Logotypy UE

Rochberg, George

Biogram i literatura

Rochberg [rʹokbэ:rg] George, *5 VII 1918 Paterson (New Jersey), †29 V 2005 Bryn Mawr, amerykański kompozytor. Ukończył Montclair State Teachers College w Upper Montclair (New Jersey), w latach 1939–42 studiował kontrapunkt i kompozycje u H. Weissego, G. Szella i L. Mannesa w Mannes College of Music w Nowym Jorku; powołanie do wojska przerwało studia, które podjął ponownie po zakończeniu II wojny światowej w Curtis Institute of Music w Filadelfii pod kierunkiem R. Scalero i G.C. Menottiego (dyplom 1947), w następnym roku uzyskał stopień Master of Art w University of Pennsylvania i do 1954 uczył w Curtis Institute of Music, w 1950 jako stypendysta fundacji Fulbrighta i American Academy przebywał w Rzymie. W 1954 był redaktorem i dyrektorem działu publikacji muzycznych w wydawnictwie Theodore Presser Company w Bryn Mawr, w latach 1960–68 kierował wydziałem muzycznym University of Pennsylvania, następnie był tam profesorem kompozycji i w 1979 objął katedrę im. Annenberga na wydziale humanistycznym. Był wielokrotnie zapraszany jako kompozytor gościnny, m.in. w 1970 przez Festival of Contemporary Music w Oberlin (Ohio), w 1972 Conference on Contemporary Music w Aspen (Colorado), był dwukrotnie stypendystą fundacji Guggenheima, komponował na zamówienie czołowych orkiestr amerykańskich, m.in. Filharmonii Nowojorskiej. W 1985 został wybrany członkiem American Academy and Institute of Arts and Letters.

Wczesne kompozycje Rochberga utrzymane były w efektownym stylu neoklasycznym, ale wpływ B. Bartóka zaznaczył się w nich mocniej niż I. Strawińskiego czy P. Hindemitha (I Kwartet smyczkowy). Przypadkowe poznanie nagrania IV Kwartetu smyczkowego A. Schönberga zmieniło całkowicie – jak sam to podkreślił – świat jego wyobrażeń muzycznych i stało się zalążkiem zmiany stylu i języka dźwiękowego, w czym istotną rolę odegrał również kontakt z L. Dallapiccolą podczas pobytu kompozytora we Włoszech. W latach 1952–53 twórczość Rochberga weszła w trwającą 10 lat fazę dodekafoniczną, co znalazło odbicie także w jego pracach teoretycznych. W tematycznym traktowaniu serii i konstrukcji formalnej wcześniejsze utwory 12-tonowe Rochberga bliskie były A. Schönbergowi, jak np. Chamber Symphony na 9 instrumentów, oparta na Schönbergowskiej koncepcji „symfonii kameralnej”. Od 1957 zaznaczył się wpływ A. Weberna, widoczny m.in. w punktualistycznej fakturze (Cheltenham Concerto). W miarę coraz swobodniejszego operowania techniką dodekafoniczną Rochberg dostrzegał też jej wielorakie ograniczenia, które próbował przełamać, stosując kontrapunkt politemporalny, czyli nakładanie różnych temp (Time-Span II). Kulminację tych dążeń przyniósł II Kwartet smyczkowy, a skomponowane rok później I Trio fortepianowe jest ostatnim utworem dodekafonicznym Rochberga. W połowie lat 60. nastąpił moment przełomowy w jego twórczości, będący konsekwencją pogłębionej refleksji nad problemami muzyki współczesnej i tragicznych przeżyć osobistych (śmierć 21-letniego syna): uprzedzając wielu kompozytorów, m.in. K. Pendereckiego, Rochberg odrzuca ideologię awangardy i zwraca się do tradycji. Początkowo stosował technikę collage’u, dającą mu możliwość dowolnego łączenia muzyki dawnej i nowej (Contra mortem et tempus oraz Music for the Magic Theater, w której wykorzystał m.in. divertimenti W.A. Mozarta), później poszukiwał indywidualnych rozwiązań w restytucji tonalności. Wyróżniającym się utworem jest tu III Kwartet smyczkowy z cytatami z muzyki Beethovena i Mahlera, który wywołał dezorientację i ostre ataki niektórych krytyków. Najbardziej jednak pociągała kompozytora synteza tonalności i atonalności, zatarcie różnic między nimi i operowanie pełnym zasobem materiału: od czystej diatoniki do najbardziej skomplikowanej chromatyki (kwintety i kwartety smyczkowe IV–VI napisane dla Concord Quartet oraz późne symfonie, nawiązujące do tradycji niemiecko-austriackiej symfoniki XIX w). Pojęcie „nowy romantyzm”, które pojawiło się chyba po raz pierwszy w nowojorskich krytykach po prawykonaniu Koncertu skrzypcowego Rochberga jest w pełni adekwatne do całej jego twórczości ostatnich trzech dziesięcioleci. Jej cechą wyróżniającą są oryginalne rozwiązania problemów polistylistyki i próby zniesienia barier między przeszłością a teraźniejszością.

