logotypes-ue_ENG

Matuszczak, Bernadetta

Biogram

Matuszczak Bernadetta, *10 III 1931 Toruń, †3 IX 2021 Toruń, polska kompozytorka. Pochodziła z rodziny o muzycznych zamiłowaniach. Po ukończeniu Średniej Szkoły Muzycznej w Toruniu w klasie fortepianu rozpoczęła studia w PWSM w Poznaniu – kompozycję u T. Szeligowskiego, teorię muzyki u Z. Sitowskiego oraz w klasie fortepianu I. Kurpisz-Stefanowej. W 1958 uzyskała dyplom z odznaczeniem z teorii muzyki i podjęła pracę w uczelni na stanowisku asystenta, przerywając studia na pozostałych kierunkach. Studia kompozytorskie kontynuowała u T. Szeligowskiego w PWSM w Warszawie, a po jego śmierci – u K. Sikorskiego, uzyskując dyplom w 1964. W 1968 jako stypendystka rządu francuskiego uzupełniała studia w Paryżu pod kierunkiem Nadii Boulanger.

Nagrody: w 1965 na Konkursie Młodych ZKP, w 1966 II nagroda na Konkursie im. G. Fitelberga (za Septem tubae), w 1967 na Konkursie Jeunesses Musicales (za Musica da camera), dwukrotnie – w 1973 i 1979 Prix Italia (za Humanae voces i za Apokalypsis).

Twórczość Matuszczak stanowi odrębne zjawisko na tle powojennej muzyki polskiej. Najważniejsze miejsce w tece kompozytorki zajmują utwory sceniczne oraz cykle wokalno-instrumentalne, w których znajduje najpełniejszy wyraz poetycka wyobraźnia Matuszczak. Wyczulenie na niesiony przez słowo ładunek ekspresji oraz czysto muzyczna wrażliwość na ekspresję zawartą w dźwięku tworzą podstawę, na której Matuszczak buduje bardzo osobisty, ascetyczny styl. Szeroka i dogłębna znajomość literatury (poznawanej w języku oryginału) w połączeniu z wysublimowaną wrażliwością zaowocowała oryginalnymi kompozycjami, w których muzyka stanowi kongenialne przełożenie ekspresji literackiej pierwowzoru. Matuszczak, najczęściej również autorka librett, sięgała po wybitne dzieła literackie (Ajschylosa, Szekspira, Norwida, Gogola, Rilkego, Sienkiewicza, Baczyńskiego, Eliota, Psalmy Dawida, Pieśń nad pieśniami, Apokalipsę św. Jana) o głębokich, ponadczasowych treściach odnoszących się do fundamentalnych zagadnień sensu ludzkiego bytu. Przykładem najbardziej radykalnych rozwiązań jest najwcześniejsze dzieło sceniczne Julia i Romeo – „spektakl teatralno-muzyczny z elementami baletu-pantomimy”, rozgrywający się w 3 planach: akcji, wewnętrznych stanów bohaterów i komentarza (potrójna obsada postaci). Materiał muzyczny ograniczony do minimum (zespół instrumentalny z rozbudowaną perkusją, śpiew-wokaliza, melorecytacja chóru), wzbogacony kolorystyką świateł, pozwolił kompozytorce uzyskać nową jakość ekspresji, maksymalnie eksponującą walor dźwięku, najmniejszego ruchu wysokości i ciszy. Odchodząc od konwencji operowej, kompozytorka nawiązywała do greckiego teatru antycznego lub sięgała do konwencji teatralnej Dalekiego Wschodu. Język muzyczny Matuszczak ulegał stopniowej ewolucji, zachowując jednak swoistą lapidarność i wyrazistość napięć, bardziej czytelną w pozbawionych literackich odniesień utworach instrumentalnych. Wychodząc w pierwszych kompozycjach od skali równorzędnych 12 dźwięków i przebiegów ametrycznych zapisanych za pomocą skali sekundowej, powraca następnie do neotonalności i precyzyjnie określanego metrum, zawsze w kontekście myślenia linearnego z „punktami węzłowymi”. Stosując duży aparat orkiestrowy, używała go tylko dla uzyskania przestrzenności planów i nigdy nie wykorzystywała tutti. W utworach wokalno-instrumentalnych często łączyła wokalizę i melorecytację, głos żywy z odtwarzanym z głośnika. Wyjątkową śpiewnością wyróżniają się cykle do poezji R.M. Rilkego – ulubionego poety kompozytorki. Język muzyczny ostatniego dzieła – opery Quo vadis – znacznie bogatszy w porównaniu z bliskimi punktualizmowi Nona czy esencjonalności Weberna wczesnymi kompozycjami Matuszczak, stanowi rezultat długiej drogi twórczego rozwoju, w którym nie zagubiły się charakterystyczne cechy jej indywidualnego stylu. Należała do wąskiego grona kompozytorów, którzy całą swą działalność zawodową skupili wyłącznie na komponowaniu.

