młodszych braci i był nie tylko organistą, ale i altowiolistą dworskim. W XII 1790 spotkał się na dworze bońskim z Haydnem i według relacji Wegelera przedstawił mu jedną ze swych kantat. Na jesieni 1791 odbył podróż z członkami kapeli dworskiej do Mergentheim i Aschaffenburga, gdzie zadziwił swą grą i kompozycjami E.X. Sterkla. Oprócz kantat okolicznościowych, muzyki do Ritterballett, skomponowanej dla hrabiego Waldsteina, pisał muzykę fortepianową (sonaty, Koncert Es-dur), kameralną (3 kwartety fort.) i pieśni. Pierwszym opublikowanym utworem Beethovena były Wariacje c-moll na temat marsza Dresslera, wydane w Mannheimie u Götza w 1782, następnie w latach 1783–84 wyszły pieśni Schilderung eines Mädchens, An einen Säugling, a także 3 „Kurfürstensonaten” i 2 ronda (C-dur, A-dur).

Beethoven wyjechał do Wiednia 2 lub 3 XI 1792, aby studiować u Haydna; opuścił Bonn na zawsze. Haydn skrupulatnie korygował kompozycje Beethovena, co zniechęcało młodego kompozytora. Od VIII 1793 do V 1794 uczył się u J. Schenka według Gradus ad Parnassum J.J. Fuxa, jednocześnie studiując kontrapunkt u J.G. Albrechtsbergera i kompozycję wokalną u A. Salieriego. 29 III 1795 wystąpił po raz pierwszy publicznie w Burgtheater z własnym koncertem fortepianowym (B-dur?), a dwa dni później z Koncertem fortepianowym d-moll Mozarta na koncercie benefisowym wdowy po Mozarcie. W V 1795 ukazały się 3 tria op. 1 i od tego czasu datuje się kontrakt Beethovena z wydawnictwem Artaria. W następnym roku wyszły 3 sonaty fortepianowe op. 2, dedykowane Haydnowi, wykonane na jednym z porannych koncertów u księcia K. Lichnowskiego, któremu Beethoven poświęcił później m.in. Sonatę patetyczną. W 1. połowie 1796 odbył podróże do Norymbergi, Pragi, Drezna i Berlina, gdzie grał na pruskim dworze królewskim oraz w Singakademie. Tam też napisał dla P. Duporta i wykonał wraz z nim 2 sonaty wiolonczelowe op. 5. W Berlinie zetknął się z angielskimi fortepianami o większym wolumenie i nośności dźwięku niż wiedeńskie instrumenty Waltera, Streichera, które sam posiadał. Inspirowały go one do konsultowania potem ze Streicherem ulepszeń w konstrukcji fortepianów. W XI 1796 Beethoven był również w Bratysławie. Wydarzenia polityczne tego okresu znalazły wyraz w jego twórczości. W 1796 powstał utwór Abschiedsgesang an Wiens Bürger w związku z kampanią włoską Napoleona, a w IV 1797 – Kriegslied der Österreicher. W 1798 Beethoven pojechał ponownie do Pragi, gdzie wystąpił na 2 koncertach publicznych i na koncercie w salonach hr. Clary’ego. Od początku pobytu w Wiedniu Beethoven dał się poznać jako doskonały pianista i improwizator. Zaskakiwał słuchaczy bogactwem pomysłów muzycznych, ekspresją gry, silnymi kontrastami dynamicznymi. Oprócz oficjalnych koncertów Beethoven mierzył się z różnymi pianistami w kunszcie improwizacji, m.in. w Wiedniu z J. Jelinkiem, J. Wölflem, D. Steibeltem i w Berlinie (1796) z F.H. Himmlem. Od 1799 datują się spotkania Beethovena z hrabską rodziną Brunsvików, które przerodziły się w długotrwałą, serdeczną przyjaźń, zwłaszcza z Franzem, Teresą i Józe­finą Brunsvik. Łączyły go też przyjazne więzy z hrabiną Giuliettą Guicciardi, której dedykował Sonatę cis-moll („Księżycową”), z A. Reichą, F. Riesem, C. Amendą, N. Zmeškalem, następnie z księciem Lobkowitzem, z książętami K. i M. Lichnowskimi, arcyksięciem Rudolfem, bratem cesarza Franciszka, także z I. von Gleichensteinem, W.J. Mählerem, który namalował 4 portrety Beethovena, z księdzem Voglerem oraz z G. Thomsonem, późniejszym wydawcą pieśni szkockich.

Na rok 1800 przypada wykonanie pierwszego wielkiego dzieła orkiestrowego Beethovena, I Symfonii C-dur, które odbyło się 2 IV na zakończenie koncertu w Hofburgtheater. Również kwartety op. 18 wykonane zostały w 1800 przez kwartet I. Schuppanzigha w domu kompozytora i u E.A. Förstera. Już około 1794–96 Beethoven zauważał u siebie pierwsze oznaki choroby uszu, która z upływem czasu zaczęła się stopniowo pogłębiać. Swoją rozpacz, ale zarazem wielką siłę woli i tworzenia wyraził w sposób najpełniejszy w liście do braci, tzw. testamencie heiligenstadzkim z 6 i 10 X 1802. Mimo chwil załamania intensywnie pracował w 1802 nad II Symfonią D-dur, która została wykonana 5 IV 1803 na akademii w teatrze An der Wien, razem z Koncertem fortepianowym c-moll i 1. wersją oratorium Chrystus na Górze Oliwnej. Powstało też w tym czasie wiele sonat fortepianowych (do op. 31), skrzypcowych (do op. 47) i wiele cyklów wariacji fortepianowych. W 1803 Beethoven otrzymał od firmy Érarda fortepian o zwiększonej skali (do c⁴), co wpłynęło na rozszerzenie skali dźwiękowej w późniejszych sonatach i koncertach. Latem 1803 i na początku 1804 zajęty był głównie komponowaniem Eroiki, wykonanej w XII 1804 u księcia Lobkowitza (pierwsze publiczne wykonanie 7 IV 1805). 20 XI 1805 odbyło się wykonanie opery Fidelio (Leonora), zakończone fiaskiem po 3 przedstawieniach, co skłoniło Beethovena do przeróbek. Skrócił dzieło do 2 aktów, dopisał uwerturę Leonora III i w tej wersji wystawił operę po raz drugi 29 III 1806, by po paru przedstawieniach znów zdjąć ją ze sceny. Od wiosny 1807 zajął się komponowaniem Mszy C-dur na zamówienie księcia Esterházego, która wykonana została 13 IX 1807 przez kapelę zamkową w Eisenstadt. Miesiące letnie spędzał m.in. w Hetzendorfie, Baden, Ober-Döbling, w zamkach Brunsvików w Martonvásár i Korompa (obecnie Dolná Krupá w Słowacji), a na jesieni 1806 przebywał w zamku księcia Lichnowskiego w Hradcu koło Opawy na Śląsku. Odwiedził też w Głogówku hrabiego Franza von Oppersdorffa, któremu zadedykował IV Symfonię. Na początku 1807 starał się o stanowisko kompozytora na dworze wiedeńskim, lecz prawdopodobnie nie dostał odpowiedzi w tej sprawie. Pod koniec X 1808 przyszła z Kassel od króla Westfalii Jérôme Bonapartego oferta powołania Beethovena na dwór. Ale renta roczna 4 tysiące guldenów zaproponowana przez arcyksięcia Rudolfa, księcia E.J. Lobkowitza i hrabiego F. Kinskiego zatrzymała Beethovena w Wiedniu i kontrakt został podpisany 1 III 1809.

Lata 1804–10 były okresem największego rozkwitu sił twórczych Beethovena. Powstały w tym czasie 2 największe sonaty fortepianowe, „Waldsteinowska” i „Appassionata”, oraz Sonata Es-dur (Les Adieux), Koncert fortepianowy G-dur i Es-dur, Koncert skrzypcowy D-dur, kwartety smyczkowe op. 59 poświęcone hrabiemu Razumowskiemu i Kwartet f-moll op. 95, 2 tria fortepianowe op. 70, muzyka do Egmonta Goethego, uwertura Koriolan oraz symfonie od III do VI (V i VI Symfonia wykonana razem z Fantazją na fortepian, chór i orkiestrę op. 80 i z prezentowanym po raz pierwszy publicznie Koncertem fortepianowym G-dur w teatrze An der Wien 22 XII 1808). Beethoven zaczął też wydawać swoje utwory nie tylko u wielu wydawców wiedeńskich, jak Cappi & Diabelli, Steiner, Mollo, Traeg, Mechetti, Kunst- und Industriekontor, ale także u B & H w Lipsku, Schlesingera w Berlinie, Simrocka w Bonn i wreszcie w ostatnim okresie życia u Schotta w Moguncji.

W tym czasie znacznie powiększyło się grono przyjaciół Beethovena, poznał Teresę Malfatti, Marię Erdödy, śpiewaczkę Amalię Sebald oraz Bettinę Brentano, pośredniczkę w nawiązaniu znajomości z Goethem, z którym spotykał się w 1812 w Cieplicach, Karlowych Warach, Franciszkowych Łaźniach. Jesienią 1812 spędził parę tygodni u brata Johanna, aptekarza w Linzu. Prawdopodobnie z 1812 pochodzi list „do nieśmiertelnej ukochanej” napisany przez Beethovena w Cieplicach 6 i 7 VII, za którego adresatkę uważana była Teresa lub Józefina Brunsvik, albo też G. Guicciardi i in. W najnowszych badaniach wskazuje się również na Dorotheę Ertmann.

Prawykonanie VII Symfonii i symfonii Wellingtons Sieg oder die Schlacht bei Vittoria 8 XII 1813 w Universal Saal, w której wykonaniu brali udział m.in. Hummel, Mayseder, Moscheles i Salieri, znów zapoczątkowało okres sukcesów koncertowych Beethovena. Po przerobieniu libretta Fidelia przez Treitschkego i skomponowaniu przez Beethovena nowej uwertury Fidelio opera została wystawiona 3 i 25 V 1814 w Kärntnertortheater, odnosząc ogromny sukces. Kulminacją wielkich występów Beethovena była akademia 29 XI 1814 w sali redutowej, na której obecne były cesarzowe Austrii i Rosji, król pruski i książęta – uczestnicy kongresu wiedeńskiego. 25 I 1815 Beethoven grał po raz ostatni publicznie na dworskim koncercie z okazji urodzin rosyjskiej cesarzowej. W XII 1815 został honorowym obywatelem Wiednia. Upragniony angielski fortepian Broadwooda o skali C₁–c⁴ otrzymał Beethoven na początku 1818; inspirował on ostatnie wielkie dzieła fortepianowe kompozytora. Pod koniec życia dostał też od C. Grafa fortepian o znacznie zwiększonym wolumenie brzmienia dzięki poczwórnemu naciągowi strun i o skali zwiększonej do f⁴.

Tymczasem narastały kłopoty Beethovena i pogarszał się stan jego zdrowia. Dewaluacja pieniędzy, która wydatnie wpłynęła na zmniejszenie renty Beethovena, oraz opieka nad rodziną brata Karla, urzędnika bankowego w Wiedniu, silnie nadwerężyły finanse kompozytora. Kryzys ten złagodzony został nowym kontraktem Beethovena z księciem Lobkowitzem i hrabią Kinskim w 1815. Po śmierci brata Karla w XI 1815 Beethoven zaopiekował się bratankiem Karlem, czuwał nad jego wykształceniem i procesował się z jego matką aż do 1820 o prawa opieki nad nim. Coraz bardziej uciążliwa stawała się głuchota Beethovena, mimo iż konsultował się z wieloma lekarzami i był otoczony serdecznością przyjaciół, m.in. Nanette Streicher, F. Olivy, K. Holza i innych W 1818 Mälzel sporządził mu specjalne przyrządy – rurki do uszu. Jednak już od 1815 kompozytor musiał się porozumiewać z otoczeniem pisemnie. Zachowało się 137 tzw. zeszytów konwersacyjnych Beethovena z ogólnej liczby 400, które ze spadku po Beethovenie otrzymał S. Breuning i ofiarował je przyjacielowi Beethovena – A. Schindlerowi. Troski materialne, rodzinne (bratanek Karl usiłował popełnić samobójstwo w 1826) oraz nękająca choroba nie odstępowały Beethovena w ostatnich latach życia. Ale był to okres ogromnego zrywu twórczego; powstały wówczas ostatnie sonaty fortepianowe, od op. 101 do 111, Wariacje C-dur na temat walca Diabellego, ostatnie kwartety smyczkowe, wreszcie monumentalna IX Symfonia i Missa solemnis. 3 części tej mszy (Kyrie, Credo, Agnus Del) zostały wykonane razem z IX Symfonią na wielkiej akademii w Hoftheater obok Kärntnertor 7 V 1824 i przyjęte entuzjastycznie (całość Mszy wykonano w Petersburgu 18 IV 1824). „Allgemeine Theater-Zeitung” z 11 V 1824 donosiła, że „tytaniczne dzieła” spotkały się „z najgłębszym uznaniem” i „najżywszą uwagą”. Beethoven nosił się jeszcze z zamiarem napisania opery Melusine wg Grillparzera, ale projekt nie doszedł do skutku.

