Rochberg [rʹokbэ:rg] George, *5 VII 1918 Paterson (New Jersey), †29 V 2005 Bryn Mawr, amerykański kompozytor. Ukończył Montclair State Teachers College w Upper Montclair (New Jersey), w latach 1939–42 studiował kontrapunkt i kompozycje u H. Weissego, G. Szella i L. Mannesa w Mannes College of Music w Nowym Jorku; powołanie do wojska przerwało studia, które podjął ponownie po zakończeniu II wojny światowej w Curtis Institute of Music w Filadelfii pod kierunkiem R. Scalero i G.C. Menottiego (dyplom 1947), w następnym roku uzyskał stopień Master of Art w University of Pennsylvania i do 1954 uczył w Curtis Institute of Music, w 1950 jako stypendysta fundacji Fulbrighta i American Academy przebywał w Rzymie. W 1954 był redaktorem i dyrektorem działu publikacji muzycznych w wydawnictwie Theodore Presser Company w Bryn Mawr, w latach 1960–68 kierował wydziałem muzycznym University of Pennsylvania, następnie był tam profesorem kompozycji i w 1979 objął katedrę im. Annenberga na wydziale humanistycznym. Był wielokrotnie zapraszany jako kompozytor gościnny, m.in. w 1970 przez Festival of Contemporary Music w Oberlin (Ohio), w 1972 Conference on Contemporary Music w Aspen (Colorado), był dwukrotnie stypendystą fundacji Guggenheima, komponował na zamówienie czołowych orkiestr amerykańskich, m.in. Filharmonii Nowojorskiej. W 1985 został wybrany członkiem American Academy and Institute of Arts and Letters.
Wczesne kompozycje Rochberga utrzymane były w efektownym stylu neoklasycznym, ale wpływ B. Bartóka zaznaczył się w nich mocniej niż I. Strawińskiego czy P. Hindemitha (I Kwartet smyczkowy). Przypadkowe poznanie nagrania IV Kwartetu smyczkowego A. Schönberga zmieniło całkowicie – jak sam to podkreślił – świat jego wyobrażeń muzycznych i stało się zalążkiem zmiany stylu i języka dźwiękowego, w czym istotną rolę odegrał również kontakt z L. Dallapiccolą podczas pobytu kompozytora we Włoszech. W latach 1952–53 twórczość Rochberga weszła w trwającą 10 lat fazę dodekafoniczną, co znalazło odbicie także w jego pracach teoretycznych. W tematycznym traktowaniu serii i konstrukcji formalnej wcześniejsze utwory 12-tonowe Rochberga bliskie były A. Schönbergowi, jak np. Chamber Symphony na 9 instrumentów, oparta na Schönbergowskiej koncepcji „symfonii kameralnej”. Od 1957 zaznaczył się wpływ A. Weberna, widoczny m.in. w punktualistycznej fakturze (Cheltenham Concerto). W miarę coraz swobodniejszego operowania techniką dodekafoniczną Rochberg dostrzegał też jej wielorakie ograniczenia, które próbował przełamać, stosując kontrapunkt politemporalny, czyli nakładanie różnych temp (Time-Span II). Kulminację tych dążeń przyniósł II Kwartet smyczkowy, a skomponowane rok później I Trio fortepianowe jest ostatnim utworem dodekafonicznym Rochberga. W połowie lat 60. nastąpił moment przełomowy w jego twórczości, będący konsekwencją pogłębionej refleksji nad problemami muzyki współczesnej i tragicznych przeżyć osobistych (śmierć 21-letniego syna): uprzedzając wielu kompozytorów, m.in. K. Pendereckiego, Rochberg odrzuca ideologię awangardy i zwraca się do tradycji. Początkowo stosował technikę collage’u, dającą mu możliwość dowolnego łączenia muzyki dawnej i nowej (Contra mortem et tempus oraz Music for the Magic Theater, w której wykorzystał m.in. divertimenti W.A. Mozarta), później poszukiwał indywidualnych rozwiązań w restytucji tonalności. Wyróżniającym się utworem jest tu III Kwartet smyczkowy z cytatami z muzyki Beethovena i Mahlera, który wywołał dezorientację i ostre ataki niektórych krytyków. Najbardziej jednak pociągała kompozytora synteza tonalności i atonalności, zatarcie różnic między nimi i operowanie pełnym zasobem materiału: od czystej diatoniki do najbardziej skomplikowanej chromatyki (kwintety i kwartety smyczkowe IV–VI napisane dla Concord Quartet oraz późne symfonie, nawiązujące do tradycji niemiecko-austriackiej symfoniki XIX w). Pojęcie „nowy romantyzm”, które pojawiło się chyba po raz pierwszy w nowojorskich krytykach po prawykonaniu Koncertu skrzypcowego Rochberga jest w pełni adekwatne do całej jego twórczości ostatnich trzech dziesięcioleci. Jej cechą wyróżniającą są oryginalne rozwiązania problemów polistylistyki i próby zniesienia barier między przeszłością a teraźniejszością.
