Kogan Leonid Borisowicz, *14 XI 1924 Jekatierinosław (obecnie Dniepropietrowsk), †17 XII 1982 Moskwa, rosyjski skrzypek i pedagog. Naukę gry na skrzypcach rozpoczął u F. Jampolskiego. Od 1933 uczył się u A. Jampolskiego; pod jego kierunkiem ukończył Centralną Szkołę Muzyczną (1943) i studia w konserwatorium w Moskwie (1943–48) oraz aspiranturę (1948–51). W 1947 zdobył I nagrodę w konkursie wykonawców zorganizowanym z okazji Światowego Festiwalu Młodzieży w Pradze, w 1951 – I nagrodę na Konkursie im. Królowej Elżbiety Belgijskiej w Brukseli. Od 1944 był solistą filharmonii w Moskwie; od 1952 wykładał tamże w konserwatorium, od 1969 kierował katedrą skrzypiec. W 1966 otrzymał tytuł Ludowego Artysty ZSRR.
Leonid Kogan – obok D. Ojstracha najwybitniejszy skrzypek rosyjski i jeden z największych skrzypków współczesnych – był artystą typu romantycznego; jego gra odznaczała się wzmożoną ekspresją, patosem, śpiewnością, kolorystyką brzmienia i niezwykłą techniką. Wykonywał zarówno wielkie formy, jak i skrzypcowe miniatury, muzykę dawną i współczesną (był pierwszym w ZSRR wykonawcą Koncertu skrzypcowego A. Berga); występował jako solista i kameralista, m.in. w trio z E. Gilelsem i M. Rostropowiczem oraz w duecie z żoną Jelizawietą Gilels (skrzypaczką) lub córką Niną (pianistką), a także w trio z żoną i synem Pawłem. Wielu kompozytorów poświęciło mu swoje utwory (m.in. A. Chaczaturian, M. Wajnberg, A. Babadżanian, T. Chriennikow). Koncertował na całym świecie (grał na skrzypcach Guarneriego del Gesù), w tym wielokrotnie w Polsce, po raz ostatni w 1980. Wykształcił plejadę znanych skrzypków (m.in. A. Kramowa, A. Brusiłowskiego, T. Miedwiediewa, A. Korsakowa). Dokonał licznych nagrań dla wytwórni Miełodija, m.in.: J.S. Bacha Koncert E-dur, Koncert d-moll na 2 skrzypiec, z J. Gilels, L. v. Beethovena Koncert skrzypcowy D-dur, Sonata D-dur op. 12 nr 1 i Sonata Es-dur op. 12 nr 3, fortepian G. Ginzburg, A. Berga Koncert skrzypcowy, J. Brahmsa Koncert skrzypcowy D-dur, I Sonata G-dur, fortepian A. Mytnik, A. Chaczaturiana Koncert skrzypcowy, P. Czajkowskiego Koncert skrzypcowy D-dur, E. Griega I Sonata F-dur, III Sonata c-moll, fortepian G. Ginzburg, W.A. Mozarta Koncert A-dur KV 219, S. Prokofiewa II Koncert skrzypcowy g-moll, II Sonata D-dur, fortepian N. Walter, R. Straussa Sonata Es-dur op. 18, fortepian A. Mytnik, D. Szostakowicza I Koncert a-moll, wiele słynnych miniatur skrzypcowych.
Literatura: M. Zazowskij Leonid Kogan, kratkij oczerk, Moskwa 1956; I. Jampolskij Leonid Kogan, „Sowietskaja Muzyka” 1956 nr 12; W. Grigorjew Igrajet Leonida Kogana, „Sowietskaja Muzyka”1964 nr 11; [D. D.] Jego iskusstwo budiet wdochnowlat' sowietskich skripaczej, „Sowietskaja Muzyka” 1984 nr 2.
F. Mannino poświęcił rodzinie Koganów Koncert na 3 skrzypiec i orkiestrę (1965), którego Leonid, Jelizawieta i Paweł Koganowie byli pierwszymi wykonawcami.
