Ojstrach, Dawid

Ojstrach Dawid Fiodorowicz, *30 (17) IX 1908 Odessa, †24 X 1974 Amsterdam, rosyjski skrzypek, dyrygent i pedagog. W latach 1914–26 kształcił się pod kierunkiem P. Stolarskiego (ucznia S. Barcewicza) w konserwatorium w Odessie. W 1927 zwrócił na siebie uwagę wykonaniami Koncertu skrzypcowego a-moll A. Głazunowa pod dyrekcją kompozytora w Kijowie i Odessie. W 1928 debiutował w filharmonii w Leningradzie (Koncert skrzypcowy D-dur P. Czajkowskiego). W 1929 dał pierwszy recital w Moskwie, gdzie następnie działał jako solista filharmonii (w latach 1932–34 i od 1941) oraz pedagog w konserwatorium. Po zwycięstwach w konkursach muzycznych w Charkowie (1930) i Leningradzie (1935) został laureatem konkursów międzynarodowych – I Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego w Warszawie (II nagroda, 1935) i konkursu im. E. Ysaÿe’a w Brukseli (I nagroda, 1937). Po konkursie warszawskim dał szereg recitali w Polsce (Wilno, Grodno, Łódź i Warszawa). Przygodny występ z L. Oborinem w Ankarze w 1935 (Sonata c-moll na skrzypce i fortepian E. Griega) zapoczątkował długoletnią współpracę artystyczną, którą uwieńczyły sukcesy na koncertach krajowych i zagranicznych, m.in. w Paryżu (1953, 1962) i Londynie (1958). W latach 1941–63 Dawid Ojstrach współtworzył znane trio z L. Oborinem (fortepian) i Ś. Knuszewickim (wiolonczela). Podczas II wojny światowej występował w Moskwie, Swierdłowsku i oblężonym Leningradzie (1942–43), dokąd docierał samolotem wojskowym ponad linią frontu. Powojnie wznowił solowe występy zagraniczne. Od 1945 koncertował w krajach Europy Środkowej, od 1951 także Zachodniej. Odbywał tournées po Stanach Zjednoczonych (1955, 1959, 1965, 1968) i Japonii (1955, 1967, 1969). Występował w podwójnych koncertach skrzypcowych J.S. Bacha z Y. Menuhinem (Moskwa 1945, Bukareszt 1958, Londyn 1962), z G. Enescu (Moskwa 1946) i A. Grumiaux (Bruksela 1951), w podwójnych i potrójnych koncertach Vivaldiego z I. Sternem (podczas amerykańskich tournées), Menuhinem i Grumiaux (Bruksela 1959) oraz od 1947 z synem Igorem; ponadto wystąpił jako altowiolista w Symfonii koncertującej Es-dur (KV 364/320d) na skrzypce, altówkę i orkiestrę W.A. Mozarta. Partnerami Dawida Ojstracha w koncertach – podwójnym Brahmsa i potrójnym Beethovena byli m.in. M. Rostropowicz i Ś. Richter, z którymi dokonał nagrań płytowych obu utworów z udziałem Cleveland Orchestra i Berliner Philharmoniker pod dyrekcją G. Szela i H. von Karajana (EMI 1969). Na recitalach, obok stałych akompaniatorów (m.in. W. Jampolskiego, od 1960 Fridy Bauer) i L. Oborina, towarzyszyli mu J. Katchen (Prado 1961), Ś. Richter (od 1967) i P. Badura-Skoda (od 1971). Na festiwalu w Prado (1961) wystąpił ponadto z P. Casalsem i J. Katchenem, grając tria Beethovena i Schuberta.

Od 1960 Dawid Ojstrach występował także jako dyrygent. Rozpoczął od akompaniamentów orkiestrowych w koncertach skrzypcowych J.S. Bacha, Beethovena i Brahmsa, towarzysząc synowi Igorowi w nagraniach i na koncertach publicznych. Począwszy od koncertu w filharmonii w Moskwie w 1963 (Koncert na orkiestrę smyczkową G. Bacewicz, Symfonia „Harold w Italii” H. Berlioza, V Symfonia S. Prokofiewa), prowadził pełne programy symfoniczne. Dyrygował czołowymi orkiestrami w Europie, Stanach Zjednoczonych (Cleveland Orchestra, 1967) i Kanadzie (Toronto Symphony Orchestra, 1972); jego repertuar obejmował m.in. utwory Mozarta, Beethovena, Schuberta, Schumanna, Czajkowskiego, Wagnera, Mahlera, R. Straussa, Bartóka, Prokofiewa, Szostakowicza (IX i X Symfonia). Wydarzeniem stał się cykl 4 koncertów orkiestrowych Wiener Symphoniker poświęconych twórczości J. Brahmsa, które Dawid Ojstrach prowadził na festiwalu Wiener Festwochen w 1968; w ciągu paru dni wykonane zostały pod jego dyrekcją 4 symfonie, II Koncert fortepianowy B-dur (z W. Backhausem), Koncert skrzypcowy D-dur (z Igorem Ojstrachem) i Koncert podwójny a-moll na skrzypce i wiolonczelę (z Igorem Ojstrachem i M. Chomicerem) oraz Ein deutsches Requiem (z W. Lipp, H. Preyem i chórem Wiener Singverein). Utwory Brahmsa (II Koncert fortepianowy z J. Flierem i III Symfonia F-dur) wypełniły też program ostatniego koncertu Dawida Ojstracha (22 X 1974) z orkiestrą Concertgebouw w Amsterdamie, gdzie 2 dni później zmarł na atak serca.

