Wajnberg, Weinberg, Mieczysław, Moisiej Samuiłowicz, *8 XII 1919 Warszawa, †26 II 1996 Moskwa, rosyjski kompozytor polsko-żydowskiego pochodzenia. W latach 1931–39 studiował grę na fortepianie u J. Tarczyńskiego w konserwatorium w Warszawie, we IX 1939 wyjechał z Polski. W latach 1939–41 studiował kompozycję w konserwatorium w Mińsku u W. Zołotariowa, następnie przebywał w Taszkiencie, a od 1943 do końca życia mieszkał w Moskwie. W 1953 był więziony z powodów politycznych, uwolniony za wstawiennictwem D. Szostakowicza, z którym łączyła go bliska przyjaźń. W latach 60. zdobył wysoką pozycję w środowisku muzycznym jako jeden z czołowych symfoników ZSRR, głównie dzięki współpracy ze znakomitymi wykonawcami (E. Gilefs, M. Grinberg, M. Rostropowicz) i dyrygentami (A. Gauk, K. Sanderling).
Trzon twórczości Wajnberga stanowią symfonie, świadczące o solidnych podstawach warsztatowych kompozytora oraz o pewnej stałości języka muzycznego, wykazującego sporą zbieżność z neoklasycyzmem, lecz traktowanym w sposób specyficzny dla szkoły rosyjskiej. W muzyce instrumentalnej kompozytor posługiwał się najczęściej techniką pracy tematycznej, chętnie wykorzystywał obiegowe modele formalne (allegro sonatowe, forma ABA), w harmonice nie wykraczał poza rozszerzoną tonalność, niekiedy wzbogacaną elementami modalnymi, zawsze jednak traktował zastane wzorce w sposób osobisty i kunsztowny. Do charakterystycznych cech języka muzycznego Wajnberga należą szerokie plany melodyczne i spory ładunek liryzmu w wolnych ustępach. W szybkich ogniwach pojawia się często motoryka, ostinato, wyrafinowane pomysły instrumentacyjne, rozmach, obok lekkości, beztroski także i drapieżność oraz mahlerowski monumentalizm, patos.
W utworach kameralnych na pierwszy plan wysuwa się charakterystyczna dla neoklasycyzmu tendencja do stosowania uporządkowanych modeli formalnych. Rytmika i harmonika oraz duża część środków motywicznych w muzyce Wajnberga pozostają pod bardzo silnym wpływem estetyki D. Szostakowicza (co Wajnberg otwarcie deklarował), o czym świadczą powtarzane motywy małej sekundy, skłonność do ostinatowych rytmów, w pionach częste kwarty i sekundy wielkie, rozwiązywanie składników akordów ruchem półtonu, w instrumentacji wyraźna funkcjonalizacja sekcji orkiestrowej oraz wyraziste efekty brzmieniowe, szczególnie w kulminacjach (częste unisono tutti). Część rozwiązań Wajnberga antycypuje jednak pomysły Szostakowicza (np. VIII Symfonia Wajnberga wyprzedza zabiegi chóralne zawarte w poemacie Szostakowicza Stracenie Stiepana Riazina z 1964), jak gdyby obaj twórcy inspirowali się nawzajem, za czym może przemawiać dość spora zażyłość między nimi. Sposoby kształtowania linii melodycznych oraz specyficzny typ polifonii, jakie stosował Wajnberg, zdradzają ponadto wpływy S. Prokofiewa (oryginalne linie melodyczne), B. Bartóka (priorytetowe znaczenie kwart i emancypacja dysonansów, przesuwanie akcentów rytmicznych) i P. Hindemitha (środki neobarokowe), są one jednak silnie przetworzone. Większość dzieł Wajnberga posiada warstwę programową, niekiedy o autobiograficznym zabarwieniu, na co wskazują liczne aluzje do folkloru diaspory żydowskiej w Europie oraz do jej historii. Szczególnie mocno uzewnętrzniają się one w operach i utworach z tekstem (utwory chóralne, VIII, IX i XVIII Symfonia oraz opera Pasażerka).
