Martinů [mʹar~] Bohuslav Jan, *8 XII 1890 Polička (wysoczyzna czesko-morawska), †28 VIII 1959 Liestal (koło Bazylei), czeski kompozytor. Dzieciństwo spędził w Poličce, gdzie osobliwość otoczenia, miejscowe obrzędy i pieśni ludowe kształtowały jego wyobraźnię. Od 7 roku życia uczył się gry na skrzypcach u J. Černovskiego, który patronował jego próbom kompozytorskim (od 1900) i recitalom skrzypcowym (1906). Wstąpił w 1906 do konserwatorium w Pradze, lecz studia gry na skrzypcach u S. Suchego i J. Bastařa przerwał w 1909, a naukę kompozycji i gry na organach u K. Steckera i O. Horníka ukończył w 1910 z oceną niedostateczną. W Pradze pozostał do 1914, komponując i studiując z przyjacielem, skrzypkiem S. Novákiem, partytury Mahlera i Debussy’ego oraz utwory M. Maeterlincka, S. Przybyszewskiego, K. Tetmajera, A. Strindberga i A. Garborga. W czasie I wojny światowej uczył muzyki w Poličce. W 1918 debiutował w Pradze Czeską rapsodią na chór i orkiestrę; w latach 1919–23 był tam skrzypkiem orkiestry filharmonii, pobierał też lekcje kompozycji u J. Suka. W 1923 Martinů otrzymał stypendium na 3-miesięczny kurs kompozycji u A. Roussela w Paryżu, gdzie pozostał przez lat 17. Zaprzyjaźnił się tu z czeskim malarzem J. Zrzavým, amerykańskim skrzypkiem S. Dushkinem, spotykał się z C. Beckiem, A. Czeriepninem, T. Harsányim, M. Mihalovicim i A. Tansmanem (tzw. Ecole de Paris). W 1926 poznał Charlottę Quennehen, którą w 1931 poślubił. Żył w biedzie, lecz komponował wiele, a jego utwory zyskały uznanie, zrazu w Czechach, gdzie mimo skandalu, jaki wywołało w 1924 praskie wykonanie Half-time pod dyrekcją V. Talicha, znalazł Martinů w osobie tego dyrygenta oddanego propagatora. W latach 1927–28 zdobył szerszy rozgłos (wykonanie II Kwartetu smyczkowego na festiwalu w Baden-Baden, prawykonanie La Bagarre w Bostonie pod dyrekcją S. Kusewickiego, włączenie Kwintetu smyczkowego do cyklu koncertów organizowanych przez E.S. Coolidge). W 1932 otrzymał nagrodę fundacji Coolidge za Sekstet smyczkowy. W latach 30. nawiązał współpracę z firmami wydawniczymi (1930 Leduc, 1932 Schott), a sukcesy dzieł scenicznych w Brnie (Špaliček 1933, Hry o Marii 1935, Divadlo za branou 1936) i Pradze (Julietta 1938) umocniły jego pozycję w Czechach, gdzie bywał niemal corocznie. W 1937 poznał w Pradze V. Kaprálovą, której do 1940 udzielał w Paryżu lekcji kompozycji. Latem 1938 przybył na zaproszenie P. Sachera do jego posiadłości Schönenberg koło Bazylei, gdzie napisał Koncert podwójny, którego prawykonanie w Bazylei 9 II 1940 odniosło triumfalny sukces. W VI 1940 Martinů z żoną opuścił Paryż i zatrzymując się w Aix-en-Provence, a następnie w Lizbonie, przybył w 1941 do Stanów Zjednoczonych dzięki finansowej pomocy P. Sachera. Zarazem wykonywanie jego dzieł na obszarze Protektoratu Czech i Moraw zostało przez hitlerowców zabronione.