Dawid Ojstrach był najwybitniejszym przedstawicielem rosyjskiej szkoły skrzypcowej i jednym z największych skrzypków XX w. Doceniła go nie tylko krytyka. Cieszył się uznaniem i przyjaźnią kompozytorów i wykonawców, m.in. D. Szostakowicza, Y. Menuhina, I. Sterna. Oceniając jego sztukę wykonawczą, podnoszono, obok fenomenalnej wirtuozerii, także prostotę i naturalność gry, piękny, śpiewny ton i niezwykłą czystość intonacji. W repertuarze Dawida Ojstracha obok utworów J.S. Bacha, W.A. Mozarta, Beethovena i Brahmsa szczególne miejsce zajmowała muzyka XX w. (K. Szymanowski, J. Sibelius, B. Bartók, B. Martinů, P. Hindemith, I. Strawiński, W. Walton). Był pierwszym wykonawcą dedykowanych mu koncertów skrzypcowych N. Miaskowskiego, A. Chaczaturiana, N. Rakowa, I i II Koncertu skrzypcowego oraz Sonaty na skrzypce i fortepian D. Szostakowicza, I Sonaty na skrzypce i fortepian S. Prokofiewa oraz innych utworów solowych i kameralnych. Płytowe i radiowe nagrania Dawida Ojstracha obejmują ok. 250 utworów, w tym ponad 40 koncertów skrzypcowych, 50 sonat, liczne utwory solowe i kameralne oraz ok. 80 utworów symfonicznych, którymi dyrygował. Nagrywał m.in. dla firm Miełodia, Columbia, Sony, Chant du Monde (Grand Prix du Disque za komplet sonat Beethovena na skrzypce i fortepian z L. Oborinem, 1962), EMI (komplet utworów Mozarta na skrzypce i orkiestrę), Decca, DG, Philips, Supraphon. Jedną z pierwszych płyt Dawida Ojstracha (utwory Chopina, Schumanna, Dvořáka, Czajkowskiego i Wolfa) wydała warszawska firma Syrena-Record (1935).

Dawid Ojstrach rozwijał równie owocną działalność jako pedagog. Związany nieprzerwanie z konserwatorium w Moskwie, od 1934 jako docent, od 1939 profesor, od 1950 kierownik katedry instrumentów smyczkowych, wykształcił plejadę skrzypków rosyjskich i zagranicznych, laureatów międzynarodowych konkursów. Jego uczniami byli m.in. G. Kremer, I. Ojstrach, W. Pikajzen, W. Klimow, R. Fajn, L. Isakadze, O. Kagan, O. Krysa, W. Brodski oraz V. Hudeček, I. Voicu, A. Erduran i K. Danczowska. Dawid Ojstrach publikował recenzje i artykuły, m.in. szkic autobiograficzny pt. Moj put’ („Sowietskaja Muzyka” 1958 nr 9). Otrzymał szereg odznaczeń i wyróżnień radzieckich i zagranicznych. Był członkiem honorowej Royal Academy of Music w Londynie (1959), Accademia di Santa Cecilia w Rzymie (1961), Gesellschaft der Musikfreunde w Wiedniu (1974), doktorem honoris causa uniwersytetu w Cambridge (1969).

Literatura: D. Ojstrach Statji, awtobiograficzeskij oczerk, red. M. Grinberg, Moskwa 1962; I. Jampolski Dawid Ojstrach, Moskwa 1964, 2. wyd. 1968; E. Krause (tekst), E. Richter (fotografia) Dawid Ojstrach. Ein Arbeitsporträt, Berlin 1973 (zawiera dyskografię); W. Juzefowicz Dawid Ojstrach. Biesiedy c Igoriem Ojstrach, Moskwa 1978, 2. wyd. 1985 (zawiera dyskografię), wyd. niem. pt. Dawid Ojstrach. Gespräche mit Igor Ojstrach, Stuttgart 1977, wyd. ang. 1979, wyd. węg. 1979, wyd. bułg. 1982; Dawd Fiodorowicz Ojstrach. Wospominanija, statji, intierwju, pis’ma, wyd. W. Grigoriew, Moskwa 1978; Y. Soroker Dawid Ojstrach, Jerozolima 1982.