Delibes, Léo

Delibes [del’ib] Clément Philibert Léo, *21 II 1836 Saint-Germain-du-Val (Sarthe), †16 I 1891 Paryż, francuski kompozytor. Uzdolnienia muzyczne odziedziczył po rodzinie matki. Po śmierci ojca Delibes zamieszkał wraz z matką w Paryżu (1848), gdzie rozpoczął naukę w konserwatorium pod kierunkiem F. Le Couppeya (fortepian), F. Bazina (harmonia), F. Benoist (organy) i A. Adama (kompozycja). Obdarzony ładnym głosem, od dziecka śpiewał w chórach operowych i kościelnych (np. w Ste-Madeleine w Paryżu). W 1853 został korepetytorem w Théâtre Lyrique oraz organistą w kościele St-Pierre-de-Chaillot, w latach 1862–71 grał w kościele St-Jean-St-Franęois, równocześnie (1865–72) rozpoczął działalność w operze jako akompaniator, a następnie jako drugi dyrygent chóru (obok V. Masségo). Sporadycznie pisał też krytyki, które pod pseudonimem Elois Delbès ukazywały się w „Le Gaulois Hebdomadaire”. W 1856 Delibes zadebiutował w Théâtre de Folies Nouvelles 1-aktową operetką Deux sous de charbon ou Le suicide de Bigomeau (niezachowana). Odtąd poświęcił się niemal wyłącznie twórczości scenicznej, pisząc wiele oper, operetek i baletów. Decydującym momentem dla rozwoju twórczości baletowej Delibesa stała się propozycja E. Perrina, dyrektora opery paryskiej, która obejmowała napisanie 2. i 3. obrazu do baletu La source (z L. Minkusem). Wyróżnienie w postaci orderu Legii Honorowej (1877) przyniósł mu balet Sylvia, osnuty na tle Aminty T. Tassa. W 1881 Delibes został profesorem kompozycji w konserwatorium paryskim, a w 1884 – członkiem Institut de France.

Trzon twórczości Delibesa stanowią utwory sceniczne — opery i balety. W operach kompozytor nawiązywał do tradycji francuskiej opery komicznej, jednakże wprowadzał własne, niespotykane u innych kompozytorów określenia rodzajowe, jak opérette bouffe, folie czy asphyxie lyrique; zdołał też wypracować własny styl odznaczający się bogatą melodyką, umiejętnym charakteryzowaniem postaci i głębią dramatyzmu muzycznego, nawet przy słabym libretcie. Delibes posługiwał się chętnie parodią muzyczną, wykorzystując jako materiał motywy zaczerpnięte z twórczości znanych kompozytorów, np. w Les musiciens de 1’orchestre parodiuje Aubera, w Le boeuf Apis – Rossiniego. Powodzeniem wśród słuchaczy cieszyły się operetki i opery buffa Delibesa, lecz prawdziwą sławę, nie tylko we Francji, przyniosła mu opera komiczna Le roi l’a dit według V. Hugo. Najwybitniejszym dziełem operowym Delibesa jest Lakmé; mimo sentymentalizmu libretta pozostała ona w repertuarze do dziś – niewątpliwie dzięki muzyce, ciekawie podkreślającej orientalny wątek akcji. Szczególne powodzenie ma legenda zwana arią z dzwoneczkami, popularna także obecnie jako samodzielna popisowa aria koloraturowa. W ostatniej operze Delibesa Kassya, ukończonej i zinstrumentowanej przez Masseneta, kompozytor wyzyskał elementy muzyki słów, (trepak, dumka); podobnie w balecie Coppélia wprowadził wariacje na tematy z paryskiego zbioru Echos de Pologne Moniuszki. Rytmy słów można odnaleźć również w I akcie baletu Sylvia (libretto wg E.T.A. Hoffmanna), którego akcja rozgrywa się w XIX w. w Galicji. We współczesnym repertuarze popularnym utrzymuje się fragment tego baletu, Walc Swanildy. Począwszy od baletu La source, twórczość baletowa, choć mniej obfita niż operowa, odzwierciedla pełnię zdolności twórczych, a nawet reformatorskich Delibesa. Ujawnia ona nie tylko świetne posługiwanie się wyrafinowaną harmoniką, rytmiką czy instrumentacją, ale i doskonały zmysł dramatyczny kompozytora. Delibes traktował muzykę baletową nie jak tradycyjne XIX-wieczne divertimento, podporządkowane choreografii, lecz niczym samoistny dramat bez słów. Wybitne miejsce w tym gatunku zajmuje do dziś balet Coppelia. Największą formą w twórczości wokalno-instrumentalnej Delibesa jest kantata Alger, napisana z okazji powrotu Napoleona III z Algieru. Spośród ok. 20 pieśni Delibesa dużym powodzeniem cieszy się obecnie słynna pieśń hiszpańska Les filles de Cadiz. Twórczość fortepianowa ma znaczenie marginalne; składają się na nią utwory powstałe w okresie pracy Delibesa na stanowisku korepetytora w operze.

Literatura: E. Guiraud Léo Delibes, Paryż 1892; J. Loisel „Lakmé” de Léo Delibes, Paryż 1924; H. de Curzon Léo Delibes, Paryż 1927; F. Noske La mélodie française, Paryż 1954, wyd. zrewid. angielskie French Songfrom Berlioz to Duparc, Nowy Jork 1970; A. Coquis Léo Delibes, Paryż 1957; A. Coquis Léo Delibes, Paryż 1958; D. Blaize La 1500e de „Lakmé”, „Musica” 1961, z. 84; I. Davidson Balety Delibesa, „Sowietskaja Muzyka” XXV, 1961; R. Tatry Comment „Léo”… est deveneu Delibes, „Musica-disques” CVI, 1963; W. Studwell Chaikovskii, Delibes, Stravinskii. Four Essays on Three Masters, Chicago 1977; M.V. Boston An Essay on the Life and Works of Léo Delibes, dysertacja University of Iowa, 1981; W. Studwell Adolphe Adam and Léo Delibes. A Guide to Research, Nowy Jork 1987.