Literatura: L. Nikitina Simfonii M. Wajnberga, Moskwa 1972; M. Wajnberg Czestnost’, prawdiwost’ połnaja otdacza, „Sowietskaja Muzyka” 1988 nr 9.
Instrumentalne:
2 pjesy na fortepian, 1933
3 pjesy na skrzypce i fortepian, 1934
Berceuse na fortepian, 1935
I Kwartet smyczkowy, 1937, zrewid. 1985
II Kwartet smyczkowy, 1940
Sonata na fortepian, 1940
Simfoniczeskaja poema, 1941
I Symfonia, 1942
Arija na kwartet smyczkowy, 1942
Sonata na fortepian,
Capriccio na skrzypce i fortepian, 1943
Sonata na skrzypce i fortepian, 1943
III Kwartet smyczkowy, 1944
Kwintet fortepianowy, 1944
Sonata na skrzypce i fortepian, 1944
3 zeszyty dziecięce na fortepian, 1944–45
Suita na orkiestrę, 1945
II Symfonia na orkiestrę smyczkową, 1946
Sonata na fortepian, 1946
Obrazki świąteczne na orkiestrę, 1947
I Simfonietta, 1948
Concertino na skrzypce z orkiestrą smyczkową, 1948
Koncertnaja uwertiura, 1948
Koncert wiolonczelowy, 1948
III Symfonia, 1949
IV Kwartet smyczkowy, 1945
V Kwartet smyczkowy, 1945
Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1945
Sonata na klarnet i fortepian, 1945
Trio fortepianowe, 1945
VI Kwartet smyczkowy, 1946
21 logkije pjesy na fortepian, 1946
5 pjes na flet i fortepian, 1947
Sonata na skrzypce i fortepian, 1947
Sonata na skrzypce i fortepian, 1947
Mołdawskaja rapsodija na skrzypce i orkiestrę, 1949
Rapsodija na mołdawskije tiemy na orkiestrę, 1949
Sonatina na skrzypce i fortepian, 1949
Improwizacyja na kwartet smyczkowy, 1950
Polskije napiewy na orkiestrę, 1950
3 suity, 1950–51
Simfoniczeskije pieśni, 1951
Sonatina na fortepian, 1951
Sierienada na orkiestrę, 1952
Fantazija na wiolonczelę i orkiestrę, 1953
Sonata na skrzypce i fortepian, 1953
Partita na fortepian, 1954
Sonata na fortepian, 1955
Sonata na fortepian, 1956
IV Symfonia, 1957
VII Kwartet smyczkowy, 1957
Rasswiet, poemat symfoniczny, 1957
VIII Kwartet smyczkowy, 1959
Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1959
Sonata na 2 skrzypiec, 1959
II Simfonietta, 1960
Koncert skrzypcowy, 1960
Sonata na fortepian, 1960
Sonata na wiolonczelę, 1960
Koncert na flet z orkiestrą smyczkową, 1961
V Symfonia, 1962
VI Symfonia na chór chłopięcy i orkiestrę, sł. S. Gałkin, L. Kwitko i M. Łukonin, 1963
IX Kwartet smyczkowy, 1963
VII Symfonia na klawesyn i orkiestrę smyczkową, 1964
VIII Symfonia „Cwiety Polszy” na tenor, chór i orkiestrę, sł. J. Tuwim, tłum. ros. M. Pawłowa, 1964
X Kwartet smyczkowy, 1964
Sonata na wiolonczelę, 1964
Sonata na skrzypce, 1964
XI Kwartet smyczkowy, 1966
IX Symfonia „Ucelewszije stroki” dla recytatora, na chór i orkiestrę, sł. W. Broniewski i J. Tuwim, 1940–67
Koncert na trąbkę, 1967
Sonata na skrzypce, 1967
