Markowski Andrzej, pseud. Marek Andrzejewski, *22 VIII 1924 Lublin, †30 X 1986 Warszawa, polski dyrygent i kompozytor. Syn Tadeusza Markowskiego (1881–1969), śpiewaka i aktora działającego w Warszawie (1906–10) i Lublinie (1910–52). W latach 1939–41 kształcił się w Lublinie u A. Malawskiego (kompozycja), w latach 1943–44 w Warszawie u M. Kimontt-Jacynowej (fortepian). Podczas wojny grywał w kawiarni “U Aktorek” w Warszawie, komponował piosenki i pieśni walki podziemnej (Święty Jerzy, Szumi las, Są na łąkach kwiaty, Kriegsgefangenenpost). Jako żołnierz Armii Krajowej wziął udział w Powstaniu Warszawskim, następnie był jeńcem oflagu w Murnau i podchorążym II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W latach 1946–47 studiował w Trinity College of Music w Londynie (kompozycja u A. Rowleya), w latach 1947–55 w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie pod kierunkiem P. Rytla i T. Szeligowskiego (kompozycja) oraz T. Wilczaka i W. Rowickiego (dyrygentura). Współpracował w tym czasie z teatrami dramatycznymi: był korepetytorem (1947–49), następnie kierownikiem muzycznym Teatrów Dramatycznych w Szczecinie (1949/50) i Teatru Nowego w Warszawie (1950–53). W 1954 został drugim dyrygentem filharmonii w Poznaniu, w latach 1955–59 był dyrygentem Filharmonii Śląskiej w Katowicach, a w latach 1959–64 kierownikiem artystycznym i pierwszym dyrygentem orkiestry Filharmonii Krakowskiej. W 1959 utworzył w Krakowie orkiestrę kameralną z myślą o wykonywaniu nowej muzyki, następnie zorganizował cykl koncertów Musica Antiqua et Nova i festiwal Krakowska Wiosna Młodych Muzyków, na którym dokonał prawykonań m.in. utworów J. Łuciuka, T. Machla i G. Bacewicz. Z zespołami krakowskimi występował we Włoszech, w Belgii i Stanach Zjednoczonych. To wówczas z jego inspiracji W. Lutosławski skomponował Gry weneckie – w utworze po raz pierwszy zastosował technikę zbiorowego ad libitum, uznaną później za element indywidualnego stylu Lutosławskiego (aleatoryzm kontrolowany). Prawykonaniem Gier (bez części trzeciej) w interpretacji orkiestry kameralnej Filharmonii Krakowskiej dyrygował Markowski 24 IV 1961 w ramach Biennale w Wenecji. W latach 1965–69 był dyrektorem filharmonii we Wrocławiu i doprowadził do otwarcia jej własnej, nowej siedziby; z tej okazji ogłosił też konkurs kompozytorski. Powołał do życia festiwal oratoryjno-kantatowy Wratislavia Cantans i pełnił funkcję jego dyrektora artystycznego (1966–76); kierował równocześnie Festiwalem Polskiej Muzyki Współczesnej we Wrocławiu oraz Festiwalem Muzyki Organowej i Klawesynowej. W 1970 wraz z W. Rowickim dyrygował orkiestrą Filharmonii Narodowej podczas tournée w krajach Dalekiego i Bliskiego Wschodu, a w 1972 we Włoszech. W latach 1971–77 był drugim dyrygentem i zastępcą kierownika artystycznego Filharmonii Narodowej (do 1973). W 1974 prowadził koncerty w La Scali w Mediolanie. Z Wielką Orkiestrą Symfoniczna Polskiego Radia odbył tournée po Anglii, z orkiestrą Filharmonii Tokijskiej dwukrotnie wystąpił w Japonii. Od 1980 był stałym dyrygentem gościnnym w Groningen w Holandii. W 1982 objął kierownictwo artystyczne filharmonii w Łodzi; na otwarcie tam sezonu 14 IX 1984 poprowadził III Symfonię Lutosławskiego – było to pierwsze polskie wykonanie tego dzieła.
Zainteresowania Markowskiego jako dyrygenta koncentrowały się na dwóch obszarach – kantatowo-oratoryjnej muzyki baroku i muzyce XX w., dla której stworzył znany dziś w świecie festiwal Wratislavia Cantans we Wrocławiu. Dokonał licznych prawykonań światowych oraz pierwszych wykonań w Polsce zarówno utworów kompozytorów polskich (T. Baird, A. Bloch, Z. Bujarski, A. Dobrowolski, H.M. Górecki, W. Kilar, R. Palester, K. Penderecki, K. Serocki, K. Sikorski, T. Sikorski, B. Schaeffer, B. Szabelski, W. Szalonek, P. Szymański), jak i obcych (P. Boulez, C. Cardew, E. Denisow, H.W. Henze, Ch. Ives, G. Ligeti, B. Maderna, O. Messiaen, A. Schönberg, K. Stockhausen, I. Strawiński, J. Tavener, E. Varèse, A. Webern, I. Xenakis). Muzykę współczesną propagował na estradach polskich i zagranicznych; prezentował ją zwłaszcza podczas festiwalu Warszawska Jesień (1959–75, 1977–79, 1981), będąc zarazem członkiem jego komisji repertuarowej (1971–81), a poza granicami kraju na licznych tournées. W programach jego koncertów figurował wówczas m.in. utwór Lutosławskiego Livre pour orchestre wykonywany w Austrii (Adelaide 10 III 1970 i Sydney 23 III 1970) oraz w Jugosławii (Dubrownik 8 VIII 1972, Split 11 VIII 1972 i Lublana 14 VIII 1972); utwory Lutosławskiego prowadził Markowski też podczas koncertów z orkiestrą Filharmonii Narodowej w ZSRR w 1974: Livre pour orchestre w Kownie (3 IV) i Rydze (6 IV), a w Moskwie (11 IV) Paroles tissées.