Literatura: J. Dixon George Rochberg. A Bio-Bibliographic Guide to His Life and Works, Stuyvesant (Nowy Jork) 1992; Z. Skowron Tradycja, awangarda, nowy romantyzm, rozmowa z Georgem Rochbergiem, „Ruch Muzyczny” 1989 nr 20; R.R. Reilly The Recovery of Modem Music. George Rochberg in Conversation, „Tempo” nr 219, 2002; J. Reise Rochberg the Progressive, „Perspectives of New Music” XIX, 1980–81; H. Weber George Rochberg oder vom Verschwinden des kompositorischen Subjekts, w: Ch. Ives und die amerikanische Musiktradition bis zur Gegenwart, materiały sympozjum, Kolonia 1988.
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Symfonia, 1948–57, druga wersja, 1977 (5-części, poszerzona o Night Music, 1948, i Capriccio, 1949)
II Symfonia, 1956
III Symfonia na głosy solowe, chór kameralny, podwójny chór mieszany i orkiestrę, 1969
IV Symfonia, 1976
V Symfonia, 1985
VI Symfonia,1987
Cantio sacra na małą orkiestrę, 1954
Time-Span I, 1960, utwór wycofany; II, 1962
Imago mundi, 1973
Apocalyptica na orkiestrę dętą, 1964
Transcendental Variations na orkiestrę smyczkową (oparte na 3. części III Kwartetu smyczkowego), 1975
Koncert skrzypcowy, 1974
Koncert obojowy, 1983
Chamber Symphony na 9 instrumentów, 1953
Cheltenham Concerto na 7 instrumentów dętych i smyczki, 1958
Music for the Magic Theater na 15 instrumentów, 1965
Octet, a Grand Fantasia na flet, klarnet, róg, fortepian i 4 instrumenty smyczkowe, 1980
kameralne:
I Kwartet smyczkowy, 1952
II Kwartet smyczkowy z sopranem solo, słowa R.M. Rilke, 1961
III Kwartet smyczkowy, 1972
IV Kwartet smyczkowy, 1977
V Kwartet smyczkowy, 1978
VI Kwartet smyczkowy, 1978
VII Kwartet smyczkowy z barytonem solo, słowa kompozytor, 1979
Serenata d’estate na flet, harfę, gitarę i trio smyczkowe, 1955
I Trio fortepianowe, 1963
II Trio fortepianowe, 1985
III Trio fortepianowe „Summer” , 1990
Contra mottem et tempus na flet, klarnet, skrzypce i fortepian, 1965
Electrikaleidoscope na zespół amplifikowany: flet, kontrabas, wiolonczelę, fortepian i fortepian elektryczny, 1972
Kwintet fortepianowy, 1975
Kwintet smyczkowy, 1982
Kwartet fortepianowy, 1983
To the Dark Wood na kwintet dęty, 1985
Eden: Out of Time and Out of Space na gitarę i 6 instrumentów, 1998
na instrumenty solowe:
Duo concertante na skrzypce i wiolonczelę, 1953
Dialogues na klarnet i fortepian, 1956
La bocca della verita na obój i fortepian, 1959, druga wersja na skrzypce i fortepian, 1962
Ricordanza na wiolonczelę i fortepian, 1972
Ukiyo-e I „Pictures of the Floating World” na harfę, 1973, II „Slow Fires ofAutumn” na flet i harfę, 1978, III „Between Two Worlds” na flet i fortepian, 1982
Sonata na altówkę i fortepian, 1979
Sonata na skrzypce i fortepian, 1988
Rhapsody and Prayer na skrzypce i fortepian, 1989
Ora pro nobis na flet i gitarę, 1989
Muse of Fire na flet i gitarę, 1990
Sonata-Aria na wiolonczelę i fortepian, ok. 1996 (?)
