Skrowaczewski, Stanisław

Skrowaczewski Stanisław, *3 X 1923 Lwów, †21 II 2017 St. Louis Park (Stany Zjednoczone), polski dyrygent i kompozytor. Uczył się gry na fortepianie u H. Ottawowej i F. Listowskiej we Lwowie, tamże w 1934 dał pierwszy recital fortepianowy, który był transmitowany przez radio, a w 1936 wystąpił w podwójnej roli pianisty i dyrygenta (III Koncert fortepianowy Beethovena). W latach 1940–44 studiował we Lwowie filozofię u R. Ingardena na tajnych kompletach, w 1945 uzyskał jako eksternista dyplomy ukończenia studiów kompozytorskich i dyrygenckich u A. Sołtysa i L. Bragińskiego w tamtejszym konserwatorium; od 1945 kontynuował studia kompozytorskie u R. Palestra i dyrygenckie u W. Bierdiajewa. Od 1946 do 1947 był asystentem Bierdiajewa i równocześnie drugim dyrygentem filharmonii we Wrocławiu. W latach 1947–49 jako stypendysta MKiS studiował kompozycję i dyrygenturę u N. Boulanger, A. Honeggera i P. Kleckiego w Paryżu; dyrygował tam Orchestre Radio-Symphonique, Orchestre de Musicophiles i Orchestre de Club d’Essai, był też jednym z założycieli awangardowej grupy Zodiaque. W latach 1949–54 Skrowaczewski był dyrektorem artystycznym i pierwszym dyrygentem Filharmonii Śląskiej w Katowicach, w 1954–56 pierwszym dyrygentem filharmonii w Krakowie, w 1956–59 dyrygentem FN w Warszawie. W 1958, zaproszony przez G. Szella, debiutował w Stanach Zjednoczonych z Cleveland Orchestra. W 1959 dyrygował orkiestrami filharmonii w Nowym Jorku, Filadelfii, Pittsburghu i Cincinnati. W 1960 – po śmierci D. Mitropoulosa – prowadził serię koncertów z New York Philharmonic Orchestra i osiadł na stałe w Stanach Zjednoczonych. Jako następca A. Doratiego był od 1960 do 1979 pierwszym dyrygentem i dyrektorem artystycznym Minneapolis Symphony Orchestra (w 1968 przemianowanej na Minnesota Orchestra), która dzięki jego staraniom otrzymała w 1974 nową salę koncertową na 2500 miejsc. Dokonał z tą orkiestrą wielu nagrań, był jej honorowym dyrygentem. Regularnie występował też z innymi orkiestrami, m.in. z Cleveland Orchestra odbył tournée po Australii, a z Philadelphia Orchestra – po Ameryce Południowej. W 1964 debiutował w Wiener Staatsoper w Fideliu L. van Beethovena, w 1970 w Metropolitan Opera House (Eugeniusz Oniegin P. Czajkowskiego). W latach 1982–92 był pierwszym dyrygentem Hallé Orchestra w Manchesterze, a potem jako główny dyrygent gościnny odbywał z nią tournées i nagrywał płyty. Od 1987 do 1988 prowadził St. Paul Chamber Orchestra w Minnesocie oraz Milwaukee Symphony Orchestra, z którą współpracował również jako doradca artystyczny w latach 1995–97. Działał także jako pedagog, wykładając na dorocznych letnich kursach dyrygenckich w Tanglewood, Curtis Institute of Music w Filadelfii, New England Conservatory w Bostonie i w uczelniach muzycznych Nowego Jorku. Lata 90. XX wieku oraz początek wieku XXI, to dla Skrowaczewskiego głównie podróże koncertowe (w tym także do Polski, m.in. w 1995 Warszawa, w 1998, 2003 Katowice) oraz liczne nagrania płytowe (w 1994 utwory orkiestrowe M. Ravela, w 2001 cykl 11 symfonii A. Brucknera, w 2005 oba koncerty fortepianowe F. Chopina, w 2006 wszystkie symfonie L. van Beethovena i in.). W V 2002 przyjął stanowisko pierwszego dyrygenta gościnnego NOSPR w Katowicach, był także głównym dyrygentem gościnnym Deutsche Radio Philharmonie (od 1994). Pod koniec życia pozostawał wciąż aktywny artystycznie, podróżował po całym święcie, w latach 2007–2010 pełnił rolę głównego dyrygenta Yomiuri Nippon Symphony Orchestra w Tokio. W 2013 przyjechał na tournée do Polski (prowadził koncerty m.in. we Wrocławiu i w Warszawie), podczas którego gromadzone były materiały do powstającego o nim filmu biograficznego.