X Symfonia na orkiestrę kameralną, 1968
24 prieludii na wiolonczelę, 1968
XI Symfonia „Torżestwiennaja simfonija” na chór i orkiestrę, sł. D. Biedny, A. Bogdanów, M. Gorki i P. Edijet, 1969
XII Kwartet smyczkowy, 1970
Koncert na karnet z orkiestrą smyczkową, 1970
Sonata na wiolonczelę, 1971
Sonata na altówkę, 1971
Sonata na kontrabas, 1971
Sonata na wiolonczelę, 1975
XII Symfonia, pamięci D. Szostakowicza, 1976
XIII Symfonia, 1976
XIII Kwartet smyczkowy, 1977
XIV Symfonia, 1977
XV Symfonia „Ja wieriu w etu ziemlu!” na sopran, baryton, chór żeński i orkiestrę, sł. M. Dudin, 1977
XIV Kwartet smyczkowy, 1978
Sonata na altówkę, 1978
Sonata na skrzypce, 1979
XV Kwartet smyczkowy, 1980
XVI Symfonia, 1981
XVI Kwartet smyczkowy, 1981
Sonata na altówkę, 1982
Sonata na altówkę, 1983
XVII Symfonia „Pamiat’”, 1984
XVIII Symfonia „Wojna – żestocze nietu słowa” na chór i orkiestrę, sł. S. Orłów i A. Twardowski, 1984
XIX Symfonia „Swietłyj maj”, 1985
Flagi pokoju, poemat symfoniczny, 1985
XVII Kwartet smyczkowy, 1986
I Symfonia kameralna, 1987
II Symfonia kameralna, 1987
Koncert na flet z orkiestrą smyczkową, 1987
XX Symfonia, 1988
III Symfonia kameralna, 1990
XXI Symfonia, 1991
XXII „Kadisz” Symfonia, 1992
IV Symfonia kameralna, 1992
Wokalno-instrumentalne:
W kraju rodnom na alt, chór chłopięcy i orkiestrę, 1952
Dniewnik lubwi na tenor, chór chłopięcy i orkiestrę kameralną, sł. S. Wygocki, 1965
Piotr Płaksin na alt, tenor i orkiestrę kameralną, sł. J. Tuwim, 1965
Hirosimskije piatistiszije na chór i orkiestrę, sł. M. Fukagawa, 1966
Requiem na sopran, chór dziecięcy, chór mieszany i orkiestrę, sł. M. Dudin, M. Fukagawa, F. García Lorca, D. Kiedrin, S. Teasdale i A. Twardowski, 1967
Triptich na bas i orkiestrę, sł. L. Staff, 1968
Pokój dla ludzi na chór i orkiestrę, sł. S. Marszak, 1988
pieśni na głos i fortepian
Sceniczne:
opery:
Passażirka, libretto J. Łukin i A. Miedwiediew wg Z. Posmysz, 1968, wyst. Moskwa 2006
Madonna i sołdat, libretto A. Miedwiediew, 1970
Lubow’ d’Artanjana, libretto J. Galpierina wg A. Dumasa ojca, 1972
Pozdrawiajem!, libretto kompozytor wg Szolema Alejchema, 1975, wyst. Moskwa 1983
Lady Magnesia, libretto kompozytor wg G.B. Shawa, 1975
Portriet, libretto A. Miedwiediew wg N. Gogola, 1980, wyst. Brno 1983
Idiot, libretto A. Miedwiediew wg F. Dostojewskiego, 1986, wyst. Moskwa 1991
operetki:
Kariera Klaretki, libretto J. Lewik, 1942
Zołotoje płat’je, libretto J. Annienkow i J. Galpierina, 1980
balety:
Zołotoj kluczik, libretto A. Gajamow wg A. Tołstoja, 1955, wyst. Moskwa 1962
Biełaja chrizantiema, libretto I. Romanowicz i A. Rumniew, 1958
muzyka teatralna i filmowa