50 Caprice Variations na skrzypce solo, wg Paganiniego, 1970
American Bouquet na gitarę, 1991
na fortepian:
Variations on an Original Theme, 1942
2 Preludes and Fughettas, 1946
12 Bagatelles, 1952, zinstrumentowane na orkiestrę jako Zodiac, 1965
Sonata-Fantasia, 1956
Arioso, 1959
Bartókiana, 1959
Nach Bach na klawesyn lub fortepian, 1966
Carnival Music, 1969
Partita-Variations, 1976
Book of Contrapuntal Pieces, 1979
4 Short Sonatas, 1984
Circles of Fire na 2 fortepiany, 1988
Wokalne:
3 psalmy na chór a capella, 1954
Behold, my Servant na chór a capella, słowa bengalskie w tłumaczeniu angielskim, 1973
Wokalno-instrumentalne:
na głos i fortepian:
Book of Songs, 1937–69
Songs of Solomon, 1946
3 cantes flamencos, 1969
11 Songs, słowa P. Rochberg, 1969
Songs in Praise of Krishna, 14 pieśni do słów bengalskich w angielskim tłumaczeniu E. Dimocka i D. Levertova, 1970
Fantasies, słowa P. Rochberg, 1971
Songs of Inanna and Dumuzi, słowa sumeryjskie w tłumaczeniu F. Rochberg-Halton, 1977
7 Early Love Song, 1991
David, the Psalmist na tenor i orkiestrę, 1954
Blake Songs na sopran i 8 instrumentów, 1961
Tableaux na sopran, 2 aktorów, mały chór męski i 12 instrumentów, słowa z Silver Talons of Piero Kostrov P. Rochberga, 1968
Sacred Song of Reconciliation na bas, baryton i orkiestrę kameralną, 1970
Phaedra, monodram na mezzosopran i orkiestrę, słowa Gene Rochberg wg R. Lowella, 1974, wystawiono Syracuse 1976
The Confidence Man, opera, libretto G. Rochberg wg H. Melville’a, 1982, wystawiono Santa Fe 1982, z tego 2 suity – I na orkiestrę, 1988, II na głosy solowy, chór i orkiestrę, 1987
Prace:
The Hexacord and its Relation to the 12-Tone Row, Bryn Mawr (Pensylwania), 1955
The Harmonic Tendency of the Hexachord, „Journal of Music Theory” III, 1959
Indeterminacy in the New Music, „The Score” 1960 nr 26
Duration in Music, w: The Modern Composer and his World, red. J. Beckwith i U. Kasemets, Toronto 1961, tłumaczenie polskie Z. Jaremko-Pytowska Pojęcie trwania w muzyce, „Res Facta” 1, 1967, wg wersji niemieckiej Der Begriff der Dauer in der Musik, „Melos” 1962 nr 1
Webern’s Search for Harmonie Identity, „Journal of Music Theory” VI, 1962
The New Image of Music, „Perspectives of New Music” II, 1963/64
zbiór pism The Aesthetics of Survival A Composer’s View of Twentieth-Century Music, red. W. Bolcom, Ann Arbor (Michigan) 1984