Louis, Rudolf

Louis [l´u:ys] Rudolf, *30 I 1870 Schwetzingen, †15 XI 1914 Monachium, niemiecki teoretyk muzyki. Studiował muzykę i filozofię w Genewie (1889–91) i Wiedniu (1891–93), gdzie w 1894 uzyskał doktorat na podstawie pracy Der Widerspruch in der Musik; kompozycji uczył się u F. Klosego a dyrygentury u F. Mottla. W latach 1894–95 odbywał staż kapelmistrzowski u F. Mottla w Karlsruhe. Potem pracował jako dyrektor orkiestry teatralnej w Landshut i w Lubece; w 1897 osiedlił się w Monachium, gdzie działał jako nauczyciel muzyki i pisarz muzyczny, a od 1900 krytyk muzyczny „Münchner Neueste Nachrichten”.

Na upodobania i zainteresowania artystyczne Louisa miały wpływ studia u F. Klosego, przyjaciela i admiratora muzyki Brucknera oraz u F. Mottla, propagatora utworów Wagnera. Louis odnosił się z rezerwą do koncepcji estetycznych i twórczości Brahmsa i Regera, natomiast entuzjastycznie akceptował idee twórcze Wagnera, Liszta, Brucknera. Spośród prac Louisa na uwagę zasługuje monografia Brucknera, pierwsze obszerne studium życia i twórczości tego kompozytora bazujące na materiałach źródłowych, zawierające zarówno rozważania estetyczno-filozoficzne, jak i analizę harmoniczno-kontrapunktyczno-formalną; w aneksie cytowane są dokumenty z życia Brucknera, jego korespondencja, krytyki muzyczne publikowane na łamach wiedeńskiej prasy, a także zamieszczone są przykłady nutowe z jego symfonii. Louis szczególnym uznaniem darzył również muzykę Berlioza, któremu poświęcił studium historyczno-analityczne. Interesowała go także twórczość ówczesnych kompozytorów niemieckich (zwłaszcza H. Pfitznera, F. Klosego), którą scharakteryzował w książce Die deutsche Musik der Gegenwart.

Duży wpływ na kolejne pokolenia adeptów muzyki miał wielokrotnie wznawiany podręcznik Harmonielehre (napisany z L. Thuillem), Autorzy Harmonielehre łączą w niej wiedeńską tradycję teorii stopni Sechtera z koncepcją funkcji Riemanna, ale nie stosują jego  znaków funkcyjnych. Propagują bowiem system harmoniki monistycznej, bazują na teorii stopni, a ponadto uwzględniają naukę basu cyfrowanego. Krytyka dualistycznej teorii harmoniki funkcyjnej Riemanna za pomijanie „empirycznej rzeczywistości” i teoretyczne spekulacje sprowokowała muzykologiczne dyskusje. Harmonielehre podzielona jest na dwie części: pierwsza dotyczy diatoniki, druga – chromatyki i enharmoniki. W aneksie zamieszczone są przykłady z literatury muzycznej dotyczące chromatyki i enharmoniki (od Mozarta do Wagnera i R. Straussa), informacje o tonacjach kościelnych i tzw. harmonii egzotycznej, będącej – zdaniem autorów – wynikiem m.in. harmonizowania melodii ludowych (przykłady nutowe zaczerpnięte są z utworów Berlioza, Chopina, Griega) i przejawiającej się przede wszystkim w twórczości kompozytorów francuskich (Saint-Saëns, Debussy). Louis opracował także skróconą wersję owego podręcznika nauki harmonii, Grundriss des Harmonielehre (wielokrotnie wznawiany), a także pomyślany jako samouczek Schlüssel für Harmonielehre oraz zbiór ćwiczeń i zadań do nauki harmonii Aufgaben für den Unterricht in der Harmonielehre, zawierający m.in. ćwiczenia z zakresu realizacji basu cyfrowanego i uwzględniający formalną koncepcję zdań i okresów. Przykłady zaczerpnięte są z twórczości 62 kompozytorów od J.S. Bacha do Wagnera, obejmują 100 melodii świeckich, 64 kościelnych pieśni protestanckich oraz 17 melodii z chorału gregoriańskiego.  Spośród niewielu kompozycji Louisa pewne zainteresowanie wzbudził jego wydany poemat symfoniczny Proteus (1903).

Literatura: H. Riemann Eine neue Harmonielehre, „Süddeutsche Monatshefte” IV, 1907 nr 1, komentarz Louisa, jw., odpowiedź H. Riemanna, jw. nr 2; M. Schillings Besprechung der Harmonielehre von Rudolf Louis und Ludwig Thuille, „Die Musik” XXIII, 1906/7; R. Wustmann Rezension R. Louis „Deutsche Musik der Gegenwart”, „Propyläen” XX, 1909; P. Bekker Rudolf Louis: Die deutsche Musik der Gegenwart, „Die Musik”, XXII, 1909; G.  Capellen Die deutsche  Neu-Exotik und die Kritik. Streitschrift gegen Dr. Rudolf Louis, „Neue Musik Zeitung”, 1911 (414–417), https://archive.org/details/NeueMusikZeitung32Jg1911/page/n597/mode/2up; E. Istel Nachruf auf Rudolf Louis, „Die Musik” XIV, 1914/15; R. I. Schwartz An annotated English translation of Harmonielehre of Rudolf Louis and Ludwig Thuille, (praca doktorska) Washington 1982; R. Falck Emancipation of the dissonance (by R. Louis), „Journal of the Arnold Schoenberg Institute”, I, 1982; H.  Borgdorf Rudolf Louis en Ludwig Thuille „Harmonielehre” 1907, w: L. P. Grijp, P. Scheepers (red.), Van Aristoxenos tot Stockhausen, Groningen 1990; A. Jarzębska Dzieje myśli o muzyce, Kraków 2002; L. Holtmeier Von der Musiktheorie zum Tonsatz: Zur Geschichte eines geschichtslosen Faches, „Zeitschrift der Gesellschaft für Musiktheorie” I, 2003; S. Boussahel Harmonielehre de R. Louis et L. Thuille: Un traité à l’écoute de son temps, w: L’harmonie post-romantique: Analyse et esthétique, Paris 2007; J. Brandes Ludwig Thuille und die Münchner Schule: Kompositionslehre in München am Ende des 19. Jahrhunderts und die „Harmonielehre”, (praca doktorska, Hochschule für Musik, Freiburg), Hofheim 2018; D. Hofmann Ludwig Thuille und die Münchner Schule: Kompositionslehre in München am Ende des 19. Jahrhunderts und die „Harmonielehre”, „Die Musikforschung”, III, 2019.