Chociaż Beethoven czuł się coraz gorzej, to jeszcze jesienią 1826 przebywał kilka tygodni z bratankiem Karlem w majątku swego brata Johanna, w Gneixendorf. W drodze powrotnej 2 XII 1826 przeziębił się i zachorował na zapalenie płuc. 3 I 1827 spisał swą ostatnią wolę. Zmarł 26 III 1827 przed wieczorem podczas burzy. Maskę pośmiertną Beethovena wykonał J. Danhauser. Kompozytor pochowany został 29 III na cmentarzu Währinger. Mowę nad grobem Beethovena, napisaną przez Grillparzera, wygłosił aktor H. Anschütz. Prochy Beethovena przeniesiono 21 VI 1888 na cmentarz Centralny w Wiedniu.

Tradycyjnie dzieli się twórczość Beethovena na 3 okresy: I – do 1802, II – 1802–15, III – od 1815. Biorąc jednak pod uwagę specyfikę gatunków uprawianych przez Beethovena w poszczególnych okresach oraz rozwój jego koncepcji formalno-brzmieniowych, można granicę między I i II okresem przesunąć na rok 1800. Do 1800 Beethoven koncentrował się na gatunkach muzyki fortepianowej oraz na muzyce kameralnej bez udziału fortepianu, próbując różnych zestawów instrumentów przed wystąpieniem z wielką formą orkiestrową – symfonią. W II okresie, który cechowało wzmożenie sił twórczych, dojrzałość, krystalizacja indywidualnego stylu, zainteresowania Beethovena rozszerzyły się przede wszystkim na muzykę symfoniczną, która oddziałała z kolei na inne gatunki, zwłaszcza na muzykę fortepianową i kameralną. W ostatnim okresie, mimo znacznego zmniejszenia się liczby dzieł, Beethoven kontynuował gatunki rozwinięte wcześniej, ale wypracował nową dyspozycję formy i faktury.

Z I okresu należy wydzielić lata pobytu w Bonn do 1792, bowiem młodzieńczego dorobku Beethovena nie można uznać za twórczość bez znaczenia, chociaż Beethoven opusował swoje utwory dopiero od 3 triów op. 1 powstałych w Wiedniu. Szkice Beethovena wykazują, że koncepcja wielu utworów zarysowała się już w Bonn; liczne tematy i typy figuracji z „Kurfürstensonaten”, z kwartetów fortepianowych wyzyskał w formie dosłownej lub zmodyfikowanej w późniejszych dziełach, zwłaszcza w I okresie wiedeńskim. Poza Oktetem Es-dur op. 103 na instrumenty dęte, okolicznościowymi kantatami i muzyką do Ritterballett (WoO 1) najważniejszym gatunkiem w kręgu zainteresowań Beethovena w okresie bońskim była muzyka fortepianowa. Pozostała ona podłożem całej twórczości Beethovena. Zarówno w solowej muzyce fortepianowej, jak i w kameralnej z udziałem fortepianu widoczne jest w okresie bońskim nakładanie się środków technicznych muzyki klawesynowej i fortepianowej oraz krzyżowanie się różnych wpływów stylistycznych – muzyki włoskiej, C.Ph.E. Bacha, Haydna, Mozarta oraz szkoły mannheimskiej. Swoje młodzieńcze utwory przeznaczał Beethoven na różne instrumenty klawiszowe. W okresie wypierania klawikordu i klawesynu przez fortepian często sto­sowano podwójne i potrójne oznaczenia instrumentów klawiszowych, a w praktyce wydawniczej utrzymywały się one jeszcze po 1800. I tak poczynając od 9 wariacji na temat marsza Dresslera (WoO 63) z 1782 przeznaczonych na klawesyn, „Kurfürsten­sonaten” (WoO 47) – na klawikord, poprzez 24 wariacje na temat arietty Venni amore (WoO 65) w 1. wersji z 1791 wydanych w Mannheim „pour clavier ou pianoforte”, 2 preludia na fortepian lub organy z 1789 (wydane w 1803 jako op. 39), 6 łatwych wariacji na temat szwajcarskich pieśni na fortepian lub harfę (WoO 64) z ok. 1790, Beethoven stosuje podwójne oznaczenia „pour le clavecin ou pianoforte” jeszcze w sonatach op. 13, 26, 27, mimo iż wykazują one specyficznie fortepianową fakturę. Już w 9 wariacjach na temat marsza Dresslera widoczne są pewne typowe dla stylu Beethovena cechy: tonacja c-moll, która po­jawi się w Sonacie patetycznej op. 13 i ostatniej Sonacie c-moll op. 111, a także w V Symfonii, rytmy marszowe stosowane przez Beethovena często w sonatach i symfoniach oraz we mszy i w oratorium, wreszcie technika wariacji, którą Beethoven doprowadził w swojej twórczości do mistrzostwa. Obok wariacji ornamentalno-figuracyjnych już w Bonn uprawiał typ wariacji charakterystycznych, przede wszystkim w cyklu na temat Venni amore, któremu bardziej wirtuozowską formę i pełen napięcia dramatyzm (w Adagio) nadał przed wydaniem tych wariacji w Wiedniu 1802. Również w muzyce kameralnej rolę wiodącą powierzał Beethoven fortepianowi. W okresie bońskim podjął, podobnie jak Mozart, gatunek kwartetu fortepianowego, do którego nie wrócił już w późniejszej twórczości. Kwartety te wykazują próby usamodzielnienia poszczególnych instrumentów, głównie przy zastosowaniu techniki wariacyjnej (Andante z Kwartetu Es-dur, WoO 36 nr 1), nie podważając jednak dominacji fortepianu.

Stosunkowo bogato reprezentowana jest także we wczesnej twórczości Beethovena pieśń solowa z towarzyszeniem fortepianu. Wyróżnić należy zwłaszcza pieśń Klage (WoO 113) z 1790, która nastrojem, oprawą instrumentalną i artykulacją zapowiada dojrzały styl liryki wokalnej Beethovena. W późniejszym okresie Beethoven uprawiał 2 typy pieśni: pieśń liryczną i arię (np. Adelaide oparta na formie sonatowej), także na głos z orkiestrą (scena i aria Ah, perfido! op. 65), wykazując dążenie do prostoty, plastycznego rozczłonkowania (An die Hoffnung op. 94) i dostosowania akompaniamentu do treści i charakteru tekstu. Do najpiękniejszych i najbardziej nastrojowych pieśni Beethovena należy zaliczyć Mignon op. 75 nr 1 do słów Goethego (Znaszli ten kraj) z 1809 i Resignation (WoO 149) z ostatniego okresu twórczości, do słów hrabiego P. von Haugwitza.

Główną pozycję w pierwszym wiedeńskim okresie twórczości stanowiła sonata. Forma ta opanowała w tym czasie prawie całą muzykę Beethovena. Cykl sonatowy do 1800 pojawiał się przede wszystkim w solowej muzyce fortepianowej (14 sonat), w muzyce na fortepian i wiolonczelę (2 sonaty op. 5), na fortepian i skrzypce (3 sonaty op. 12), w triach fortepianowych (op. 1, 11, WoO 38), Kwintecie Es-dur op. 16, w koncertach fortepianowych op. 15 i 19 oraz w muzyce na instrumenty smyczkowe i dęte (tria smyczkowe op. 3, 9, trio na 2 oboje i rożek angielski op. 87, sekstety op. 71, 81b). Kontynuował też Beethoven formę wariacji na fortepian (5 cykli), na fortepian i skrzypce (WoO 40), na fortepian i wiolonczelę (WoO 45, op. 66) oraz instrumenty dęte (WoO 28). Najważniejszym nurtem pozostawała więc muzyka fortepianowa, którą uprawiał także jako czynny pianista. Beethoven przejął od swoich poprzedników podstawowe schematy formalne, ale wypełniał je nowymi środkami. Chociaż zawdzięczał wiele Haydnowi w sposobie rozwijania tematów, w oddziaływaniu formy sonatowej na rondo i na części powolne cyklu, to jednak już od pierwszych sonat op. 2 uwidacznia się u niego nowe podejście do pracy tematycznej i do problemów fakturalnych muzyki fortepianowej, w dążeniu do śpiewnego legata (części powolne z op. 7 i 13), do zwiększenia kontrastów dynamicznych oraz rozwoju środków wirtuozowskich, które zbliżały sonatę do koncertu (op. 2 nr 3). Przełomowym pod względem faktury dziełem jest Sonata patetyczna op. 13 ze swym dramatycznym Grave i silnymi napięciami harmonicznymi oraz dynamicznymi. Z jednej strony zasada silnych przeciwstawień fakturalnych doprowadziła do przełamania jednolitości formy sonatowej i do wprowadzenia w I części Sonaty op. 14 nr 1 nowego tematu w przetworzeniu, podobnie jak później w I części Eroiki, z drugiej strony ujednolicenie faktury najczęściej w finałach przybliżało je do typu perpetuum mobile o charakterze passacagliowym (finał Sonaty F-dur op. 10 nr 2) lub tworzyły się ukształtowania figuracyjne przypominające Schuberta, w których tok melodii ulegał rozluźnieniu (tria ze Scherza z Sonaty C-dur op. 2 nr 3 i z Menueta z Sonaty D-dur op. 10 nr 3).

Wyrazem zwrotu w muzyce Beethovena i zarazem początkiem II okresu jego twórczości było wystąpienie z formą symfonii w 1800. W latach 1800–14 powstała (z wyjątkiem IX Symfonii, Missa solemnis z ostatniego okresu twórczości) prawie cała muzyka orkiestrowa Beethovena: 8 symfonii, uwertury koncertowe, opera Fidelio z 4 uwerturami, oratorium Christus am Ölberge, koncerty fortepianowe (III, IV, V), Koncert potrójny C-dur op. 56 na fortepian, skrzypce i wiolonczelę, Fantazja c-moll op. 80 na fortepian, chór i orkiestrę, Koncert skrzypcowy D-dur op. 61 i jego transkrypcja fortepianowa. Pierwsze 2 symfonie wykazują wpływy Haydna i Mozarta, ale noszą już wyraźne rysy indywidualne. Bardziej zamkniętą formą jest II Symfonia ze śpiewnym wstępem, z pełnym wyrazu Larghettem oraz ze scherzem w miejsce menueta, które weszło na stałe do symfonii. W Eroice bogactwo tematów i sztuka ich przekształcania, rozbudowanie wszystkich współczynników formy sonatowej, zwłaszcza przetworzenia, w którym ukazuje się właściwy temat przeciwstawny do tematu wiolonczeli rozpoczynającego symfonię, rogi wprowadzające repryzę i prowadzące temat w triu Scherza – stanowią o przełomie w rozwoju formy symfonicznej u Beethovena. W IV Symfonii figuracje i ornamenty zyskują znaczenie w przeróbkach tematu. V Symfonia jest wyrazem integracji formy cyklicznej i wielkiej koncentracji tematycznej. Motyw „losu”, jak go Beethoven miał określić, przenika całą symfonię, a marszowe rytmy i niezwykle dynamiczny finał przypominają atmosferę Wielkiej Rewolucji Francuskiej. VI Symfonia („Pastoralna”) nawiązuje do utworów programowych w swym wyrazie uwielbienia dla natury, ilustracji odgłosów ptaków, burzy itp. Rozbudowana jest do 5 części o następujących tytułach: Obudzenie się pogodnych uczuć po przybyciu na wieś, Scena nad strumykiem, Wesoła zabawa wieśniaków, Burza, Śpiew pasterza – wesołe uczucia po burzy, ale trzyma się ścisłych reguł klasycznej formy. Do programowych utworów należy przede wszystkim Zwycięstwo Wellingtona albo bitwa pod Vittorią op. 91 z 1813, z użyciem powiększonej blachy, perkusji oraz wystrzałów armatnich. VII i VIII Symfonia przepojone są akcentami pogodnego ludowego nastroju, radosnego uniesienia tanecznego, ale także i głębszej zadumy (marsz żałobny w Allegretto z VII Symfonii). Mistrzowskie opanowanie wielkiej formy, rozszerzenie wolumenu brzmienia orkiestry poprzez rozbudowę jej składu i niezwykle plastyczne operowanie kontrastami brzmieniowymi składają się na nowatorstwo Beethovena w dziedzinie muzyki symfonicznej.