Jako kompozytor Markowski zdobył renomę w zakresie muzyki filmowej, a zwłaszcza muzyki elektronicznej do krótkometrażowych i eksperymentalnych filmów A. Munka, W. Borowczyka, J. Lenicy i K. Urbańskiego (prowadził na ten temat wykłady na Międzynarodowych Wakacyjnych Kursach Nowej Muzyki w Darmstadcie); był też pierwszym w Polsce twórcą muzyki konkretnej zastosowanej w teatrze (ilustracja muzyczna do Sługi dwóch panów C. Goldoniego, Warszawa 1957). W 1965 otrzymał nagrodę II st. Ministerstwa Kultury i Sztuki, w 1974 nagrodę państwową I stopnia; za wybitne kreacje artystyczne na Warszawskiej Jesieni otrzymał dwukrotnie nagrodę krytyków – statuetkę Orfeusza (1968, 1971). W 1969 został laureatem dorocznej nagrody Związku Kompozytorów Polskich. Zrealizowane pod dyrekcją Markowskiego nagranie Jutrzni Pendereckiego uzyskało w 1974 francuską nagrodę płytową Grand Prix du Disque.
Literatura: Z. Kułakowska Problemy instrumentacji w muzyce filmowej A. Markowskiego, „Kwartalnik Filmowy” 1961 z. 11; Z. Kułakowska Elementy formy w muzyce filmowej A. Markowskiego, „Życie i Myśl” 1963 z. 13; E. Kofin Markowski we Wrocławiu, „Ruch Muzyczny” 1968 nr 4; T. Kaczyński Rozmowa z A. Markowskim, „Ruch Muzyczny” 1969 nr 6; S. Litwiński Saga rodu Markowskich, „Ruch Muzyczny” 1988 nr 22; M. Gołębiowski Warszawska Filharmonia Narodowa na pięciu kontynentach, Warszawa 2010; A. Chłopecki PostSłowie. Przewodnik po muzyce Witolda Lutosławskiego, Warszawa 2012.
Instrumentalne:
Kwintet na instrumenty dęte, 1952
Tobruk, fantazja na fortepian, 1942
Cykl wariacji fortepianowych 1944
Cykl wariacji fortepianowych 1950
Trzy utwory na fortepian: Preludium, Mazurek, Scherzino 1952
Wokalne:
pieśni partyzanckie
piosenki popularne wyd. m.in. w «Śpiewamy i tańczymy»
pieśni masowe
Sceniczne:
Fantasmoskop, balet wg K. Urbańskiego, na orkiestrę kameralną i taśmę, 1965
muzyka do sztuk teatralnych:
Mąż i żona A. Fredry, wyst. Warszawa 1947
Maria Stuart J. Słowackiego, wyst. Warszawa 1948
Sługa dwóch panów C. Goldoniego, wyst. Warszawa 1957
Wiele hałasu o nic W. Szekspira, wyst. Szczecin 1949
Zielony Gil T. de Moliny w adapt. J. Tuwima, wyst. Szczecin 1950
Muzyka do filmów:
Zawsze pierwsi, J. Rojewska, 1953
Sprawa uczciwości, reż. J. Kaden, 1953
Pokolenie, reż. A. Wajda, 1954
Idę do słońca, reż. A. Wajda, 1955
Godziny nadziei, reż. J. Rybkowski, 1954
Cień, reż. J. Kawalerowicz, 1956
Był sobie raz…, reż. W. Borowczyk i J. Lenica, 1957
Szkoła, reż. W. Borowczyk, 1958
Spacerek staromiejski, reż. A. Munk wg kompozytora, 1958
Życie jest piękne, reż. A. Makarczyński, 1958
Pajacyk i Pikuś, reż. W. Nehrebecki, 1958
Historia jednego myśliwca, reż. H. Drapella, 1958
Krzyż walecznych, reż. K. Kutz, 1959
Legenda staroegipska – Ozyrys, reż. S. Janik, 1959
Milcząca gwiazda, reż. K. Maetzig, 1960
Były dwa pieski, reż. M. Kononowicz, 1960
Wrzesień (tak było), reż. J. Bossak, W. Kaźmierczak, 1961
Wielka, większa i największa, reż. A. Sokołowska, 1962
Taki jest świat, Gabrielo, reż. M. Gussmann, J. Star,1962
Materia, reż. K. Urbański, 1962
Igraszki, reż. K. Urbański, 1962
Światła dnia, reż. J. Jaraczewski, 1963
Ranny w lesie, reż. J. Nasfeter, 1963
Moto – gaz, reż. K. Urbański 1963
Szkice lubelskie, reż. A. Piekutowski, 1964
K.R. I./, reż. W. Forbert, 1964
Dom na osiedlu, reż. J. Kaden, 1964
Popioły, reż. A. Wajda, 1965
Na krakowskim rynku, reż. K. Urbański, 1965
Tren zbója, reż. K. Urbański, 1967
Przekładaniec, reż. A. Wajda, 1968
Dziki żywot koguta – bez światła i bez słońca, reż. R. Stando, 1968
Pan Wołodyjowski, reż. J. Hoffman, 1969
Między wrześniem a majem, reż. R. Wionczek, 1969
Warszawska opowieść, reż. R. Wionczek, 1970
Sceny z Powstania Warszawskiego, reż. A. Makarczyński, 1983