Markowski, Andrzej

Markowski Andrzej, pseud. Marek Andrzejewski, *22 VIII 1924 Lublin, †30 X 1986 Warszawa, polski dyrygent i kompozytor. Syn Tadeusza Markowskiego (1881–1969), śpiewaka i aktora działającego w Warszawie (1906–10) i Lublinie (1910–52). W latach 1939–41 kształcił się w Lublinie u A. Malawskiego (kompozycja), w latach 1943–44 w Warszawie u M. Kimontt-Jacynowej (fortepian). Podczas wojny grywał w kawiarni "U Aktorek" w Warszawie, komponował piosenki i pieśni walki podziemnej (Święty Jerzy, Szumi las, Są na łąkach kwiaty, Kriegsgefangenenpost). Jako żołnierz Armii Krajowej wziął udział w Powstaniu Warszawskim, następnie był jeńcem oflagu w Murnau i podchorążym II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W latach 1946–47 studiował w Trinity College of Music w Londynie (kompozycja u A. Rowleya), w latach 1947–55 w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie pod kierunkiem P. Rytla i T. Szeligowskiego (kompozycja) oraz T. Wilczaka i W. Rowickiego (dyrygentura). Współpracował w tym czasie z teatrami dramatycznymi: był korepetytorem (1947–49), następnie kierownikiem muzycznym Teatrów Dramatycznych w Szczecinie (1949/50) i Teatru Nowego w Warszawie (1950–53). W 1954 został drugim dyrygentem filharmonii w Poznaniu, w latach 1955–59 był dyrygentem Filharmonii Śląskiej w Katowicach, a w latach 1959–64 kierownikiem artystycznym i pierwszym dyrygentem orkiestry Filharmonii Krakowskiej. W 1959 utworzył w Krakowie orkiestrę kameralną z myślą o wykonywaniu nowej muzyki, następnie zorganizował cykl koncertów Musica Antiqua et Nova i festiwal Krakowska Wiosna Młodych Muzyków, na którym dokonał prawykonań m.in. utworów J. Łuciuka, T. Machla i G. Bacewicz. Z zespołami krakowskimi występował we Włoszech, w Belgii i Stanach Zjednoczonych. To wówczas z jego inspiracji W. Lutosławski skomponował Gry weneckie – w utworze po raz pierwszy zastosował technikę zbiorowego ad libitum, uznaną później za element indywidualnego stylu Lutosławskiego (aleatoryzm kontrolowany). Prawykonaniem Gier (bez części trzeciej) w interpretacji orkiestry kameralnej Filharmonii Krakowskiej dyrygował Markowski 24 IV 1961 w ramach Biennale w Wenecji. W latach 1965–69 był dyrektorem filharmonii we Wrocławiu i doprowadził do otwarcia jej własnej, nowej siedziby; z tej okazji ogłosił też konkurs kompozytorski. Powołał do życia festiwal oratoryjno-kantatowy Wratislavia Cantans i pełnił funkcję jego dyrektora artystycznego (1966–76); kierował równocześnie Festiwalem Polskiej Muzyki Współczesnej we Wrocławiu oraz Festiwalem Muzyki Organowej i Klawesynowej. W 1970 wraz z W. Rowickim dyrygował orkiestrą Filharmonii Narodowej podczas tournée w krajach Dalekiego i Bliskiego Wschodu, a w 1972 we Włoszech. W latach 1971–77 był drugim dyrygentem i zastępcą kierownika artystycznego Filharmonii Narodowej (do 1973). W 1974 prowadził koncerty w La Scali w Mediolanie. Z Wielką Orkiestrą Symfoniczna Polskiego Radia odbył tournée po Anglii, z orkiestrą Filharmonii Tokijskiej dwukrotnie wystąpił w Japonii. Od 1980 był stałym dyrygentem gościnnym w Groningen w Holandii. W 1982 objął kierownictwo artystyczne filharmonii w Łodzi; na otwarcie tam sezonu 14 IX 1984 poprowadził III Symfonię Lutosławskiego – było to pierwsze polskie wykonanie tego dzieła.