Pod wpływem rozwoju faktury orkiestrowej dążył Beethoven do symfonizacji innych gatunków instrumentalnych i wokalno instrumentalnych. Uwidoczniło się to przede wszystkim w koncertach fortepianowych. Właśnie od III Koncertu c-moll Beethoven zaczął aktywizować orkiestrę, szczególnie na gruncie przetworzenia, aby w ostatnich koncertach oraz w Koncercie potrójnym potraktować fortepian niekiedy jako jeden z głosów orkiestry, jeden z czynników kolorystycznych orkiestry. Element improwizacyjno-wirtuozowski podporządkowany został koncepcji symfonicznej, popisowa kadencja stała się integralną częścią kody (Koncert Es-dur), fortepian „wtargnął” do ekspozycji orkiestrowej (od Koncertu G-dur). W ten sposób Beethoven nakreślił linię rozwoju koncertu symfonicznego – przeciwstawną do stylu brillant.

Znamiona symfonizacji widać także w solowej muzyce fortepianowej. Beethoven zwiększył objętość i zagęszczenie skali dźwiękowej, wzbogacił paletę odcieni dynamicznych przy jednoczesnym rozwinięciu techniki gry, co pozwoliło mu uzyskać na fortepianie barwy typu orkiestrowego („Appassionata”). Dążeniom tym sprzyjały w pewnej mie­rze ulepszenia techniczne, rozbudowa skali fortepianu w górnym rejestrze w instrumentach Streichera i Erarda. Od sonat op. 31 zaznaczyła się zmiana stylu, którą sam Beethoven nazwał pod koniec 1802 „nową drogą”. Beethoven wtopił struktury ornamentalne w melodykę, wprowadził recytatyw (Sonata d-moll op. 31 nr 2), który przejęli kompozy­torzy romantyzmu. Z jednej strony ograniczał liczbę części sonaty do 2 (op. 54, 78), z drugiej zaś strony człony formy sonatowej rozrosły się do rozmiarów dotychczas nie spotykanych („Waldsteinowska”, „Appassionata”). Różny też był układ części w cyklu – np. allegro sonatowe w finale zamiast w I części (Sonata cis-moll op. 27 nr 2), cykl sonatowy w ogóle bez formy sonatowej (op. 26), bez części powolnej, ale ze scherzem i menuetem (op. 31 nr 3) czy z introdukcją do finału zamiast części powolnej (op. 53) lub też z menuetem jako pierwszą częścią cyklu (op. 54). Oprócz samodzielnych cyklów wariacyjnych, jak np. 32 wariacje c-moll (WoO 80), 15 wariacji Es-dur op. 35 z finałem alla fuga, forma wariacji odgrywała też niemałą rolę w cyklu sonatowym. Znalazła zastosowanie w sonatach fortepianowych (op. 26, 57), sonatach skrzypcowych (op. 30 nr 1, op. 47), w symfoniach III, V, w Kwartecie smyczkowym op. 74, potem także w sonatach op. 109, 111 i w IX Symfonii. Znaczne pogłębienie środków wyrazu można obserwować w wirtuozowskiej Sonacie „Kreutzerowskiej” op. 47 na fortepian i skrzypce, dorównującej pod względem fakturalnym największym sonatom fortepiano­wym Beethovena, również w triach op. 70 i 97 oraz w kwartetach smyczkowych, które stały się istotną częścią jego spuścizny kompozytorskiej, środkiem osobistej, subiektywnej wypowie­dzi. W kwartetach op. 18 Beethoven opierał się jeszcze częściowo na wzorach Haydna i E.A. Förstera, ale w kwartetach op. 59, dedykowanych księciu Razumowskiemu, ukazał świat własnej wyobraźni dźwiękowej – rozwój tematyczny z najmniejszych motywów, wprowadzenie ścisłych form polifonicznych (op. 59 nr 3) i ludowych elementów rosyjskich.

W środkowym okresie twórczości powstała jedyna opera Beethovena – Fidelio, mimo wielu planów i prób do tematów: Ogień Westy (zachowała się 1. scena), Faust, Makbet, Attyla, Romulus, Brutus, powrót Ulissesa, i wspomnianej Meluzyny Grillparzera. Sam temat Fidelia, jak również w pewnym stopniu uwertury (Leonora I–III, Fidelio), pieśni Rocca i Pizarra wskazują na związki z francuską muzyką okresu rewolucji i częściowo z niemieckim singspielem. Tekst jest niemiecką adaptacją (dokonaną przez J. Sonnleithnera i F. Treitschkego) Léonore, ou L’amour conjugal J.N. Bouilly’ego, do której muzykę skomponował P. Gaveaux. Jest to gatunek rewolucyjnej opery francuskiej z typu dramatu „cudownego ocalenia” (Rettungsoper). Całość nosi jednak znamiona typowo Beethovenowskie, jego koncepcji formy integralnej, spojonej motywem przypominającym (Erinnerungsmotiv), symfonicznego traktowania orkiestry i głęboko etycznych przekonań, które podnoszą finał do rangi oratorium. Chrystus na Górze Oliwnej – jedyne oratorium, jakie Beethoven napisał – nawiązuje do stylu późnej szkoły neapolitańskiej.

W ostatnim okresie twórczości (po 1815) uwagę Beethovena przykuł kwartet smyczkowy, aczkolwiek kompozytor pozostał wierny muzyce fortepianowej, a na polu muzyki wokalno-instrumentalnej stworzył swe największe dzieła – IX Symfonię i Missa solemnis. Beethoven wyszedł znacznie poza stosowaną dotychczas w muzyce kameralnej skalę poszczególnych instrumentów smyczkowych, sięgając w rejestrze górnym skrzypiec do e⁴ altówki do oktawy dwukreślnej, a wiolonczeli do oktawy trzykreślnej, pokazał całe bogactwo środków artykulacyjnych (pizzicato, gra na określonej strunie, sul ponticello) i dynamicznych, wydobywając z homogenicznego brzmienia kwartetu nowe barwy dźwiękowe. Zerwał z zasadą 4-częściowości w kwartetach op. 132 (5 części), op. 130 (6 części), dochodząc w op. 131 do 7 części, które wywodzą się z pramotywu wstępnego Adagia. W ostatnich kwartetach pojawiły się też silne nawiązania do tradycji – stylizowany chorał i recytatywy w Dziękczynnej pieśni uzdrowionego, Molto adagio z kwartetu op. 132 oraz na szerszą skalę stosowana technika fugowania (op. 127, 131, 132), która w kwartecie-fudze op. 133 osiągnęła kulminację w mistrzowskim operowaniu róż­nymi przekształceniami rytmicznymi tego samego tematu. Beethoven stworzył typ faktury kwartetu, który podjęli i rozwinęli dopiero kompozytorzy XX w.

Skłonność do stosowania kunsztownych środków polifonicznych (rak, inwersja w augmentacji, podwójna dyminucja) przejawiła się także w sonatach fortepianowych op. 101, 106, 110, sonatach wiolonczelowych op. 102 oraz w fortepianowych 33 wariacjach C-dur na temat walca Diabellego. Reprezentują one szczyt Beethovenowskiej sztuki wariacyjnej dzięki kumulacji różnorodnych chwytów technicznych, emancypacji faktury i wyzwoleniu wartości kolorystycznych harmoniki. Zasadę wariacji instrumentalnej przeniósł Beethoven również do cyklu pieśni An die ferne Geliebte op. 98.

W sonatach fortepianowych zaznaczyły się u Beethovena w tym okresie 2 kierunki: 1. kontynuacji tendencji do rozbudowy formy, 2. miniaturyzacji formy i szeregowego zestawienia części, przy czym oba kierunki krzyżowały się ze sobą. Tak więc obok części pieśniowych występowały kolosalnych rozmiarów fugi (Sonata A-dur op. 101) lub też proces miniaturyzacji dokonywał się poprzez przeplatanie odcinków o różnej fakturze w ramach jednej części (I części z op. 109). Jednocześnie opanowanie całej rozszerzonej skali instrumentu (C₁ –f⁴), prezentacja walorów dźwiękowych skrajnych rejestrów, finezyjne chwyty kolorystyczne, jak szmerowe efekty trylu, próby wibracji dźwięku fortepianu (op. 110), niuanse barwy przy użyciu lewego pedału (una corda, poco a poco due e allora tutte le corde) oraz stosowanie oznaczeń wykonawczych po niemiecku (klagender Gesang, ermattet klagend), będących komentarzami wyrazowo-programowymi utworu – to wszystko dowodzi, że zwrot stylistyczny w twórczości Beethovena po 1815 widoczny jest nie tylko w makroformie, ale i w najdrobniejszych szczegółach dźwiękowych i że wybiegał on swymi inspiracjami daleko w przyszłość.

Wokalno-instrumentalne dzieła Beethovena wieńczy Missa solemnis. Dzieło to, zaplanowane na intronizację arcyksięcia Rudolfa na arcybiskupa w Ołomuńcu, a skończone 3 lata później (1824), technicznie i formalnie wykracza poza ramy liturgii. Z niezliczonych szkiców do Missa solemnis widać, jak głęboko Beethoven wnikał w tekst, jak wątki treściowe krystalizowały się w ideę symfoniczną. W swej ostatniej symfonii stworzył Beethoven typ symfonii wokalno-instrumentalnej, do której nawiązali Mendelssohn, Berlioz, Liszt i Mahler. Obok rozszerzenia instrumentarium (przez zastosowanie fletu piccolo, kontrafagotu, 4 rogów, 3 puzonów, wielkiego bębna, talerzy i triangla), które przejawiło się już we wcześniejszych dziełach orkiestrowych (m.in. w III i V Symfonii), wprowadził chór i solistów w końcowej kantacie do tekstu Ody do radości F. Schillera. IX Symfonia ze swym finałem syntetycznym (cytaty tematów poprzednich części, przedzielane recytatywami wiolonczeli i kontrabasu przed Odą do radości) stała się najpełniejszym wyrazem organicznej jedności dzieł Beethovena, indywidualnej sztuki formowania tematu i jego przemian w przestrzeni dźwiękowej kształtowanej możliwościami aparatu wykonawczego. Strawiński powiedział: „Monumentalne twory Beethovena powstały ze sztuki wykorzystania brzmienia instrumentów”.

Beethoven tworzył na przełomie 2 stuleci, 2 epok – klasycyzmu i romantyzmu. Jego światopogląd, postawę estetyczną ukształtowały humanistyczne tendencje oświecenia i klasycyzmu (heroizm, braterstwo), okresu „burzy i naporu” (subiektywizm, sentymentalny sposób rozważania natury) i idee Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Owiany legendą romantyzmu i „tragizmem” swego losu, był jednak Beethoven przede wszystkim wyrazicielem ideałów klasycyzmu w swej afirmacji życia, postawie etycznej i aktywnym stosunku wobec rzeczywistości, co „różni go od spekulatywnej mistyki i biernej natury romantyków” (W. Nagel). Hasła ogólnoludzkiego braterstwa IX Symfonii, tematyka Fidelia, sposób opracowywania pieśni różnych narodów mieszczą się w ramach uniwersalizmu XVIII w. Również akcenty programowo-ilustracyjne w muzyce Beethovena nie są przejawem romantycznej koncepcji „syntezy sztuk”, lecz raczej sielankowości i „wzmożonej uczuciowości” lat 70. XVIII w., zwiastujących romantyzm – „mehr Ausdruck der Empfindung als Malerei” pisze Beethoven w podtytule Symfonii pastoralnej. Głębokie przesiąknięcie ideami okresu „burzy i naporu”, ideami wolności, różniło go jednak od klasyków, od Haydna i Mozarta. Beethoven bezustannie poszukiwał nowych środków wyrazu w muzyce, które rozsadzały klasyczną formę. Autografy i notatki kompozytora ukazują niezwykle dynamiczny proces twórczy, dążenie do doskonałego opanowania materii dźwiękowej, odzwierciedlając ogromne bogactwo pomysłów muzycznych. Beethoven „dokonał daleko idącej syntezy formy i wyrazowego przekształcenia środków technicznych” (J. Chomiński), stąd też wypracowany przez niego warsztat kompozytorski stał się punktem wyjścia rozwoju muzyki instrumentalnej w XIX w., oddziałując bezpośrednio na romantyków, a w 2 połowie XIX w. na nurt klasycyzujący.

Literaci i muzycy XIX w. szukali rysów romantycznych zwłaszcza w osobowości Beethovena, ale czerpali też z całego bogactwa inspiracji zawartych w jego sztuce. Schubert przejmuje wielką formę symfonii (VII Symfonia C-dur), chociaż w lendlerowskich menuetach przypomina Haydna; do Beethovena nawiązuje również Mendelssohn w I Symfonii i w Lobgesang. Schumann poprzez swą poetyckość stoi między Beethovenem a programową muzyką Berlioza i Liszta; podejmuje, tak jak i Liszt, Beethovenowską koncepcję symfonizacji faktury fortepianu. W Symfonii fantastycznej Berlioz nawiązuje do Beethovena pod względem formy, przesyca jednak swe dzieło nowym, subiektywnym wyrazem. Wyraźny zwrot do Beethovena rysuje się u Brahmsa, zwłaszcza w I Symfonii, w koncertach fortepianowych, później echa twórczości Beethovena są widoczne są u Brucknera (finał V Symfonii).

