Sembrich-Kochańska Marcelina, Sembrich Marcella, właściwie Prakseda Marcelina Kochańska, zamężna Stengel (nazwisko Sembrich przyjęła po matce), *15 lub 18 II 1858 Wiśniowczyk (k. Tarnopola), †11 I 1935 Nowy Jork, polska śpiewaczka (sopran). Gry na fortepianie i skrzypcach uczyła się u ojca Kazimierza, muzyka amatora, klarnecisty, organisty i wiolonczelisty. Mając 12 lat wystąpiła po raz pierwszy publicznie. W latach 1870–73 studiowała w konserwatorium we Lwowie w klasie skrzypiec Z. Brückmanna i fortepianu Wilhelma Stengla (1846–1917), swego przyszłego męża i impresaria. Wsparta niewielkim stypendium galicyjskiego sejmu i funduszem ze źródeł prywatnych, w 1875 z dyplomem pianistki i skrzypaczki wyjechała do Wiednia na dalsze studia w konserwatorium (fortepian u J. Epsteina, skrzypce u J. Hellmesbergera I). W 1875 rozpoczęła systematyczną naukę śpiewu u V. Rokitansky’ego w Wiedniu, a po roku kontynuowała ją w Mediolanie u G.B. Lampertiego; później brała także lekcje u jego ojca, F. Lampertiego, i pracowała nad operowym repertuarem niemieckim z R. Löwym w Wiedniu. 3 VI 1877 debiutowała w Atenach w partii Elwiry w Purytanach Belliniego, odnosząc duży sukces. W latach 1878–80 śpiewała w Hofoper w Dreźnie, korzystając nadal z opieki wokalnej G.B. Lampertiego, który przeniósł się do Drezna. 8 XII 1879 po raz pierwszy wystąpiła w Warszawie w sali Resursy Obywatelskiej, a następnie dwukrotnie w Teatrze Wielkim w tytułowej roli w Łucji z Lammermoor Donizettiego i jako Izabella w Robercie Diable Meyerbeera. Po występach w Dreźnie i Wiedniu, w IV i V oraz jesienią 1880 ponownie śpiewała w Warszawie na scenie Teatru Wielkiego (m.in. Lunatyczka Belliniego, Cyrulik sewilski Rossiniego, Traviata i Rigoletto Verdiego, Hugonoci Meyerbeera) i na koncertach. W końcu 1880 i 1882 z ogromnym powodzeniem występowała w Petersburgu i Moskwie. Wielkim triumfem był jej debiut w roli Łucji w Covent Garden Theatre w 1880. W 1882 Sembrich-Kochańska wystąpiła po raz pierwszy w Madrycie (14 przedstawień); w latach 80. kilkakrotnie powracała do Drezna, Petersburga (28 występów) i Londynu. Wielką karierę amerykańską rozpoczęła 24 X 1883 w Metropolitan Opera House w swej popisowej roli Łucji w operze Donizettiego, w tymże roku była pierwszą wykonawczynią w Stanach Zjednoczonych roli Violetty (Traviata); ogółem dała wtedy 54 przedstawienia w Nowym Jorku, a następnie śpiewała w wielu innych miastach amerykańskich. Odniosła ogromny sukces, który otworzył jej drogę na sceny kolejnych teatrów europejskich – w Paryżu (1884), Lizbonie (1885), Berlinie (1886), Hamburgu, Wrocławiu (koncerty i występy sceniczne 1887, 1891, 1893, 1896, 1898), Oslo (1893), Madrycie (1884/85 i 1890) i Monte Carlo (1893/94). Stale odwiedzała Polskę, występowała w Warszawie (1886 i 1895), Lwowie i Krakowie (1886), Wilnie i Lwowie (1898) oraz w Łodzi (1889 i 1911). Przez 11 sezonów (1898–1909) cieszyła się tytułem primadonny Metropolitan Opera House, biorąc w tym czasie udział w ponad 250 przedstawieniach w Nowym Jorku i ponad 150 w 33 innych miastach amerykańskich; zimą i wiosną 1902 kreowała w 6 miastach Stanów Zjednoczonych rolę Ulany w Manru Paderewskiego. Przez 17 lat gościnnie występowała w Covent Garden Theatre. Scenę operową opuściła w 1912 (w Warszawie wystąpiła po raz ostatni 30 IV 1909), estradę koncertową w 1916, następnie zamieszkała w Chamblandes w Szwajcarii. Wkrótce objęła klasę śpiewu w Juilliard School of Music w Nowym Jorku, a od 1924 kierowała wydziałem wokalnym w Curtis Institute of Music w Filadelfii; jej uczennicami były m.in. M. Jeritza i D. Giannini. Krótko przed śmiercią wybudowała w Bolton Landing nad Lake George studio operowe, obecnie muzeum poświęcone jej pamięci.
