Rochberg, George

Rochberg [rʹokbэ:^rg] George, *5 VII 1918 Paterson (New Jersey), †29 V 2005 Bryn Mawr, amerykański kompozytor. Ukończył Montclair State Teachers College w Upper Montclair (New Jersey), w latach 1939–42 studiował kontrapunkt i kompozycje u H. Weissego, G. Szella i L. Mannesa w Mannes College of Music w Nowym Jorku; powołanie do wojska przerwało studia, które podjął ponownie po zakończeniu II wojny światowej w Curtis Institute of Music w Filadelfii pod kierunkiem R. Scalero i G.C. Menottiego (dyplom 1947), w następnym roku uzyskał stopień Master of Art w University of Pennsylvania i do 1954 uczył w Curtis Institute of Music, w 1950 jako stypendysta fundacji Fulbrighta i American Academy przebywał w Rzymie. W 1954 był redaktorem i dyrektorem działu publikacji muzycznych w wydawnictwie Theodore Presser Company w Bryn Mawr, w latach 1960–68 kierował wydziałem muzycznym University of Pennsylvania, następnie był tam profesorem kompozycji i w 1979 objął katedrę im. Annenberga na wydziale humanistycznym. Był wielokrotnie zapraszany jako kompozytor gościnny, m.in. w 1970 przez Festival of Contemporary Music w Oberlin (Ohio), w 1972 Conference on Contemporary Music w Aspen (Colorado), był dwukrotnie stypendystą fundacji Guggenheima, komponował na zamówienie czołowych orkiestr amerykańskich, m.in. Filharmonii Nowojorskiej. W 1985 został wybrany członkiem American Academy and Institute of Arts and Letters.

Wczesne kompozycje Rochberga utrzymane były w efektownym stylu neoklasycznym, ale wpływ B. Bartóka zaznaczył się w nich mocniej niż I. Strawińskiego czy P. Hindemitha (I Kwartet smyczkowy). Przypadkowe poznanie nagrania IV Kwartetu smyczkowego A. Schönberga zmieniło całkowicie – jak sam to podkreślił – świat jego wyobrażeń muzycznych i stało się zalążkiem zmiany stylu i języka dźwiękowego, w czym istotną rolę odegrał również kontakt z L. Dallapiccolą podczas pobytu kompozytora we Włoszech. W latach 1952–53 twórczość Rochberga weszła w trwającą 10 lat fazę dodekafoniczną, co znalazło odbicie także w jego pracach teoretycznych. W tematycznym traktowaniu serii i konstrukcji formalnej wcześniejsze utwory 12-tonowe Rochberga bliskie były A. Schönbergowi, jak np. Chamber Symphony na 9 instrumentów, oparta na Schönbergowskiej koncepcji „symfonii kameralnej”. Od 1957 zaznaczył się wpływ A. Weberna, widoczny m.in. w punktualistycznej fakturze (Cheltenham Concerto). W miarę coraz swobodniejszego operowania techniką dodekafoniczną Rochberg dostrzegał też jej wielorakie ograniczenia, które próbował przełamać, stosując kontrapunkt politemporalny, czyli nakładanie różnych temp (Time-Span II). Kulminację tych dążeń przyniósł II Kwartet smyczkowy, a skomponowane rok później I Trio fortepianowe jest ostatnim utworem dodekafonicznym Rochberga. W połowie lat 60. nastąpił moment przełomowy w jego twórczości, będący konsekwencją pogłębionej refleksji nad problemami muzyki współczesnej i tragicznych przeżyć osobistych (śmierć 21-letniego syna): uprzedzając wielu kompozytorów, m.in. K. Pendereckiego, Rochberg odrzuca ideologię awangardy i zwraca się do tradycji. Początkowo stosował technikę collage’u, dającą mu możliwość dowolnego łączenia muzyki dawnej i nowej (Contra mortem et tempus oraz Music for the Magic Theater, w której wykorzystał m.in. divertimenti W.A. Mozarta), później poszukiwał indywidualnych rozwiązań w restytucji tonalności. Wyróżniającym się utworem jest tu III Kwartet smyczkowy z cytatami z muzyki Beethovena i Mahlera, który wywołał dezorientację i ostre ataki niektórych krytyków. Najbardziej jednak pociągała kompozytora synteza tonalności i atonalności, zatarcie różnic między nimi i operowanie pełnym zasobem materiału: od czystej diatoniki do najbardziej skomplikowanej chromatyki (kwintety i kwartety smyczkowe IV–VI napisane dla Concord Quartet oraz późne symfonie, nawiązujące do tradycji niemiecko-austriackiej symfoniki XIX w). Pojęcie „nowy romantyzm”, które pojawiło się chyba po raz pierwszy w nowojorskich krytykach po prawykonaniu Koncertu skrzypcowego Rochberga jest w pełni adekwatne do całej jego twórczości ostatnich trzech dziesięcioleci. Jej cechą wyróżniającą są oryginalne rozwiązania problemów polistylistyki i próby zniesienia barier między przeszłością a teraźniejszością.

Literatura: J. Dixon George Rochberg. A Bio-Bibliographic Guide to His Life and Works, Stuyvesant (Nowy Jork) 1992; Z. Skowron Tradycja, awangarda, nowy romantyzm, rozmowa z Georgem Rochbergiem, „Ruch Muzyczny” 1989 nr 20; R.R. Reilly The Recovery of Modem Music. George Rochberg in Conversation, „Tempo” nr 219, 2002; J. Reise Rochberg the Progressive, „Perspectives of New Music” XIX, 1980–81; H. Weber George Rochberg oder vom Verschwinden des kompositorischen Subjekts, w: Ch. Ives und die amerikanische Musiktradition bis zur Gegenwart, materiały sympozjum, Kolonia 1988.