Dla romantyków charakterystyczny jest liryzm, natomiast utwory Beethovena, aczkolwiek on także próbował wypowiadać się w lirycznych miniaturach-bagatelach, przesycone są jednak dialektyczno-dramatycznym wyrazem zarówno w tektonice klasycznej formy sonatowej (która sięga aż do pieśni), jak i w zasadach brzmieniowego kształtowania.

Uchwycenie przez współczesnych Beethovenowi niezwykłości jego muzyki, jego geniuszu, było punktem wyjścia do poszukiwań treści poetyckich obrazów, które leżą u podstaw muzyki Beethovena. Ten punkt widzenia można odnaleźć m.in. we wspomnieniach Czernego, Riesa, Schindlera, a także w pismach Schumanna, Lenza, Marxa, Nohla, częściowo Berlioza. Z drugiej strony zaczęto interpretować jego muzykę jako wyraz idei wolności, humanizmu, miłości (na początku XX w. podjęli ten nurt m.in. Bekker, Heuss), zaczęto też ujmować Beethovena jako filozofa (Wagner), a jego dzieło (IX Symfonia) jako odzwierciedlenie uniwersum. W piśmiennictwie francuskim uwydatnił się silnie motyw cierpienia i heroicznej siły Beethovena (R. Rolland). Doprowadził on pod wpływem ruchów republikańskich i socjalistycznych do uznania muzyki Beethovena za artystystyczne ucieleśnienie ideałów rewolucji francuskiej (G. Pioch, C. Mauclair, późny R. Rolland, E. Herriot) i wreszcie do religijnej apoteozy Beethovena jako pocieszyciela ludzkości. Wszystkie te kierunki interpretacji dają się sprowadzić do jednej koncepcji – romantycznego obrazu Beethovena, zapoczątkowanego u E.T.A. Hoffmanna i B. Brentano, koncepcji, która osiągnęła kulminację w szukaniu podłoża niezwykłości sztuki Beethovena w jego nieuleczalnej chorobie (m.in. A. Ułybyszew). Okres historycznych i filologicznych badań przyniósł krytyczne biografie i studia nad jego twórczością. Nowy pogląd na proces twórczy Beethovena dały prace o jego szkicach kompozytorskich. Rozpoczęły się stylistyczno-formalno-estetyczne badania Riemanna, Schenkera, fenomenologiczne studia Mersmanna i Cassirera. Próbę jak gdyby pogodzenia tych kierunków badań z psychologizującymi koncepcjami hermeneutyki Kretschmara podjął Schering, który tłumaczył dzieła Beethovena jako muzykę napisaną do poematów światowej literatury.

Twórczość Beethovena pojmowana jest do dziś jako doskonałe i ciągle silnie oddziałujące zjednoczenie głęboko ludzkich treści z kształtem muzyki. O ile jednak podziw nad wartościami warsztatowymi muzyki Beethovena doprowadził do znacznego poszerzenia i pogłębienia badań nad sprawami formalno-technicznymi, o tyle na problematyce treści, zawartości jego muzyki ciągle ciążą odziedziczone po tradycji XIX w. pojęcia, które zrosły się z muzyką Beethovena, jak „tytaniczne zmaganie”, „dążenie i pęd”, „cierpienie”, „nadzieja” (H.H. Eggebrecht). Wydanie wszystkich zachowanych zeszytów konwersacyjnych, zbiorowe wydanie szkiców, listów, zapisków i źródeł ikonograficznych pozwoli w nowy, pełniejszy sposób ukazać Beethovena – twórcę i jego dzieło.

Literatura:

Katalogi twórczości:

Thematisches Verzeichnis der im Druck erschienenen Werke von Ludwig van Beethoven, Lipsk 1851, wyd. drugie 1868 G. Nottebohm, wyd. nowe (razem z: E. Kastner Bibliotheca Beethoveniana...), Lipsk 1913, 1925, przedr. 1968, Wiesbaden 1969; A.W. Thayer Chronologisches Verzeichnis der Werke Ludwig van Beethovens, Berlin 1865; W. Hess Beethovens Werke und ihre Gesamtausgabe, „Schweizerisches Jahrbuch für Musikwissenschaft”, V, Aarau 1931; B. Biamonti Catalogo cronologico di tutte le musiche di Beethoven, t. 1 (1791–1800), Rzym 1951; G. Kinsky, H. Halm Das Werk Beethovens. Thematisch-bibliographisches Verzeichnis seiner sämtlichen vollendeten Kompositionen, Monachium 1955; W. Hess Verzeichnis der nicht in Gesamtausgabe veröffentlichten Werke Ludwig van Beethovens, Wiesbaden 1957; G. Bia­monti Catalogo cronologico e tematico delle opere di Beethoven, Turyn 1968.

Autografy, szkice (wydania, studia krytyczne):

Ludwig van Beethovens Studien im Generalbass, Kontrapunkt und in der Kompositionslehre, red. J. Ritter von Seyfried, Wiedeń 1832, wyd. drugie Hamburg 1853, red. H.H. Pierson, przedr. 2 wyd. Hildesheim 1967; G. Nottebohm Beethoveniana Lipsk 1872, przedr. dodany do Ludwig van Beethovens Studien im Generalbass…, Hildesheim 1967; wyd. obu zbiorów jako Beethoveniana. Skizzenbücher, red. P.H. Lang, Nowy Jork 1970; G. Nottebohm Zweite Beethoveniana, red. E. Mandyczewski, Lipsk 1887, przedr. Nowy Jork 1970, wyd. nowe Beethoveniana i Zweite Beethoveniana, Lipsk 1925; G. Nottebohm Beethovens Studien I, Lipsk 1873; Th. Frimmel Neue Beethoveniana, Wiedeń 1888; G. Adler Verzeichnis der musikalischen Autographen von Ludwig van Beethoven… im Besitze von A. Artaria Wiedeń 1890 (od 1901 zbiór autografów znajduje się w Staatsbibliothek w Berlinie); A.Ch. Kalischer Die Beethoven-Autographen der Königlichen Bibliothek zu Berlin, „Monatshefte für Musikgeschichte” XXVII–XXVIII, 1895–96; Th. Frimmel Beethoven-Studien, 2 t., Monachium 1905–06; G. Nottebohm Zwei Skizzenbücher von Beethoven aus den Jahren 1801 bis 1803, wyd. P. Mies, Lipsk 1924, przedr. Wiesbaden 1970; P. Mies Die Bedeutung der Skizzen Beethovens, Lipsk 1925, wyd. angielskie Londyn 1929, przedr. Nowy Jork 1969; M. Unger Beethovens Handschrift, Bonn 1926; Ludwig van Beethoven, ein Notierungsbuch aus dem Besitze der Preussischen Staatsbibliothek zu Berlin, wyd. K.L. Mikulicz, Lipsk 1927; J. Schmidt-Görg Katalog der Handschriften des Beethoven-Hauses und Beethoven-Archivs, Bonn 1935; M. Unger Die Beethoven-Handschriften der Pariser Konservatoriumsbibliothek, Neues „Beethoven Jahrbuch” VI, Brunszwik 1935; M. Unger Eine Schweizer Beethoven-Sammlung, katalog, Zurych 1939; L. Misch Beethoven’s Studies, University Oklahoma 1953; P. Mies Textkritische Untersuchungen bei Beethoven, Bonn 1957; H. Unverricht Die Eigenschriften und Originalausgaben von Werken Beethovens in ihrer Bedeutung für die moderne Textkritik, Kassel 1960; N.L. Fiszman Awtografy Ludwiga wan Beethovena w chraniliszczach SSSR, „Sowietskaja Muzyka” XXIV, 1960, wyd. niemieckie w „Beiträge zur Musikwissenschaft” III, 1961; B. Schwarz Beethoveniana in Soviet Russia, „The Musical Quarterly” XLVII, 1961; F. Victor Beethoven Der Mensch in seiner Handschrift, Frankfurt nad Menem 1961; Beethoven Kniga eskizow za 1802–03, 3 t., wyd. N.L. Fiszman, Moskwa 1962 (faksymile, transkrypcja, studium krytyczne); B. Schwarz More Beethoveniana in Soviet Russia, „The Musical Quarterly” XLIX, 1963; B. van der Linde Die unorthographische Notation in Beethovens Klaviersonaten und Streichquartetten, Wiedeń 1963; A. Tyson The Authentic English Editions of Beethoven, «All Soul Studies» I, Londyn 1963; H. Schmidt Verzeichnis der Skizzen Beethovens, „Beethoven Jahrbuch” VI, 1965–68, wyd. 1969; J. Kerman Beethoven Sketchbook in the British Museum, „Proceedings of the Royal Musical Association” XCIII, 1966/67; N.L. Fiszman Beiträge zur Beethoveniana, „Beiträge zur Musikwissenschaft” IX, 1967; L. Misch Neue Beethoven-Studien und andere Themen, Bonn 1967; E. Barlitz Die Beethoven-Sammlung in der Musikabteilung der Deutschen Staatsbiblio­thek, katalog, Berlin 1970; P.J. Willetts Beethoven and England. An Account of Sources in the British Museum, Londyn 1970; Beethoven, Autograph Miscellany from circa 1786–1799. British Museum. Additional Manuscript 29801 fol. 39–162 (The „Kafka Sketch-book”), 2 t., red. J. Kerman, Londyn 1970 (faksymile i transkrypcja); L. Lockwood On Beethoven’s Sketches and Autographs. Some Problems of Definition and Interpretation, „Acta Musicologica” XLII, 1970; H. Unverricht Das Urtextproblem im Werk Ludwig van Beethovens, „Slovenská hudba” XIV, 1970; A. Fecker Die Beethoven-Handschriften des Kestner-Museums in Hannover, „Österreichische Musikzeitung” XXVI, 1971; W. Hess Beethovens Studien, Bonn 1972; N.L. Fiszman Iz istorii sowietskoj betchoweniany. Sbomik statiej i fragmientow iz rabot, Moskwa 1972; H. Goldschmidt, C. Brenneis Aspekte der gegenwärtigen Beethoven-Forschung, „Beiträge zur Musikwissenschaft” XVIII, 1976, nr 1.

Dokumentacja:

Beiträge zur Beethoven-Bibliographie. Studien und Materialien zum Werkverzeichnis von Kinsky-Halm, red. K. Dorfmüller, Monachium 1978; Ludwig van Beethoven Alle vertonten und musikalisch bearbeiteten Texte, wyd. K. Schürmann, Münster 1980.

Ein Skizzenbuch zu den Diabelli-Variationen und zur Missa Solemnis, 2 t., oprac. J. Schmidt-Görg, Bonn 1968–72; Kesslersches Skizzenbuch, faksymile autografu Ludwiga van Beethovena, Monachium 1976, faksymile i transkrypcja, oprac. S. Brandenburg, Bonn 1978; The Beethoven Sketchbooks. History, Reconstruction, Inventory, oprac. D. Johnson, A. Tyson, R. Winter, Oksford 1985.

Ludwig van Beethovens Konversationshefte, 10 t., red. K.-H. Köhler, G. Herre i D. Beck, Lipsk 1968–93; Das Heiligenstädter Testament Ludwig van Beethoven, wyd. Wiener Beethoven-Gesellschaft, Wiedeń 1976.

Ludwig van Beethoven. Der Briefwechsel mit dem Verlag Schott, wyd. Beethovenhaus w Bonn, Monachium 1985; Ludwig van Beethoven Briefe über Kunst, Liebe und Freundschaft, wyd. V. Karbusicky, Fryburg 1992.

Ludwig van Beethoven 1770–1827, katalog wystawy (IX–X 1977) zbiorów Staatsbibliothek w Monachium, oprac. K. Dortmüller, H. Hell, R. Münster, współpr. F.-G. Kaltwasser, Tutzing 1977; Katalog der Sammlung A. von Hoboken in der Musiksammlung der Österreichischen Nationalbibliothek, Tutzing 1982; Mythos Beethoven, katalog wystawy, oprac. R. Cadenbach, Laaber 1986; Ludwig van Beethoven. Die Werke im Spiegel seiner Zeit. Gesammelte Konzertberichte und Rezensionen bis 1830, red. S. Kunze, współpraca Th. Schmid, A. Traub, G. Burkhard, Laaber 1987.