Skrowaczewski otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia, zarówno jako kompozytor – m.in. w 1947 II nagrodę na konkursie im. K. Szymanowskiego w Warszawie za Uwerturę radosną, w 1949 nagrodę radia francuskiego za Cantiques des Cantiques, w 1953 II nagrodę na międzynarodowym konkursie w Liège za III Kwartet smyczkowy – jak i jako dyrygent, m.in. w 1998 Golden Note Award za nagranie IX Symfonii A. Brucknera, a w 2002 Cannes Classical Award za nagranie albumu 11 symfonii tego kompozytora. Odznaczony został w 1955 Krzyżem Kawalerskim, w 1956 Komandorskim, w 1999 Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, a także tytułami doktora honoris causa: w 1963 Hamline University w St. Paul (Minnesota), w 1979 University of Minnesota w Minneapolis, w 2004 Akademii Muzycznej we Wrocławiu, w 2012 Akademii Muzycznej w Katowicach. Wyróżniony ponadto w 1986 tytułem Doctor of Human Arts Royal College of Music w Manchesterze, w 2005 honorowym członkostwem ZKP, w 2009 Diamentową Batutą PR, w 2012 Medal of Honor towarzystwa im. Brucknera.

Zdobycie I nagrody w międzynarodowym konkursie dyrygenckim Accademia di S. Cecilia w Rzymie (1956) utorowało Skrowaczewskiemu drogę do światowej kariery. Występował gościnnie w większości krajów Europy, Ameryki Północnej i Południowej (ok. 5000 koncertów). Największe sukcesy odnosił w Stanach Zjednoczonych; w 1966 otrzymał amerykańskie obywatelstwo. Z jego rozległego repertuaru, obejmującego klasykę XIX i XX w., wyróżnia się zwłaszcza wybitna interpretacja symfonii A. Brucknera. Skrowaczewski położył wielkie zasługi w promowaniu muzyki polskiej za granicą, zwłaszcza na estradach amerykańskich, gdzie wykonał po raz pierwszy utwory R. Palestra, G. Bacewiczówny, T. Bairda, H.M. Góreckiego, W. Kilara, K. Pendereckiego. Pod jego dyrekcją odbyło się pierwsze w Ameryce wykonanie Koncertu na orkiestrę W. Lutosławskiego – Skrowaczewski włączył ten utwór do programu swojego tournée po Stanach Zjednoczonych (1958), a następnie po Izraelu (1959), gdzie z tej okazji po raz pierwszy zabrzmiała muzyka Lutosławskiego. Utwory tego kompozytora Skrowaczewski wprowadził też na stałe do repertuaru Minnesota Orchestra i New York Philharmonic Orchestra. Skrowaczewski dokonał nagrań płytowych dzieł J. Haydna, L. van Beethovena, F. Schuberta, R. Schumanna, F. Mendelssohna, R. Wagnera, J. Brahmsa, A. Brucknera, G. Mahlera, B. Bartóka, M. Ravela, S. Prokofiewa, I. Strawińskiego, D. Szostakowicza i in. Po wyjeździe do Stanów Zjednoczonych Skrowaczewski zarzucił komponowanie, ale po latach powrócił do pracy twórczej ze zwiększoną energią. Jego bogaty dorobek kompozytorski charakteryzuje dobre rzemiosło oraz umiarkowanie nowoczesny język dźwiękowy. Skrowaczewski powiedział o sobie: „Moje życie jest nieustającą walką między dwoma profesjami, które są zupełnie przeciwne. Dyrygowanie jest oddawaniem swoich doświadczeń, wiedzy i przemyśleń […]. Komponowanie to proces zupełnie odwrotny – pobieranie doświadczeń czy tradycji z zewnątrz do siebie”.

Literatura: Byłem w niebie, rozmowa Skrowaczewskiego z A. Malatyńską-Stankiewicz, Kraków 2000; Na kwiecień i wrzesień do Tokio, rozmowa Skrowaczewskiego z E. Solińską, „Ruch Muzyczny” 2007 nr 13; K.R. Bula Jeden z największych dyrygentów XX wieku, „Twoja Muza” 2007 nr 4; F. Harris Seeking the Infinite. The Musical Life of Stanisław Skrowaczewski, Minneapolis 2011; Maestro Stanisław Skrowaczewski. Doctor Honoris Causa Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach, red. S. Kosz, Katowice 2012.