W 1914 Sembrich-Kochańska utworzyła w Nowym Jorku Komitet Pomocy Polskim Ofiarom Wojny, przeznaczając na ten cel honoraria ze swoich koncertów; współdziałając z Paderewskim, rozszerzyła w 1915 działalność tego komitetu na cały kraj. Wielką szczodrość okazywała zawsze Polsce, pozostawiając swoje ogromne honoraria i fundując stypendia niezamożnym uczniom konserwatorium we Lwowie (jedno stypendium otrzymała w 1895 J. Korolewicz-Waydowa). Sembrich-Kochańska otrzymała liczne odznaczenia, m.in. Order Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla sprawy polskiej w Stanach Zjednoczonych.
Wszechstronne wykształcenie muzyczne, ogromny repertuar, wykonywany w 7 językach, znakomita technika, mistrzowsko łączona z sugestywnością przekazu artystycznego, czyniły z Sembrich-Kochańskiej poważną rywalkę A. Patti, z którą ją często porównywano. Jej głos, obejmujący skalę c1–f 3 uznano powszechnie za jeden z najpiękniejszych i najsilniejszych sopranów na przełomie stuleci, przez wielu odbierany jako „rzewny” i „elegijny”. Sembrich-Kochańska była doskonałą odtwórczynią ról w operach starowłoskich i partii Mozartowskich, szczególnie Zerliny w Don Giovannim, Zuzanny w Weselu Figara, Królowej Nocy w Czarodziejskim flecie, a także dramatycznych (m.in. w Manru Paderewskiego). Wielkie triumfy odnosiła, kreując głównie role w Lakmé Delibes’a, Normie i Purytanach Belliniego, Cyganerii Pucciniego, Romeo i Julii Gounoda, Pajacach Leoncavalla, Marcie Flotowa, Semiramidzie Rossiniego, Śpiewakach norymberskich Wagnera (Ewa); największy zachwyt budziła w scenach obłędu w Łucji z Lammermoor i Purytanach. Partnerowali Sembrich-Kochańskiej, zwłaszcza w teatrach amerykańskich, E. Caruso, J. i E. Reszke, A. Didur, F. Szalapin, A. Bandrowski (w Manru), W. Mierzwiński. Pamiętne były jej kreacje pod dyrekcją A. Toscaniniego. Sembrich-Kochańska dawała wiele koncertów estradowych, włączając do programu pieśni Schuberta, Schumanna, Griega, Brahmsa, R. Straussa, a także Chopina, Moniuszki, Zarzyckiego, Noskowskiego, Żeleńskiego, często z własnym akompaniamentem fortepianowym. W1884 na koncercie pod dyrekcją J. Benedicta w Albert Hall w Londynie wykonała koncert skrzypcowy Ch.-A. Bériota. Sembrich-Kochańska wiele nagrywała, początkowo (1902–08) na wałkach Edisona (1890 prawdopodobnie najstarszy) i Maplesona „na żywo” – w trakcie przedstawień, głównie słynne arie operowe oraz liczne pieśni. Do 1918 dokonała 105 nagrań na wałkach i płytach dla wytwórni Gramophon, Bettini (m.in. walc Odgłosy wiosny J. Straussa we własnym opracowaniu), Columbia, Victor, HMV. Niektóre z jej nagrań są dostępne w reedycjach: «Gwiazdy Polskiej Opery 1900–1939» (Polskie Nagrania, 1961), «Marcella Sembrich Collection» (Sunday Opera Records, 1983), «The 1903 Grand Opera Series» (Sony Classical, 1996). Zachowały się też oryginalne Wałki Maplesona w New York Public Library (Rodgers and Hammerstein Archives of Recorded Sound).
Literatura J. Kleczyński Polska Patti, „Echo Muzyczne” 1880 nr 1; A. Poliński Z muzyki, „Kurier Warszawski” 1909 nr 119 (recenzja ostatniego koncertu Sembrich-Kochańskiej w Warszawie 30 IV 1909); M. Sembrich-Kochanska Początki mej pracy artystycznej, „Muzyka” 1930 nr 3; I. Kolodin The Metropolitan Opera, Nowy Jork 1940; H.G. Owen A Recollection of Marcella Sembrich, Nowy Jork 1950, wyd. nowe 1982; J. Kański Polka primadonną Opery Metropolitan. Marcelina Sembrich-Kochańska, w: Mistrzowie sceny operowej, Kraków 1974, 21998; I.J. Paderewski Pamiętniki 1912–1932, spisała M. Lawton, przekł. pol. A. Piber, Kraków 1992; W. Panek Marcelina Sembrich-Kochańska. Najsłynniejsza śpiewaczka polska, w: Kariery i legendy, cz. 3, Warszawa 1994; M. Komorowska Marcelina Sembrich-Kochańska w świecie dawnej opery, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej we Wrocławiu” nr 64, 1995.