Listy, notatki:

Briefe Beethovens, wyd. L. Nohl, Stuttgart 1865; Neue Briefe Beethovens, wyd. L. Nohl, Stuttgart 1867; Piśma Ludwig wan Beethovena, wyd. W.D. Korganow, Petersburg 1904; Beethoven im eigenen Wort, wyd. F. Kerst, Berlin 1904, wyd. drugie 1905, wyd. angielskie Nowy Jork 1905, przedr. 1964; Beethovens sämtliche Briefe, 5 t., wyd. A.Ch. Kalischer, Berlin 1906–08, nowe oprac. Th. Frimmel, 3 t., 1909–11, wyd. angielskie J.S. Shedlock, 2 t., Londyn b.r., wydanie drugie 1926; Ludwig van Beethovens sämtliche Briefe und Aufzeichnungen, 5 t., wyd. F. Prelinger, Lipsk 1907–11; Ludwig van Beethovens sämtliche Briefe. Nebst einer Auswahl von Briefen an Beethoven, wyd. E. Kastner, Lipsk 1911, wyd. drugie 1923, wyd. J. Kapp; M. Unger Ludwig van Beethoven und seine Verleger S.A. Steiner und Tobias Haslinger in Wien, Adolf Martin Schlesinger in Berlin, ihr Verkehr und Briefwechsel. Mit vielen ungedruckten Briefen und anderen Schriftstücken, Berlin 1921; Ludwig van Beethovens Konversationshefte, cz. 1, wyd. W. Nohl, Monachium 1923–24; Beethoven Letters in America, wyd. O.G. Sonneck, Nowy Jork 1927 (faksymile i komentarze); Beethoven Ludwig van Listy wybrane, tłum. z niemieckiego i oprac. W. Fabry, Warszawa 1927; Beethovens Konversationshefte, wyd. G. Schünemann, 3 t., Berlin 1941–43, wyd. włoskie Turyn 1968; J.G. Prod’homme Les cahiers de conoersation de Beethoven1819–27, Paryż 1946; Beethoven: Letters. Journals and Conversations, wyd. M. Ham­burger, Londyn 1951; New Beethoven Letters, wyd. D.W. MacArdle i L. Misch, Norman (Oklahoma) 1957; 13 unbekannte Briefe an J. Gräfin Deym, wyd. J. Schmidt-Görg, Bonn 1957, wyd. francuskie „Perspectives européennes des sciences humaines” VI 1970; Beethoven élete leveleiben (‘Życie Beethovena w jego listach’), wyd. S. Jemnitz, Budapeszt 1960; The Letters of Beethoven, 3 t., tłum. i wyd. E. Anderson, Londyn 1961, wybór listów jako Selected Letters of Beethoven, Londyn 1967, wyd. włoskie Turyn 1968; Ludwig van Beethovens Konversationshefte, t. 4 (z. 38–48), t. 5 (z. 49–60), t. 1 (z. 1–10), t. 6 (z. 61–76), t. 2 (z. 11–22), red. K.-H. Köhler, G. Herre, D. Beck, przy współpracy I. Weinmanna (t. 4), P. Pötschnera (t. 5), G. Broschego (t. 1), H. Schönego (t. 6), G. Broschego (t. 2), Lipsk 1968, 1970, 1972, 1974, 1976; Piśma Beethovena 1787–1811, wyd. N.L. Fiszman, Moskwa 1970; Beethoven Ludwig van Listy o umĕni, lásce a přátelství, Praga 1971.

Bibliografie:

A.W. Thayer Ein kritischer Beitrag zur Beethoven-Literatur, Berlin 1877; E. Kastner Bibliotheca Beethoveniana. Versuch einer Beethoven-Bibliographie, enthaltend alle vom Jahre 1827 bis 1913 erschienenen Werke über den grossen Tondichter (ra­zem z: Thematisches Verzeichnis…, wyd. G. Nottebohm), Lipsk 1913, wyd. drugie 1925 uzup. Th. Frimmel, przedr. 1968, Wiesbaden 1969; A. Sandberger Ausgewählte Aufsatze zur Musikgeschichte. Forschungen, Studien und Kritiken zu Beethoven und zur Beethoven-Literatur, 2 t., Monachium 1924; Ph. Losch Beethoven-Literatur (obejmuje l. 1914–36), Neues „Beethoven Jahrbuch” I–V, VII, Augs­burg i Brunszwik 1924–37; V. Carus Beethoven-Literatur (1937–38), „Neues Beethoven Jahrbuch” IX, Brunszwik 1939; E.A. Ballin Beethoven-Schrifttum 1939–52, „Beethoven Jahrbuch” I 1953/54, Bonn 1954; W. Virneisel Beethoven-Schrifttum (obejmuje 1. 1953–66), „Beethoven Jahrbuch” II 1955–56, III 1957–58, V 1961–64, VI 1965–68, Bonn 1956–69; K. Sakka Beethoven-Literatur in japanischer Sprache von 1915 bis März 1956, „Beethoven Jahrbuch”  II 1955–56, Bonn 1956; Z. Lissa Beethoven w polskim piśmiennictwie, „Beethoven Jahrbuch”  III 1957–58, Bonn 1959; B.O. Bächler Beethoven-Bücher in spanischer Sprache von 1884 bis 1958, Beethjb IV 1959–60, Bonn 1962; B. Deane The Present State of Beethoven Studies, Studies in Music I, 1967; E. Schenk Zur Beethoven-Forschung der letzten zehn Jahre, „Arta Musicologica” XLII 1970; M.K. Černy Beethoven v české hudebni literatuře, „Opus Musicum” 1970, nr 9–10; D. Idaszak Beethoven w polskim piśmiennictwie muzycznym, „Muzyk” 1970, nr 4/59.

Roczniki, almanachy, księgi jubileuszo­we:

„Beethoven Jahrbuch”, red. Th. Frimmel, 2 t., Monachium 1908–09; „Beethoven-Forschung”, red. Th. Frimmel, Wiedeń (z. 1–4), Mödling (z. 5–10), 1911–25; «Veröffentlichungen des Beethoven-Hauses in Bonn», red. L. Schiedermair, 10 z., Bonn 1920–34; „Neues Beethoven Jahrbuch”, red. A. Sandberger, 10 z., Augsburg i Brunszwik 1924–42; Th. Frimmel Beethoven-Handbuch, 2 t., Lipsk 1926, przedr. Hildesheim 1968; Beethoven-Zentenarfeier Wien 26–31 III 1927. Festbericht vorgelegt vom Executivkomitee der Feier, Wiedeń 1927; Beethoven und die Gegenwart, księga pamiątkowa L. Schiedermaira, red. A. Schmitz, Berlin 1937; „Beethoven Jahrbuch” seria II, red. P. Mies i J. Schmidt-Görg; «Veröffendichungen des Beethoven-Hauses in Bonn», seria II, od 1954; P. Nettl Beethoven Encyclopedia, Nowy Jork 1956, wyd. (nowe jako Beethoven Handbook, Nowy Jork 1967; Colloqium amicorum, księga pamiątkowa J. Schmidt-Görga, red. S. Kross i H. Schmidt (wiele artykułów o Beethovenie), Bonn 1967; Beethoven im Mittelpunkt. Beiträge und Anmerkungen. Internationales Beethoven-Fest Bonn 1970, księga pamiątkowa, red. G. Schroers, Bonn 1970; Feiem zum 200. Jahrestag der Geburt Ludwig van Beethovens in der ČSSR. Tagungsbericht des II. Internationalen Musikologischen Symposiums, Pieštany-Moravany 1970, red. L. Ballová, Bratysława 1970; Bicentenaire de Beethoven, Paryż 1970; Beethoven-Studien. Festgabe der österreichischen Akademie der Wissenschaften zum 200. Geburtstag von Ludwig van Beethoven, red. E. Schenk, Wiedeń 1970; Beethoven-Almanach 1970, red. E. Tittel, Wiedeń 1970; Beethoven’70, red. M. Wildschütz, Frankfurt nad Menem 1970; Ludwig van Beethoven 1770–1970, Bonn 1970 (także w jęz. angielskim); Die Beethoven-Ehrung der Deutschen Demokratischen Republik 1970, Berlin 1971; Bericht über den intemationalen Beethoven-Kongress 10–12 Dezember 1970 in Berlin, red. H.A. Brockhaus i K. Niemann, Berlin 1971; Beethoven-Symposion Wien 1970. Bericht, red. E. Schenk, Wiedeń 1971; Ludwig wan Beethoven Albom, red. T. Sokołow, Moskwa 1971; Beethovenowska Sesja Naukowa 14–15 XII 1970, „Zeszyt Naukowy” nr 3 Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna Wrocław 1971.

Publikacje specjalne:

Ludwig van Beethoven 1770–1827, materiały z okazji 150. rocznicy śmierci Ludwiga van Beethovena, red. H.G. Hoke, Berlin 1977; Bericht über den Internationalen Beethoven-Kongress 20 bis 23 III 1977 in Berlin, red. H. Goldschmidt, K.H. Köhler, K. Niemann, Lipsk 1978; Beethoven 1977. Beiträge der Beethoven-Woche 1977, red. F. Döhl, Zurych 1979; Beethoven Performers and Critics, materiały z międzynarodowego kongresu Beethovenowskiego w Detroit 1977, red. R. Winter i B. Carr, Detroit 1980; Beiträge zu Beethovens Kammermusik, materiały z sympozjum w Bonn 1984, red. S. Brandenburg i H. Loos, Monachium 1987; Beethovens Klaviertrios, materiały z sympozjum w Monachium 1990, red. R. Bockholdt i P. Weber-Bockholdt, Monachium 1992.

«Beethoven-Studies», red. A. Tyson, t. 1 Nowy Jork 1973, t. 2 Oksford 1977, t. 3 Cambridge 1982; «Forum» I, red. Ch. Reynolds, Londyn 1992; «Münchener Beethoven Studien», red. J. Fischer, Monachium 1992.

Zu Beethoven, 3 t., red. H. Goldschmidt, Lipsk, t. 1: Aufsätze und Annotationen 1979, t. 2: Aufsätze und Dokumente 1984, t. 3 z G. Kneplerem, 1988; Beethoven und die Nachwelt. Materialien zur Wirkungsgeschichte Beethovens, red. H. Loos, Bonn 1986.

Specjalne numery czasopism poświęcone 200 rocznicy urodzin Beethovena:

„Muzyka” 1970 nr 4 (zawiera: J.M. Chomiński Beethoven 1770–1970, I. Poniatowska Rozwój faktury fortepianowej Beethovena, Z. Lissa Faktura fortepianowa Beethovena a Chopina, A. Chodkowski Problem kody w formie so­natowej Beethovena, K. Wilkowska-Chomińska Beethoven i Goethe, D. Idaszak Beethoven w polskim piśmiennictwie muzycz­nym), „Beiträge zur Musikwissenschaft”. XII 1970, z. 3–4; „Journal of the American Musicological Society” XXIII 1970, nr 3; „The Musical Quarterly” LVI 1970, nr 4; „Österreichische Musikzeitschrift” XXV 1970, z. 12; „The Musical Times” CXI 1970, nr 12; „Muzica” XX 1970, nr 12; „Musik und Gesellschaft” XXI 1971, z. 2.

Monografie życia i twórczości:

F.G. Wegeler, F. Ries Biographische Notizen über Beethoven, Koblencja 1838, dodatek Bonn 1845, wyd. nowe A.Ch. Kalischer, Berlin 1906, wydania francuskie: G.E. Anders – Paryż 1839, A.F. Legentil – Paryż 1862; A. Schindler Biographie von Ludwig van Beethoven, Münster 1840, wyd. drugie 1845, wyd. trzecie 1860 (wyd. poszerzone, wyd. nowe A.Ch. Kalischer wg wyd. trzeciego, Berlin 1909, przedr. wyd. trzeciego E. Klemm, Lipsk 1970), wyd. czwarte 1871 (przedr. Hildesheim 1970), wyd. piąte 1927 (wyd. F. Volbach wg wyd. trzeciego), Bonn wyd. szóste 1949 (wyd. skrócone S. Ley), tłum. angielskie I. Moscheles, Londyn 1841, nowe wyd. angielskie D.W MacArdle, Beethoven as I knew Him, Londyn 1966, Nowy Jork 1972, wyd. francuskie A. Sowiński, Paryż 1864; W. Lenz Beethoven Eine Kunststudie, 5 t.: t. 1–2 Kassel 1855, wyd. drugie 1879, wyd. nowe A.Ch. Kalischer, Berlin 1908, t. 3–5 Hamburg 1860, tłum. polskie A. Bräutigam Beethoven Życie i twórczość, Łódź 1923 (?); A.B. Marx Ludwig van Beethoven Leben und Schaffen…, 2 t., Berlin 1859, wyd. szóste 1911; L. Nohl Beethovens Leben, 3 t., Wiedeń 1864–77, Berlin wyd. czwarte 1922; A.W. Thayer Ludwig van Beethovens Leben, wg rękopisu angielskiego H. Deiters, 5 t.: t. 1 Berlin 1866, nowe oprac. H. Deiters, Lipsk wyd. drugie 1901, wyd. trzecie H. Riemann 1917, t. 2 Berlin 1872, wyd. H. Riemann Lipsk, wyd. drugie 1910, t. 3 Berlin 1879, wyd. H. Riemann Lipsk, wyd. drugie 1911, t. 4, 5, wyd. H. Riemann Lipsk 1907, 1908; tłum. angielskie 3 t. The Life of Ludwig van Beethoven, wyd. H.E. Krehbiel, Nowy Jork 1921–25, przedr. ze wstępem A. Pryce-Jonesa, Londyn 1960, jako Thayer`s Life of Beethoven, wyd. E. Forbes, 2 t., Londyn 1964, wyd. broszurowe Princeton University 1970; R. Wagner Beethoven, Lipsk 1870, wyd. nowe Ratyzbona (bez roku wydania), także w: Richard Wagners Schriften über Beethoven, wyd. R. Sternfeld, Stuttgart 1916, wyd. nowe francuskie, Paryż 1970; G.v. Breuning Aus dem Schwarzspanierhause, Wiedeń 1874, wyd. nowe A.Ch. Kalischer, Berlin 1907; W. Hulewicz, Przybłęda Boży: Beethoven czyn i człowiek, Poznań 1877; Th. Frimmel Ludwig van Beethoven, Berlin 1901, wyd. szóste 1922; J. Chantavoine Beethoven, Paryż 1907, wyd. nowe Paryż 1948; R. Rolland La vie de Beethoven, Paryż 1903 (wiele wydań i tłum.), wyd. nowe 1959 i 1964, wyd. nowe niemieckie Zurych 1958 i 1969, przedr. wyd. angielskiego Freeport 1969 i Nowy Jork 1973, tłum. polskie: M. Jackowska Beethoven, Kijów 1914, M. Zabojecka Beethoven, Warszawa 1921, J. Popiel Życie Beethovena, Kraków 1966, wyd. trzecie 1974, nadto teksty R. Rollanda w tłum. J. Popiela w albumie Beethoven 1770–1970, oprac. W. Dulęba, Kraków 1970; A.Ch. Kalischer Beethoven und seine Zeitgenossen, Beiträge zur Geschichte des Künstlers und Menschen, 4 t., Berlin 1908–10; P. Bekker Beethoven, Berlin 1911 (wiele wydań), wyd. angielskie Londyn 1925, wyd. drugie 1927; A. Leitzmann Beethovens Persöhnlichkeit, 2 t., Lipsk 1914, jako Ludwig van Beethoven, Berichte der Zeitgenossen, Briefe und persönliche Aufzeichnungen, Lipsk 1921; J. Reiss Beethoven, Warszawa 1920; J.G. Prod’homme La jeunesse de Beethoven, Paryż 1921, wyd. drugie 1927; S. Ley Beethovens Leben in authentischen Bildern und Texten, Berlin 1925, wyd. nowe poszerz. Beethoven, sein Leben in Selbstzeugnissen, Briefen und Berichten, Wiedeń 1970; L. Schiedermair Der junge Beethoven, Lipsk 1925, wyd. trzecie 1951 (przedmowa H. Schaeffera), wyd. nowe Wilhelmshaven 1970 i Berlin 1971; K. Kobald Beethoven, seine Beziehungen zu Wiens Kunst und Kultur, Wiedeń 1927, wyd. nowe 1964; Beethoven: Impressions of the Contemporaries, red. O.G. Sonneck, Nowy Jork 1926, przedr. 1967; J.G. Prod’homme Beethoven raconté par ceux qui l’ont vu, Paryż 1927, wyd. rumuńskie Bukareszt 1970; A. Halm Beethoven, Berlin 1927, przedr. Darmstadt 1971, wyd. rosyjskie Moskwa 1959, wyd. drugie 1966; E. Herriot La vie de Beethoven, Paryż 1929, wyd. niemieckie Frankfurt nad Menem 1930, wyd. nowe Paryż 1954, wyd. hiszpańskie Madryt 1956, wyd. rosyjskie 1959, wyd. trzecie 1968; E. Bücken Ludwig van Beethoven, Poczdam 1934; W. Riezler Beethoven, Berlin 1936, wyd. dziewiąte 1966, wyd. angielskie Londyn 1938; J. Burk The Life and Works of Beethoven, Nowy Jork 1943; D.E Tovey Beethoven, Londyn 1944, wyd. nowe red. HJ. Foss, Londyn 1965; H. Rutz Ludwig van Beethoven Dokumente seines Lebens und Schaffens, Monachium 1950, wyd. drugie 1957, wyd. japońskie Tokio 1971; A. Alszwang Ludwig wan Beethoven. Oczerk żyzni i tworczestwa, Moskwa 1952, wyd. czwarte 1970, wyd. łotewskie Ryga 1964, wyd. bułgarskie Sofia 1970; R. Petzold Ludwig van Beethoven, Bildbiographie VII, Lipsk 1952, wyd. poszerz., wyd. siódme 1968; S. Łobaczewska Beethoven, Kraków 1953, wyd. czwarte 1977; E. i R. Sterba Beethoven and his Nephew, a psychoanalytic study of their relationship, Nowy Jork 1954, Londyn 1957, wyd. niemieckie Monachium 1964; W. Forster Beethovens Krankheiten und ihre Beurteilung, Wiesbaden 1955; J. i B. Massin Ludwig van Beethoven, Paryż 1955, wyd. nowe 1967, wyd. niemieckie Monachium 1970; A. Jolivet Ludwig van Beethoven, Paryż 1955, wyd. japońskie Tokio 1970; W. Hess Beethoven, Zurych 1956, Wiesbaden 1957; J. Schmidt-Görg Beethoven, Berlin 1957; E. Valentin Beethoven Eine Bildbiographie, Monachium 1958, m.in. także Wiedeń 1963, Darmstadt 1964, wyd. angielskie Londyn 1958, wyd. szwedzkie Sztokholm 1959, wyd. drugie 1963, wyd. duńskie Ko­penhaga 1962, wyd. francuskie Paryż 1963; R. Bory La vie et l’oeuvre de Ludwig van Beethoven par l’image, Paryż 1960, wyd. niemieckie Zurych 1960, wyd. angielskie Zurych 1966; Beethoven in Briefen und Lebensdokumenten, red. A. Würz i R. Schimkat, Stuttgart 1961; J. Schmidt-Görg Beethoven, Die Geschichte seiner Familie, Bonn 1961; A. Boucourechliev Beethoven, Paryż 1963; J. Racek Beethoven a české zemé, Praga 1964; F. Zobeley Ludwig van Beethoven in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten, Reibek koło Hamburga 1965; E. Buchet Beethoven, légendes et vérités, Paryż 1966; G. Carli Ballola Beethoven. La vita e la musica, Mediolan 1967; Ludwig van Beethoven, red. J. Schmidt-Görg i H. Schmidt, Bonn 1969; G.R. Marek Beethoven Biography of a Genius, Nowy Jork 1969, Londyn 1970, wyd. niemieckie Monachium 1970, tłum. polskie E. Życieńska, Warszawa 1976; H.C. Fischer i E. Kock Ludwig van Beethoven Eine Dokumentation, Salzburg 1970; K. Smolle Wohnstätten Ludwig van Beethovens von 1792 bis zu seinem Tod, Monachium 1970; R. Klein Beethoven-stätten in Österreich, Wiedeń 1970; M. Braubach Beethovens Abschied von Bonn, Kolonia 1970; H.Ch.R. Landon (red. i oprac.) Beethoven. A Documentary Study, Londyn 1970, wyd. niemieckie Beethoven Sein Leben und seine Welt in zeitgenössischen Bildern und Texten, Wiedeń 1970, Zurych 1970, wyd. japońskie Tokio 1970; L. Magnani Beethoven and the Aesthetic Thought of his Time, „The International Review of Musie Aestheics and Sociology” I, 1970; Z. Lissa Polonica Beethovenowskie, Kraków 1970; L. Ballová Ludwig van Beethoven a Slovensko, Bratysława 1972; F. Knight Beethoven and the age of revolution, Nowy Jork 1973; W.S. Schultze Beethoven. Eine Monographie, Lipsk 1975; L. Schrade Beethoven in France. The Growth of an Idea, New Haven 1942, przedr. 1978, tłum. niemieckie E. Schrade i P. Leonards, Berno 1980; M. Cooper Beethoven. The Last Decade 1817–1827, Londyn 1970; F.C. Lange La perspectiva histórica de Beethoven, Buenos Aires 1970; J. Tallandier Ludwig van Beethoven musicien de l’angoisse, Paryż 1975; C. Floros Beethovens Eroica und Prometheus-Musik, Wilhelmshaven 1978; P. Schnaus E.Th.A. Hoffmann als Beethoven-Rezensent der Allgemeinen musikalischen Zeitung, Monachium 1977; D. Rexroth Beethoven, Monachium 1982; Th. Albrecht Ludwig van Beethoven. A Guide to Research, Nowy Jork 1985; D. Matthews Beethoven, Londyn 1985; R. Wallace Beethovens Critics. Aesthetic Dilemmas and Resolutions during the Composers Lifetime, Cambridge 1986; H. Banki i H. Jesserer Die Krankheiten Ludwig van Beethoven Pathographie seines Lebens und Pathologie seiner Leiden, Wiedeń 1987; M. Broyles The Emergence and Evolution of Beethoven’s Heroic Style, Nowy Jork 1987; C. Dahlhaus Ludwig van Beethoven und seine Zeit, Laaber 1987, wyd. angielskie Ludwig van Beethoven. Approaches to his Music, tłum. M. Whittall, Oksford 1991; Beethoven und Böhmen. Beiträge zu Biographie und Wirkungsgeschichte Beethovens, red. S. Brandenburg i M. Gutierrez Denhoff, Bonn 1988; M. Geck i P. Schleuning „Geschrieben auf Bonaparte”. Beethovens „Eroica”. Revolution, Reaktion, Rezeption, Reinbek koło Hamburga 1989; Beethoven zwischen Revolution und Restauration, red. S. Brandenburg i H. Lühning, Bonn 1989; B. Cooper Beethoven and the Creative Process, Oksford 1990; B. Cooper The Beethoven Compendium. A Guide to Beethovens Life and Music, Londyn 1992, wyd. niemieckie Monachium 1992; C. Canisius Beethoven „Sehnsucht und Unruhe in der Musik”. Aspekte zu Leben und Werk, Monachium 1992; B. Cooper Beethoven Folksongs Settings. Chronology, Sources, Style, Oksford 1994; Beethoven Interpretationen seiner Werke II, red. C. Dahlhaus, A. Riethmüller i A. Ringer, Laaber 1994; W. Kindermann Beethoven, Los Angeles 1995; E. Ludwig Beethoven. Vie d’un conquérant, przekł. z niemieckiego J. Longeville, Paryż 1945; A.F. Schindler Beethoven a I Knew Him, Nowy Jork 1972; A.F. Schindler The Life of Beethoven, przekł. I. Moscheles, Massachusetts 1966; I. Poniatowska Über die Zusammenhänge von Beethovens Klaviersatz und den Klavieren seiner Zeit, w: Tagungsbericht des II. Internationalen Musikologischen Symposiums: Feiern zum 200. Jahrestag des Geburt Ludwig v. Beethovens in der CSSR, Pieštany-Moravany 1970, red. L. Ballová, Bratysława 1970; I. Poniatowska Zur Frage der Interpretation von Beethovens Klavierwerken, w: Bericht über den Internationalen Beethoven-Kongress, 10-12 Dezember 1970 in Berlin, red. H. A. Brockhaus, K. Niemann, Berlin 1971; I.Poniatowska Der Klaviersatz bei Beethoven, w: Bericht über den Internationalen musikwissenschaftlichen Kongress Bonn 1970, red. C. Dahlhaus, H. J. Marx, M.Marx-Weber, G.r Massenkeil, Kassel  1971; I.Poniatowska Życie i twórczość Beethovena w świetle nowych badań, w: Sesja Beethovenowska w Głogówku 1977, Warszawa-Wrocław 1980 (Prace Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk / Wydział Nauk Historyczno-Społecznych), wersja  w przekładzie na język słowacki: Beethovenov život a tvorba vo svetle novych vyskumov, w: „Hudobny Život” 11 (1978) nr 1, 2, 3; Polscy kompozytorzy o Beethovenie, wybór tekstów Z. Kościów i A. Wojatycka, red. J. Feusette, Biblioteczka Mięsięcznika „Opole” nr 11, 1977 (z okazji otwarcia Izby Beethovena w Głogówku i Roku Beethovenowskiego); G. R. Marek Beethoven. Biografia geniusza, przekł. E. Życieńska, Warszawa 1997; P. Clive Beethoven and His World: A Biographical Dictionary, Nowy Jork 2001; A. Orge Beethoven, Kraków 2001; A. Rücker Beethovens Klaviersatz –  Technik und Stilistik, Teil I Peter Lang, Frankfurt nad Menem 2002; L. Lockwood The music and Life of Beethoven, Nowy Jork 2003; M. Tomaszewski Beethoven, wzniosłość i entuzjazm. Studia i Szkice, Kraków 2016; F. Dendewicz Ludwik van Beethoven, w: Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego, Euroregiony Pradziad – Wspólne dziedzictwo historyczne/Berühmte Persönlichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in Euroregion Pradziad : das gemeinsame historische Erbe/Významné osobnosti polsko českého pohraničí – Euroregion Pradziad : společné historické dědictví, tłum. niemieckie L. Procner, tłum. czeskie Cz. Kowalczyk, Nysa 2007; L. Nohl, Beethoven (ebook), 2020; Bonner Beethoven Studien t. 1–12, Beethoven Haus, Bonn 1999–2016: zawiera wiele przyczynków do utworów, także do szkiców  Beethovena, do ikonografii, jego relacji z rodzinami arystokracji , nowych źródeł do „Nieśmiertelnej ukochanej” i in., t. 7 jest poświęcony prezentacji Zbioru Wegelera (oprac. F. Grigat); autorzy: m.in. L. Bellafato t. 5, 6, 8, 9, 11; R. Steblin t. 4, 6, 8, 12; K. M. Kopitz t. 2, 6, 9; J. van der Zanden t. 1, 2, 4;. W. Küthen t. 1, 2, 4; E. Badura-Skoda t. 1,4; N.E. Josephson t. 8, 11; M. Ladenburger t. 9, 12; H. Lühning t. 2, 4; E.Platen t. 5, 10; F. Rovelli t. 10, 12, E. Voss t. 9, 11.