Zainteresowania Markowskiego jako dyrygenta koncentrowały się na dwóch obszarach – kantatowo-oratoryjnej muzyki baroku i muzyce XX w., dla której stworzył znany dziś w świecie festiwal Wratislavia Cantans we Wrocławiu. Dokonał licznych prawykonań światowych oraz pierwszych wykonań w Polsce zarówno utworów kompozytorów polskich (T. Baird, A. Bloch, Z. Bujarski, A. Dobrowolski, H.M. Górecki, W. Kilar, R. Palester, K. Penderecki, K. Serocki, K. Sikorski, T. Sikorski, B. Schaeffer, B. Szabelski, W. Szalonek, P. Szymański), jak i obcych (P. Boulez, C. Cardew, E. Denisow, H.W. Henze, Ch. Ives, G. Ligeti, B. Maderna, O. Messiaen, A. Schönberg, K. Stockhausen, I. Strawiński, J. Tavener, E. Varèse, A. Webern, I. Xenakis). Muzykę współczesną propagował na estradach polskich i zagranicznych; prezentował ją zwłaszcza podczas festiwalu Warszawska Jesień (1959–75, 1977–79, 1981), będąc zarazem członkiem jego komisji repertuarowej (1971–81), a poza granicami kraju na licznych tournées. W programach jego koncertów figurował wówczas m.in. utwór Lutosławskiego Livre pour orchestre wykonywany w Austrii (Adelaide 10 III 1970 i Sydney 23 III 1970) oraz w Jugosławii (Dubrownik 8 VIII 1972, Split 11 VIII 1972 i Lublana 14 VIII 1972); utwory Lutosławskiego prowadził Markowski też podczas koncertów z orkiestrą Filharmonii Narodowej w ZSRR w 1974: Livre pour orchestre w Kownie (3 IV) i Rydze (6 IV), a w Moskwie (11 IV) Paroles tissées.

Jako kompozytor Markowski zdobył renomę w zakresie muzyki filmowej, a zwłaszcza muzyki elektronicznej do krótkometrażowych i eksperymentalnych filmów A. Munka, W. Borowczyka, J. Lenicy i K. Urbańskiego (prowadził na ten temat wykłady na Międzynarodowych Wakacyjnych Kursach Nowej Muzyki w Darmstadcie); był też pierwszym w Polsce twórcą muzyki konkretnej zastosowanej w teatrze (ilustracja muzyczna do Sługi dwóch panów C. Goldoniego, Warszawa 1957). W 1965 otrzymał nagrodę II st. Ministerstwa Kultury i Sztuki, w 1974 nagrodę państwową I stopnia; za wybitne kreacje artystyczne na Warszawskiej Jesieni otrzymał dwukrotnie nagrodę krytyków – statuetkę Orfeusza (1968, 1971). W 1969 został laureatem dorocznej nagrody Związku Kompozytorów Polskich. Zrealizowane pod dyrekcją Markowskiego nagranie Jutrzni Pendereckiego uzyskało w 1974 francuską nagrodę płytową Grand Prix du Disque.

Literatura: Z. Kułakowska Problemy instrumentacji w muzyce filmowej A. Markowskiego, „Kwartalnik Filmowy” 1961 z. 11; Z. Kułakowska Elementy formy w muzyce filmowej A. Markowskiego, „Życie i Myśl” 1963 z. 13; E. Kofin Markowski we Wrocławiu, „Ruch Muzyczny” 1968 nr 4; T. Kaczyński Rozmowa z A. Markowskim, „Ruch Muzyczny” 1969 nr 6; S. Litwiński Saga rodu Markowskich, „Ruch Muzyczny” 1988 nr 22; M. Gołębiowski Warszawska Filharmonia Narodowa na pięciu kontynentach, Warszawa 2010; A. Chłopecki PostSłowie. Przewodnik po muzyce Witolda Lutosławskiego, Warszawa 2012.