Literatura: J. Dixon George Rochberg. A Bio-Bibliographic Guide to His Life and Works, Stuyvesant (Nowy Jork) 1992; Z. Skowron Tradycja, awangarda, nowy romantyzm, rozmowa z Georgem Rochbergiem, „Ruch Muzyczny” 1989 nr 20; R.R. Reilly The Recovery of Modem Music. George Rochberg in Conversation, „Tempo” nr 219, 2002; J. Reise Rochberg the Progressive, „Perspectives of New Music” XIX, 1980–81; H. Weber George Rochberg oder vom Verschwinden des kompositorischen Subjekts, w: Ch. Ives und die amerikanische Musiktradition bis zur Gegenwart, materiały sympozjum, Kolonia 1988.

Kompozycje i prace

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

I Symfonia, 1948–57, druga wersja, 1977 (5-części, poszerzona o Night Music, 1948, i Capriccio, 1949)

II Symfonia, 1956

III Symfonia na głosy solowe, chór kameralny, podwójny chór mieszany i orkiestrę, 1969

IV Symfonia, 1976

V Symfonia, 1985

VI Symfonia,1987

Cantio sacra na małą orkiestrę, 1954

Time-Span I, 1960, utwór wycofany; II, 1962

Imago mundi, 1973

Apocalyptica na orkiestrę dętą, 1964

Transcendental Variations na orkiestrę smyczkową (oparte na 3. części III Kwartetu smyczkowego), 1975

Koncert skrzypcowy, 1974

Koncert obojowy, 1983

Chamber Symphony na 9 instrumentów, 1953

Cheltenham Concerto na 7 instrumentów dętych i smyczki, 1958

Music for the Magic Theater na 15 instrumentów, 1965

Octet, a Grand Fantasia na flet, klarnet, róg, fortepian i 4 instrumenty smyczkowe, 1980

kameralne:

I Kwartet smyczkowy, 1952

II Kwartet smyczkowy z sopranem solo, słowa R.M. Rilke, 1961

III Kwartet smyczkowy, 1972

IV Kwartet smyczkowy, 1977

V Kwartet smyczkowy, 1978

VI Kwartet smyczkowy, 1978

VII Kwartet smyczkowy z barytonem solo, słowa kompozytor, 1979

Serenata d’estate na flet, harfę, gitarę i trio smyczkowe, 1955

I Trio fortepianowe, 1963

II Trio fortepianowe, 1985

III Trio fortepianowe „Summer” , 1990

Contra mottem et tempus na flet, klarnet, skrzypce i fortepian, 1965

Electrikaleidoscope na zespół amplifikowany: flet, kontrabas, wiolonczelę, fortepian i fortepian elektryczny, 1972

Kwintet fortepianowy, 1975

Kwintet smyczkowy, 1982

Kwartet fortepianowy, 1983

To the Dark Wood na kwintet dęty, 1985

Eden: Out of Time and Out of Space na gitarę i 6 instrumentów, 1998

na instrumenty solowe:

Duo concertante na skrzypce i wiolonczelę, 1953

Dialogues na klarnet i fortepian, 1956

La bocca della verita na obój i fortepian, 1959, druga wersja na skrzypce i fortepian, 1962

Ricordanza na wiolonczelę i fortepian, 1972

Ukiyo-e I „Pictures of the Floating World” na harfę, 1973, II „Slow Fires ofAutumn” na flet i harfę, 1978, III „Between Two Worlds” na flet i fortepian, 1982

Sonata na altówkę i fortepian, 1979

Sonata na skrzypce i fortepian, 1988

Rhapsody and Prayer na skrzypce i fortepian, 1989

Ora pro nobis na flet i gitarę, 1989

Muse of Fire na flet i gitarę, 1990

Sonata-Aria na wiolonczelę i fortepian, ok. 1996 (?)

50 Caprice Variations na skrzypce solo, wg Paganiniego, 1970

American Bouquet na gitarę, 1991

na fortepian:

Variations on an Original Theme, 1942

2 Preludes and Fughettas, 1946

12 Bagatelles, 1952, zinstrumentowane na orkiestrę jako Zodiac, 1965

Sonata-Fantasia, 1956

Arioso, 1959

Bartókiana, 1959

Nach Bach na klawesyn lub fortepian, 1966

Carnival Music, 1969

Partita-Variations, 1976

Book of Contrapuntal Pieces, 1979

4 Short Sonatas, 1984

Circles of Fire na 2 fortepiany, 1988

Wokalne:

3 psalmy na chór a capella, 1954

Behold, my Servant na chór a capella, słowa bengalskie w tłumaczeniu angielskim, 1973

Wokalno-instrumentalne:

na głos i fortepian:

Book of Songs, 1937–69

Songs of Solomon, 1946

3 cantes flamencos, 1969

11 Songs, słowa P. Rochberg, 1969

Songs in Praise of Krishna, 14 pieśni do słów bengalskich w angielskim tłumaczeniu E. Dimocka i D. Levertova, 1970

Fantasies, słowa P. Rochberg, 1971

Songs of Inanna and Dumuzi, słowa sumeryjskie w tłumaczeniu F. Rochberg-Halton, 1977

7 Early Love Song, 1991

David, the Psalmist na tenor i orkiestrę, 1954

Blake Songs na sopran i 8 instrumentów, 1961

Tableaux na sopran, 2 aktorów, mały chór męski i 12 instrumentów, słowa z Silver Talons of Piero Kostrov P. Rochberga, 1968

Sacred Song of Reconciliation na bas, baryton i orkiestrę kameralną, 1970

Phaedra, monodram na mezzosopran i orkiestrę, słowa Gene Rochberg wg R. Lowella, 1974, wystawiono Syracuse 1976

The Confidence Man, opera, libretto G. Rochberg wg H. Melville’a, 1982, wystawiono Santa Fe 1982, z tego 2 suity – I na orkiestrę, 1988, II na głosy solowy, chór i orkiestrę, 1987

 

Prace:

The Hexacord and its Relation to the 12-Tone Row, Bryn Mawr (Pensylwania), 1955

The Harmonic Tendency of the Hexachord, „Journal of Music Theory” III, 1959

Indeterminacy in the New Music, „The Score” 1960 nr 26

Duration in Music, w: The Modern Composer and his World, red. J. Beckwith i U. Kasemets, Toronto 1961, tłumaczenie polskie Z. Jaremko-Pytowska Pojęcie trwania w muzyce, „Res Facta” 1, 1967, wg wersji niemieckiej Der Begriff der Dauer in der Musik, „Melos” 1962 nr 1

Webern’s Search for Harmonie Identity, „Journal of Music Theory” VI, 1962

The New Image of Music, „Perspectives of New Music” II, 1963/64

zbiór pism The Aesthetics of Survival A Composer’s View of Twentieth-Century Music, red. W. Bolcom, Ann Arbor (Michigan) 1984