Matuszczak, Bernadetta

Matuszczak Bernadetta, *10 III 1931 Toruń, †3 IX 2021 Toruń, polska kompozytorka. Pochodziła z rodziny o muzycznych zamiłowaniach. Po ukończeniu Średniej Szkoły Muzycznej w Toruniu w klasie fortepianu rozpoczęła studia w PWSM w Poznaniu – kompozycję u T. Szeligowskiego, teorię muzyki u Z. Sitowskiego oraz w klasie fortepianu I. Kurpisz-Stefanowej. W 1958 uzyskała dyplom z odznaczeniem z teorii muzyki i podjęła pracę w uczelni na stanowisku asystenta, przerywając studia na pozostałych kierunkach. Studia kompozytorskie kontynuowała u T. Szeligowskiego w PWSM w Warszawie, a po jego śmierci – u K. Sikorskiego, uzyskując dyplom w 1964. W 1968 jako stypendystka rządu francuskiego uzupełniała studia w Paryżu pod kierunkiem Nadii Boulanger.

Nagrody: w 1965 na Konkursie Młodych ZKP, w 1966 II nagroda na Konkursie im. G. Fitelberga (za Septem tubae), w 1967 na Konkursie Jeunesses Musicales (za Musica da camera), dwukrotnie – w 1973 i 1979 Prix Italia (za Humanae voces i za Apokalypsis).

Twórczość Matuszczak stanowi odrębne zjawisko na tle powojennej muzyki polskiej. Najważniejsze miejsce w tece kompozytorki zajmują utwory sceniczne oraz cykle wokalno-instrumentalne, w których znajduje najpełniejszy wyraz poetycka wyobraźnia Matuszczak. Wyczulenie na niesiony przez słowo ładunek ekspresji oraz czysto muzyczna wrażliwość na ekspresję zawartą w dźwięku tworzą podstawę, na której Matuszczak buduje bardzo osobisty, ascetyczny styl. Szeroka i dogłębna znajomość literatury (poznawanej w języku oryginału) w połączeniu z wysublimowaną wrażliwością zaowocowała oryginalnymi kompozycjami, w których muzyka stanowi kongenialne przełożenie ekspresji literackiej pierwowzoru. Matuszczak, najczęściej również autorka librett, sięgała po wybitne dzieła literackie (Ajschylosa, Szekspira, Norwida, Gogola, Rilkego, Sienkiewicza, Baczyńskiego, Eliota, Psalmy Dawida, Pieśń nad pieśniami, Apokalipsę św. Jana) o głębokich, ponadczasowych treściach odnoszących się do fundamentalnych zagadnień sensu ludzkiego bytu. Przykładem najbardziej radykalnych rozwiązań jest najwcześniejsze dzieło sceniczne Julia i Romeo – „spektakl teatralno-muzyczny z elementami baletu-pantomimy”, rozgrywający się w 3 planach: akcji, wewnętrznych stanów bohaterów i komentarza (potrójna obsada postaci). Materiał muzyczny ograniczony do minimum (zespół instrumentalny z rozbudowaną perkusją, śpiew-wokaliza, melorecytacja chóru), wzbogacony kolorystyką świateł, pozwolił kompozytorce uzyskać nową jakość ekspresji, maksymalnie eksponującą walor dźwięku, najmniejszego ruchu wysokości i ciszy. Odchodząc od konwencji operowej, kompozytorka nawiązywała do greckiego teatru antycznego lub sięgała do konwencji teatralnej Dalekiego Wschodu. Język muzyczny Matuszczak ulegał stopniowej ewolucji, zachowując jednak swoistą lapidarność i wyrazistość napięć, bardziej czytelną w pozbawionych literackich odniesień utworach instrumentalnych. Wychodząc w pierwszych kompozycjach od skali równorzędnych 12 dźwięków i przebiegów ametrycznych zapisanych za pomocą skali sekundowej, powraca następnie do neotonalności i precyzyjnie określanego metrum, zawsze w kontekście myślenia linearnego z „punktami węzłowymi”. Stosując duży aparat orkiestrowy, używała go tylko dla uzyskania przestrzenności planów i nigdy nie wykorzystywała tutti. W utworach wokalno-instrumentalnych często łączyła wokalizę i melorecytację, głos żywy z odtwarzanym z głośnika. Wyjątkową śpiewnością wyróżniają się cykle do poezji R.M. Rilkego – ulubionego poety kompozytorki. Język muzyczny ostatniego dzieła – opery Quo vadis – znacznie bogatszy w porównaniu z bliskimi punktualizmowi Nona czy esencjonalności Weberna wczesnymi kompozycjami Matuszczak, stanowi rezultat długiej drogi twórczego rozwoju, w którym nie zagubiły się charakterystyczne cechy jej indywidualnego stylu. Należała do wąskiego grona kompozytorów, którzy całą swą działalność zawodową skupili wyłącznie na komponowaniu.