Osobną serię polskich edycji tworzą coroczne konferencje beethovenowskie w czasie Wielkanocnych Festiwali Beethovena  pod dyrekcją artystyczną E. Pendereckiej. Konferencje  są organizowane przez Akademię Muzyczną w Krakowie od 1997 r. , początkowo w Krakowie, od 2004 w Warszawie. Co trzy lata wydawany jest tom materiałów obejmujący 3 konferencje. Pierwsza edycja ma 2 tomy  – w języku polskim i  w tłum. niemieckim (2000), druga – także 2 tomy: w języku polskim oraz drugi we francuskim, niemieckim i angielskim (2003). Dalsze tomy od III do VIII jednotomowe w języku niem i angielskim (2006, 2009, 2012, 2015, 2018, 2021). Redakcja M. Tomaszewski i M. Chrenkoff (tomy VII i VIII –M. Chrenkoff). Wybrane artykuły problemowe:

Beethoven. Studia i interpretacje, m.in:. M. Tomaszewski Głos w dyskusji: Beethoven w Polsce w XX wieku, także: Beethoven. Struktura i ekspresja, także: Beethoven i europejski ruch romantyczny; M. Piotrowska Beethoven i naczelne idee ery klasycyzmu, także: Beethoven a idee Viktora Hugo; I.Poniatowska Szkice do problemu recepcji Beethovena w Polsce w XIX wieku, także: Fortepiany Beethovena. Poszukiwanie nowych środków ekspresji, także: Idee fakturalne i formalne w ostatnich kwartetach smyczkowych Beethovena; K.W. Niemöller Późna twórczość Beethovena w recepcji romantyków niemieckich.

Beethoven 2. Studia i interpretacje, m.in.: I.Poniatowska „Między cierpieniem a przezwyciężeniem”, czyli Beethoven w ujęciu Witolda Hulewicza (także w wersji niemieckiej); M. Henninger-Vial Berlioz et Beethoven ou l’admiration créatrice au royaume des Grandes Symphonies; R. S. Hatten The Troping of Topics in the Symphony from Beethoven to Mahler; E. Tarasti Methaphors of Nature and organicism in Music : A «Biosemiotic» Approach; H. Loos Das Beethoven Jahr 1970.

Beethoven 3. Studien und Interpretationen, m.in.: H. Krones „Barocke“ Rhetorik im Vokalwerk von Ludwig van Beethoven; H. W. Küthen Beethovens „Kunstvereinigung“. Die Fusion von Wiener Avantgarde und barocker Tradition; H. Loos Beethoven und der deutsche Nationalismus im 20. Jahrhundert; R.S. Hatten Beethoven’s Italian Trope: Modes of Stylistic Appropration; M. Gmys The Beethoven Frieze. The Ninth Symphony as Seen by Gustav Klimt, Ferruccio Busoni and Karol Szymanowski; Leszek Polony Die Sage des Geviertes und der Götterfunken. Über die herneneutischen Aspekte des musikalischen Raumes.

Beethoven 4. Studien und Interpretationen, m.in.: C. Floros Mahler und Beethoven; M. Negrey The Polish Symphony after Beethoven; I. Poniatowska Das ikonische Bild Beethovens in der polnischen Lyrik; J. Cobb Biermann Beethovens without Literature. The Folksong Settings; T. Malecka Górecki Faces Beethoven; R. Chłopicka The Figure of Christ in the Garden of Olives Scene in Beethoen and Penderecki.

Beethoven 5. Studien und Interpretationen, m.in. E. Tarasti Principles of Moi and Soi in Beethoven,s Symphonism: Conventional, Organic and Existential Narrativity; P. Weber Natürlichkeit als kompositorisches Problem; M. Trzęsiok Natur als Idee und Natur als Erfahrung. Beethoven und Takemitsu; J. Cobb Biermann Masculine Music? Feminine Music? Beethoven’s Music for Two Women Charakters; M. Tomaszewski Zwischen Sehnsucht und Wehmu: Beethovens Lieder hinsichtlich ihrer lyrisxchen Kategorien.

Beethoven 6. Studien und Interpretationen, m.in.: L. Polony ,,The Heroic Myth in the Music of Beethoven;  P. Weber Kriegsmusik bei Beethoven; M. Grajter The Key of War – The Key of Peace. Semantic Aspects of the D Major Tonality in Ludwig van Beethoven’s Musik; M. Tomaszewski Beethoven: Erhabenheit und Enthusiasmus; H. Jung Von der Sehnsucht nach Freiheit. Die Gefangenenchöre to Beethovens ‘Fidelio’ und Verdis ‘Nabucco”; M. Janicka-Słysz Beethoven – Ives: Fate Motiv and Transcendental Elements.

Beethoven 7. Studien und Interpretationen, m.in.: H. Jung Nähe – Distanz – das „Neue“. Von Beethoven zu Brahms; E. Wójtowicz Krzysztof Meyer’s Hommage à Beethoven: String Quartet Nr 10, op. 82; M. Ladenburger Die bildende Kunst-Szene im Bonn und Wien der Beethoven Zeit;  Johann Grimalt, Beethoven und Goya: Between Modernity and the Ancien Régime; K. Szymańska-Stułka Beethoven’s Relationship with Architecture – Notes on a Symphony Frozen in a Solid Mass.

Beethoven 8. Studies and Interpretations, m.in.: I. Poniatowska 1997-2017. 20 Jahre Beethoven – Symposien der Musikakademie in Krakau, także: Deotyma –  Beethovens Symphonie des Lebens;  L. Xiaolong Reviving the Idyllic Idea in Contemporary China by Way of Listening to Beethoven’s’Pastoral’ Symphony; N.  Holger Petersen The Musical (Sung) Image of Christ in Beethoven’s ‚Christus am Ölberge’ and the Notion of Sublime; E. Schreiber Transformationen Beethovens, Das Durchführungsprinzip nach Helmut Lachenmann.

Studia nad twórczością i ideologią:

W.F. Lenz Beethoven et ses trois styles. Analyse des sonates de piano etc., Bruksela 1854, wyd. nowe, red. M.D. Calvocoressi, 1909; E. Elterlein Beethovens Symphonien nach ihrem idealen Gehalt mit Rücksicht auf Haydns und Mozarts Symphonien, Drezno 1854, wyd. trzecie 1866, wyd. angielskie Nowy Jork 1900; E. Elterlein Beethovens Klavier-Sonaten, Lipsk 1856, wyd. piąte 1895, wyd. angielskie Londyn 1898; H. Berlioz Étude critique des symphonies de Beethoven, w: Voyage musical en Allemagne et en Italie, I, Paryż 1844; H. Berlioz Fidelio, opéra en trois actes de Beethoven, w: A travers chants, Paryż 1862, wyd. niemieckie Lipsk 1864; A.B. Marx Anleitung zum Vortrag Beethovenscher Klavierwerke, Berlin 1863, wyd. drugie 1902, wyd. nowe E. Schmitz, Ratyzbona 1912; T. Heim Beethovens Streichquartette, Lipsk 1885, wyd. drugie 1910; G. Grove Beethoven and his Nine Symphonies, Londyn 1896, wyd. czwarte 1906, przedr. trzeciego wyd. z 1898, Londyn 1962 i Gloucester (Mas­sachusetts) 1963, wyd. holenderskie Haga 1903, wyd. niemieckie Lipsk 1906; C. Reinecke Die Beethovenschen Klavier-Sonaten, Lipsk 1896, wyd. szóste 1912, wyd. angielskie Londyn 1898; H. Ehrlich Die Ornamentik in Beethovens Klavier-Werken, Lipsk 1897, wyd. francuskie i angielskie Lipsk 1898; A. Colombani Le nove sinfonie di Beethoven, Turyn 1897; F. Kullak Beethoven’s Piano Playing, Nowy Jork 1901, przedr. 1973; W. Nagel Beethoven und seine Klavier-Sonaten, 2 t., Langensalza 1905, wyd. drugie 1923–24; J.G. Prod’homme Les symphonies de Beethoven, Paryż 1906, wyd. piąte 1949; H. Riemann Beethovens sämtliche Streichquartette, Lipsk 1911; H. Schenker Beethovens neunte Sinfonie, Wiedeń 1912, przedr. 1969; H. Schenker Beethovens fünfte Sinfonie, Wiedeń 1912, wyd. drugie 1925, przedr. 1969; H. Gal Die Stileigentümlichkeiten des jungen Beethoven, „Studien zur Musikwissenschaft” IV, 1916; H. Riemann Ludwig van Beethovens sämtliche Klavier-Solosonaten…, 3 t., Berlin 1918–19, wyd. czwarte 1920; H. Mersmann Beethoven. Die Synthese der Stile, Berlin 1921, wyd. drugie 1922, wyd. japońskie Tokio 1970; G. Becking Studien zu Beethovens Personalstil, das Scherzothema, Lipsk 1921; A. Schmitz Beethovens „Zwei Prinzipe”, Berlin 1923; J.H. Wetzel Beethovens Violinsonaten I, Berlin 1924; J. de Marliave Les Quatuors de Beethoven, Paryż 1925, wyd. nowe 1960, wyd. angielskie Londyn 1928, przedr. Nowy Jork 1961; K. Nef Die neun Sinfonien Beethovens, Lipsk 1928, przedr. Wiesbaden 1970; H. Boettcher Beethoven als Liederkomponist, Augsburg 1928; R. Rolland Beethoven. Les grandés époques creatrices, 7 t., Paryż 1929–49, wyd. nowe w 1 t. 1966, wyd. japońskie Tokio 1970, t. 1: De l’Héroïque à l’Appassionata Paryż 1929, wyd. drugie 1950, wyd. niemieckie Beethovens Meisterjahre. Von der Eroica bis zur Appassionata, Lipsk 1930, Darmstadt 1951, Berlin 1952, wyd. angielskie Nowy Jork 1964 i Gloucester (Massachusetts) 1965, t. 2: Goethe et Beethoven, Paryż 1930, wyd. drugie 1948, wyd. trzecie 1951, wyd. niemieckie (fragm.) Zurych 1929, wyd. angielskie Nowy Jork 1931, przedr. 1968 i wyd. nowe angielskie 1973; W. Engelsmann Beethovens Kompositionspläne…, Augsburg 1931; F. Lederer Beethovens Bearbeitungen schottischer und anderer Volkslieder, Bonn 1934; A. Schering Beethoven in neuer Deutung, Lipsk 1934; A. Schering Beethoven und die Dichtung, Berlin 1936, przedr. Hildesheim 1973; J.G. Prod’homme Les sonates pour piano de Beethoven, Paryż 1937, wyd. drugie 1950, wyd. niemieckie Wiesbaden 1948; J. Boyer Le „romantisme” de Beethoven…, Paryż 1938; B. Szabolcsi Beethoven, Müvesz és Müalkotás két korszak hátárán (‘Beethoven, twórca i dzieło na granicy dwóch epok’), Budapeszt 1947, wyd. trzecie 1960; D.G. Mason The Quartets of Beethoven, Nowy Jork 1947, wyd. drugie 1970; J. Schmidt-Görg Missa solemnis, Bonn 1948; K.v. Fischer Die Beziehungen von Form und Motiv in Beethovens Instrumentalwerken, Strassburg 1948, Baden-Baden wyd. drugie 1972; H. Eggeling Das Lagenproblem in Beethovens Klaviermusik, Kolonia 1951; J.A. Kriemlow Fortiepiannyje sonaty Beethovena, Moskwa 1953, wyd. drugie 1970; H.R. Chase Tonality and Tonal Factors in the Piano Sonatas of Beethoven, dysertacja, University Michigan 1953; S. Haraschin Koncerty fortepianowe Beethovena, Kraków 1954, wyd. drugie 1964; H. Beck Studien über das Tempoproblem bei Beethoven, dysertacja, Erlangen 1954; A. Schering Humor, Heldentum, Tragik bei Beethoven, Strasburg 1955; G. Scuderi Beethoven, le sonate per pianoforte, Mediolan 1955; M. Busch Formprinzipien der Variation bei Beethoven und Schubert, dysertacja, Kolonia 1955; W.F. Warch A Study of the Modulation Technique of Beethoven, dysertacja, University Rochester 1955; F. Liessem Die Entwicklung der Klaviertechnik in den Sonaten der Wiener Klassiker Haydn, Mozart und Beethoven, dysertacja, Innsbruck 1956; E. Fischer Ludwig van Beethovens Klaviersonaten, Wiesbaden 1956, Frankfurt nad Menem 1966, wyd. włoskie Rzym 1958, wyd. angielskie Londyn 1959; L. Misch Die Faktoren der Einheit in der Mehrsätzigkeit der Werke Beethovens, Bonn 1958; R. Stuber Die Klavierbegleitung im Liede von Haydn, Mozart und Beethoven, dysertacja, Berno 1958; J.V. Cockshoot The Fugue in Beethovens Piano Music, Londyn 1959; H.A. Löw Die Improvisation im Klavierwerk Ludwig van Beethovens, dysertacja, Saarbrucken 1962; J. i B. Massin Les Concertos pour piano de Beethoven et leur place dans l’oeuvre, Paryż 1962; W Hess Beethovens Bühnenwerke, Getynga 1962; J.L. Soroker Skripicznyje sonaty Beethovena, ich stil i ispołnienije, Moskwa 1963; C. Czerny Über den richtigen Yortrag der sämtlichen Beethovenschen Klavierwerke, red. i komentarz P. Badura-Skoda, Wiedeń 1963; F. D’Amico La sinfonia e Beethoven, Rzym 1964; J. Mahaim Beethoven. Naissance et renaissance des derniers quatuors, 2 t., Paryż 1964; A. Chodkowski Klasyczna forma sonatowa w twórczości kameralnej Ludwiga van Beethovena, dysertacja, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego 1964 (maszynopis); Ph.F. Radcliffe Beethoven`s String Quartets, Londyn 1965; J. Szigeti Beethovens Violinwerke. Hinweise für Interpreten und Hörer, Zurych 1965, wyd. rumuńskie Bukareszt 1968, wyd. włoskie 1969; H. Grundmann, P. Mies Studien zum Klavierspiel Beethovens und seiner Zeitgenossen, Bonn 1966; J. Kerman The Beethoven Quartets, Nowy Jork 1967; S.E. Pawczinskij Niekotoryje nowatorskije czerty stila Beethovena, Moskwa 1967; W. Karthaus Das Ereignis Beethoven, Demonstration seiner musikschöpferischen Verfahren, Berlin 1968; E. Kreft Die späten Quartette Beethovens, Bonn 1969; P. Badura-Skoda, J. Demus Die Klaviersonaten von Ludwig van Beethoven, Wiesbaden 1970; P. Mies Die Krise der Konzertkadenz bei Beethoven, Bonn 1970; J. Owczinnikow Czerty skwoznogo razwitija garmonii w fortiepiannych sonatach Beethovena, K woprosu o garmoniczeskom jedinstwie, dysertacja, Moskwa 1970; Ludwig wan Beethoven, estietika, tworczeskoje nasledije, ispołnitielstwo, red. L. Raaben, A. Gozenpud, Leningrad 1970; W.W. Protopopow Princypy muzykalnoj formy Beethovena, Sonatno-simfoniczeskije cykły op. 1–81, Moskwa 1970; M. Noël Les 9 symphonies de Beethoven „Son message de vie”, Bruksela 1971; M. Butor Dialogue avec 33 variations de Ludwig van Beethoven sur une valse de Diabelli, Paryż 1971; H.H. Eggebrecht Beethoven und der Begriff der Klassik, „Sitzungsberichte der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-historische Klasse”, z. 271, Wiedeń 1971; Ch. Rosen The Classical Style: Haydn, Mozart, Beethoven, Nowy Jork 1971; H.H. Eggebrecht Zur Geschichte der Beethoven-Rezeption. Beethoven 1970, Moguncja 1972; I. Poniatowska Faktura fortepianowa Beethovena, Warszawa 1972; M.S. Druskin Fortiepiannyje koncerty Beethovena, Moskwa 1973; L.M. Mironow Trio Beethovena dla fortiepiano, skripki i wiołonczeli. Niekotoryje woprosy ispołnienija, Moskwa 1974; H. Goldschmidt Die Erscheinung Beethoven, Lipsk 1974; J. Kaiser Beethovens 32 Klaviersonaten und ihre Interpreten, Frankurt nad Menem 1975; P. Badura-Skoda i J. Demus Die Klaviersonaten von Ludwig Beethoven, Wiesbaden 1970, tłum. francuskie J. Malignon, Paryż 1981; K. Mürins Geroj III-tej Simfonii – zawietnaja mieezta Beethoven, Ryga 1970; R. Simpson Beethoven Symphonies, Londyn 1970, 2. wyd. 1978; Ludwig van Beethoven Symphony Nr 5 in C minor. An Authoritative Score, the Sketches, Historical Background, Analysis, Views and Comments, red. E. Forbes, Nowy Jork 1971; Ch. Rosen The Classical Style. Haydn, Mozart, Beethoven, Nowy Jork 1971, wyd. francuskie Paryż 1978, wyd. niemieckie Kassel 1983; K. Mürins Popytka naucznogo issledowanija ideino-obraznogo sodierżanija Sonaty op. 109, Ryga 1974; W. Koller Aus der Werkstatt der Wiener Klassiker. Bearbeitungen Haydns, Mozarts und Beethovens, wprowadzenie H. Hell, wstęp Th.G. Georgiades, Tutzing 1975; M. Kopfermann Beiträge zur musikalischen Analyse später Werke Ludwig van Beethovens, Monachium 1975; K. Kropfinger Wagner und Beethoven Untersuchungen zur Beethoven Rezeption R. Wagners, Ratyzbona 1975; P. Loyonnet Les 32 sonates pour piano. Journal intime de Beethoven, Paryż 1977; F.-J. Metzger Genèse et message de l’Ode à la joie. Final de la IXᵉ symphonie de Beethoven, Obenheim 1977; E. Paolone La grande sconosciuta „Grosse Sonate für das Hammerklavier op. 106” di Ludwig van Beethoven. Analisi storica e filologica dell’ ordine dei tempi, Cagliari 1977; P. Gülke Zur Neuausgabe der Sinfonie Nr 5 von Ludwig van Beethoven Werk und Edition, Lipsk 1978; Beethoven Das Problem der Interpretation, «Musik-Konzepte» VIII, red. H.-K. Metzger i R. Riehn, Monachium 1979, 2. wyd. 1985; W. Hess Beethoven Studien zu seinem Werk, Winterthur 1981; D.B. Greene Temporal Processes in Beethoven’s Music, Nowy Jork 1982; A. Münster Studien zu Beethovens Diabelli-Variationen, «Veröffentlichungen des Beethoven-hauses in Bonn» nowa seria IV, Monachium 1982; L. Hübsch Ludwig van Beethoven Rasumovsky-Quartette, Monachium 1983; A. Basso Origine e ispirazione massoniche della Nona Sinfonia. Beethoven et la Philharmonie Society di Londra, «Storia della Massoneria. Testi e studi» II, Turyn 1983; Ludwig van Beethoven, red. L. Finscher, «Wege der Forschung» t. 428, Darmstadt 1983; E. Meyer Untersuchungen zur Sonatensatzform bei Ludwig van Beethoven Die Kopfsätze der Klavier-Sonaten op. 79 und op. 110, Monachium 1985; F. Scarpellini Pancrazi Il testo della Waldstein-Sonate di Beethoven e la sua fortuna editoriale, Perugia 1986; M. Zenek Die Bach-Rezeption des späten Beethoven Zum Verhältnis von Musikhistoriographie und Rezeptionsgeschichtsschreibung der „Klassik”, Wiesbaden 1986; W. Hess Das Fidelio Buch. Beethovens Oper Fidelio, ihre Geschichte und ihre drei Fassungen, Winterthur 1986; Beethoven. Analecta varia, «Musik-Konzepte» LVI, red. H.-K. Metzger i R. Riehn, Monachium 1987; P. Dinslage Studien zum Verhältnis von Harmonik, Metrik und Form in den Klaviersonaten Ludwig van Beethovens, Monachium 1987; W. Kinderman Beethovens Diabelli Variations, Oksford 1987; J. Lonchampt Les quatuors à cordes de Beethoven, Paryż 1987; U. Siegele Beethoven Formale Strategien der späten Quartette, «Musik-Konzepte» LXVII/LXVIII, red. H.-K. Metzger i R. Riehn, Monachium 1990; W. Drabkin Beethoven Missa solemnis, Cambridge 1991; M. Fröhlich Beethovens Appassionata Sonata, Oksford 1991; Beethovens Compositional Process, red. W. Kinderman, Londyn 1991; U. Schmitt Revolution im Konzertsaal. Zur Beethovens Rezeption im 19. Jahrhundert, Moguncja 1992; R. Kolisch Tempo und Charakter in Beethovens Musik, «Musik-Konzepte» LXXVI–LXXVIII, red. H.-K. Metzger i R. Riehn, Monachium 1992; L. Lockwood Beethoven Studies in the Creative Process, Cambridge (Massachusetts) 1992; A. Eichhorn Beethovens Neunte Symphonie. Die Geschichte ihrer Aufführungen und Rezeption, «Kasseler Schriften zur Musik» III, Kassel 1993; P. Weber-Bockholdt Beethovens Bearbeitungen britischer Lieder, «Studien zur Musik», Monachium 1994; W.Karthaus Das Ereignis Beethoven Im Spiegel der Zeiten –Zeugnisse und Erkentnisse, Über den Zeiten – Demonstration seiner Musikschöpferischen Verfahren, Berlin-Lichtenfelde 1968; M.Ladenburger Der Wiener Kongress im Spiegel der Musik, w: Beethoven zwischen Revolution und Restauration, red. H. Lühning, S. Brandenburg, Bonn 1989; S. Maynard Beethoven Essays, USA 1990; E. Tarasti Beethoven’s Waldstein and the generative cource, w: “Indiana Theory Review”, red. R. Littlefield, t. 12 1991; I. Bent, Plato-Beethoven: A Hermeneutics for Nineteenth Century Music, w: Music Theory in the Age of Romanticism, Nowy Jork 1996; T. Sipe Beethoven: Eroica Synphony, Cambridge 1998; P. Clive  Beethoven and His World: A Biographical Dictionary, Nowy Jork 2001; D. B. Dennis Beethoven at large reception in literature, fine arts philosophy and politics,  red. G. Stanley, w: The Cambridge Companion to Beethoven, Cambridge 2000; H. C. Vera De “la sublime” en Kant y en La Musica de Beethoven, 2003; S. Rumph Beethoven after Napoleon. Political Romanticism in the Late Works, Los Angeles 2004; N. L. Matthew Beethoven’s political music and the Idea of the heroic style, dysertacja Cornell University, 2006; D. B. Dennis Beethoven in German Politics, 1870–1989, USA 2009; A. Czartkowski Beethoven.Próba portretu duchowego, Warszawa 2010; T. Mastroianni Beethoven / Kant Time and Space, 2010; M. Dudek Topos muzyczny w mszach Ludwiga van Beethovena,  „Zeszyty Naukowe KUL” 54 (2011) nr 2 (214); J. Swafford Beethoven. Anguish and Triumph, Boston 2014.

Beethoven-Rezeption im Mittel – und Osteuropa, materiały konferencji w Lipsku 22–26 XII 2014, wyd. Helmut Loos, red. Klaus Koch, Gudrun Schröder Verlag, Leipzig 2015, m.in.: K. P. Koch Versuch einer Systematisieung von Beethovens Beziehungen zum östlichen Europa; L. Vikarius Von „Beethoven und die Ungarn“ bis zum „Ungarischen Beethoven“: Zu béla Bartôks Beethoven Rezeption: Jana Lengowa, Beethoven Rezeption in Pressburgiim Zeitraum von 1833 bis 1918; M. Kokanović-Marković Zur Geschichte der Beethoven- Rezeption in Novi  Sad und Belgrad im 19. Jahrghundert; F. Popa Ideologische Einflüsse  auf die Beethoven-Rezeption in Rumänien; E. Zynkevych Beethoven in the concert life of Kiev; L. Kyyanowska Literarische Reflexionen über Beethovens Musik in der ukrainischer Kultur des 19./20.Jahrhunderts; I. Poniatowska Beethoven – Warschau – Chopin im 19. Jahrhundert; G. Tsmyg Wirkungen Beethovens in der weissrusischen Musikkultur.Kompositorisches Schaffen und Aufführungspraxis; M. Raku Die Beethoven-Jubiläen im Sowjetrussland der 1920er Jahre; Dudek Ludwik van Beethoven. Artysta w kręgu filozofii, literatury, religii, techniki i spraw polityczno-społecznych, „Zeszyty Naukowe KUL,” 60, 2017 nr 1 (237); M. E. Bonds (Cary C. Boshamer Distinguished Professor) The Beethoven Syndrome, Oxford 2019; H. Skarżyński Powrót Beethovena, 2021.