Kompozycje

Instrumentalne:

Sans titre na fortepian, 1963

Kwartet na 3 flety i klawesyn, 1966

Musica da camera na 3 flety, 4 kotły i 5 tom-tom, 1967, wyd. Kraków 1969

Per strumenti na klarnet basowy, trąbkę, perkusję i orkiestrę smyczkową, 1969

Aforyzmy na flet, 1975, wyd. Warszawa 1978

Quartetto in dodici parti na kwartet smyczkowy, 1980

Osessioni concertanti na perkusję, 1980

12 preludi na orkiestrę smyczkową, 1982

Momenti musicali na flet i orkiestrę smyczkową, 1983, wyd. Kraków 1989

Aforyzmy na fortepian, 1984

Dźwiękowe zabawki na fortepian, 1984, wyd. Kraków 1992

Improvvissazione na flet, 1984, wyd. Celle 1984

Miniatury baletowe na orkiestrę symfoniczną, 1985

Taniec polski na 2 wiolonczele, 1986, wyd. Warszawa 1987

Canticum Polonum na orkiestrę smyczkową, 1987

Fase na orkiestrę smyczkową, 1988

Notturno na wiolonczelę, 1988, wyd. Warszawa 1990

Sny dziecięce na fortepian, 1992, wyd. Kraków 1992

Wokalne:

Fraszki na chór męski a cappella, sł. J. Kochanowski, 1982, wyd. Warszawa 1986

Wiersze dziecięce na chór żeński a cappella, sł. K. Iłłakowiczówna, 1982, wyd. Warszawa 1987

Wokalno-instrumentalne:

Gitanjali na recytatora, sopran, flet i dzwonki, sł. R. Tagore, 1963

Dramat kameralny na baryton, głos recytujący i zespół kameralny, wg poematu The Hollow Men Th.S. Eliota, 1965, wyd. Kraków 1970

Septem tubae na chór, orkiestrę i organy, sł. z Apokalipsy św. Jana, 1966, wyd. Kraków 1971

Invocazione na 10 głosów, flet, kontrabas, teorban i gong, 1968

Canzone na sopran, rożek angielski i perkusję, 1969

Rilke-Lieder na baryton i orkiestrę, 1971, wyd. Kraków 1977

Salmi per un gruppo di cinque na baryton, recytatora, harfę, kontrabas i perkusję, do Psalmów Dawida, 1972, wyd. Warszawa 1983

Elegia o chłopcu polskim na sopran, recytatora, 2 chóry żeńskie i orkiestrę, sł. K.K. Baczyński, 1974, wyd. Kraków 1980

Canticum na głosy i orkiestrę, sł. z Pieśni nad pieśniami, 1979

Tryptyk Norwida na baryton, klarnet basowy i wiolonczelę, 1983, wyd. Warszawa 1986

Canto solenne na baryton, chór i orkiestrę, sł. z Przywileju Chełmińskiego z 1233 r., 1983

Pejzaże na mezzosopran i fortepian, sł. R. Landowski, 1984, wyd. Warszawa 1987

Canti della vita e della morte na baryton, wiolonczelę i perkusję, sł. R.M. Rilke, 1985

Pieśń żałobna pamięci ofiar Katynia na sopran i organy, 1989, wyd. Kraków 1997

Hymnus in honorem Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo na kontratenor, zespół wokalny i instrumentalny, sł. J. Wojtczak, 1990

Libera me na baryton i taśmę, 1991

Sceniczne:

Julia i Romeo, opera kameralna wg Szekspira, libretto kompozytorka, 1967, wyd. Kraków 1979

Humanae voces, opera-oratorium radiowe, libretto kompozytorka, 1971

Misterium Heloizy, opera, libretto kompozytorka, 1974

Pamiętnik wariata, monodram wg Gogola, libretto kompozytorka, 1976

Apokalypsis wg św. Jana, opera-oratorium radiowe, libretto kompozytorka, 1977, wyd. Kraków 1985

muzyka do dramatu Dziady Kowieńskie A. Mickiewicza, Warszawa, Teatr Współczesny, reż. J. Kreczmar, 1978

Prometeusz, opera kameralna wg Ajschylosa, libretto kompozytorka, 1982

W nocy na Starym Rynku, pantomima, libretto Sz. Szurmiej wg I.L. Pereca, 1988

Dzikie łabędzie, baśń baletowa wg J.Ch. Andersena, muzyka elektroniczna, libretto kompozytorka, 1990

Quo vadis, dramat muzyczny wg H. Sienkiewicza, libretto kompozytorka, 1994