W latach 1941–53 przebywał Martinů w Nowym Jorku, wyjeżdżając latem do stanów Connecticut, Massachusetts i Vermont; korzystał z pomocy czeskich uchodźców i emigrantów oraz S. Dushkina. Pewien kryzys twórczy Martinů przełamało zamówienie S. Kusewickiego; powstała w ten sposób I Symfonia (1942), a w latach 1943–46 cztery kolejne, wszystkie wykonania z wielkim sukcesem, podobnie jak poemat Pamięci Lidic (1943) oraz liczne koncerty instrumentalne i utwory kameralne. Na zaproszenie Kusewickiego Martinů wykładał w 1942 i 1946 na letnich kursach w Tanglewood (Massachusetts); w trakcie drugiego kursu uległ wypadkowi i nie mógł przyjąć propozycji objęcia profesury w akademii muzycznej w Pradze. Po komunistycznym przewrocie w 1948 stał się postacią źle widzianą w swoim kraju; mimo to do końca życia łudził się nadzieją powrotu do Czech. W latach 1948–51 wykładał kompozycję w Princeton University, odwiedzał też kilkakrotnie Europę (Francja, Włochy, Szwajcaria); w 1952 po nowojorskiej premierze Komedii na moście krytyka amerykańska przyznała jej tytuł „opery roku”. W 1953 Martinů z żoną wrócił do Europy i zamieszkał w Nicei, gdzie pracował m.in. nad operą Mirandolina i oratorium Gilgamesz. W 1956 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, aby objąć katedrę kompozycji w Curtis Institute of Music w Filadelfii, z czego wkrótce zrezygnował; w Nowym Jorku uczestniczył w uroczystości nadania tytułu „dzieła roku” Fantazjom symfonicznym. W latach 1956–57 był profesorem American Academy w Rzymie; od XI 1958 przebywał pod opieką P. Sachera w Schönenbergu, gdzie komponował mimo poważnej choroby; ukończył m.in. Pasję grecką oraz 2 części kantaty Proroctwo Izajasza. Zmarł w szpitalu w Liestal. Pochowano go opodal domu, w którym mieszkał. W 1979 jego ciało spoczęło w rodzinnym grobowcu w Poličce.
Martinů uchodzi za najwybitniejszego czeskiego kompozytora XX w., a zarazem za jednego z głównych przedstawicieli neoklasycyzmu w muzyce europejskiej, lecz jego licząca ponad 450 kompozycji twórczość świadczy o ewolucji wykraczającej poza kategorie jednego stylu. Postępowała ona zrazu powoli. W latach 1910–23 napisał Martinů z górą 120 utworów inspirowanych głównie literaturą (wątki „dekadenckie”, orientalne i narodowe), adaptując środki techniki kompozytorskiej R. Straussa, a zwłaszcza C. Debussy’ego (utwory orkiestrowe, cykle pieśni z orkiestrą). Cykl fortepianowy Loutky (Kukiełki 1912–24) jest próbą transpozycji świata teatru lalkowego na grunt muzyki instrumentalnej. Pewność rzemiosła osiągnął Martinů dopiero w I Kwartecie smyczkowym i w eklektycznym (Debussy, Dukas, Suk) balecie Istar (1921), pierwszym czeskim utworze, w którym zerwana została XIX-wieczna konwencja baletów „numerowych”.
Okres paryski twórczości Martinů (1923–41) dzieli się na 2 etapy. Pierwszy z nich (do ok. 1930) przyniósł radykalną zmianę w sferze inspiracji (przejawy współczesnej kultury i cywilizacji, jak jazz, sport, technika, itp.) oraz języka muzycznego (dysonansowość, jaskrawość brzmienia, nieregularne przebiegi metrorytmiczne). Jej zapowiedzią był balet Kdo je na světě nejmocnějši (1923), a manifestacją Half-time na orkiestrę (1924) – dramaturgiczne studium przerwy w połowie meczu piłkarskiego; utwór ten ściągnął na Martinů zarzut naśladownictwa Strawińskiego. W La Bagarre (1926) – afirmacji przelotu Ch. Lindbergha nad Atlantykiem – Martinů zastosował polimetrię symultatywną; zasada prowadzenia głosów o złożonym przebiegu rytmicznym występuje w Kwartecie na klarnet, róg, wiolonczela i mały bęben. Zainteresowanie Martinů jazzem i modnymi tańcami towarzyskimi zaowocowało w obrębie gatunków orkiestrowych (Suita jazzowa i Le Jazz), fortepian (Film en miniature, 8 preludiów) oraz sceniczne, odznaczających się prymatem silnie urytmizowanego toku muzycznego nad akcją dramatyczną, rozmyślnie błahą (balet Rewia kuchenna), o cechach dadaistycznych (miniopera Łzy noża), wyzyskującą nowe środki (opera-film Trzy życzenia) lub ograniczoną do rekwizytów bez udziału aktorów (balet Zadziwiający lot).
W 2. etapie okresu paryskiego (1930–41) Martinů zarzucił ten nurt twórczości scenicznej, nawiązując doń jedynie w wyrafinowanych radiowych 1-aktówkach (m.in. Komedia na moście), i zwrócił się ku dziełom pełnospektaklowym, tworząc podwaliny nowoczesnego czeskiego teatru operowego. Należą tu Legendy o Marii – opracowanie 4 różnych co do miejsca i czasu pochodzenia podań o cudach Matki Bożej, Teatr za bramą – commedia dell’arte przeniesiona w realia czeskiej prowincji i Julietta albo Sennik – wnikliwe, surrealistycznie zabarwione studium psychiki na pograniczu snu i jawy. Zwrot do tradycyjnych czeskich wątków zaznaczył się w balecie Špalíček – poetyckim opracowaniu dziecinnych/dziecięcych gier, ludowych baśni i rymowanek. Kierunek ten reprezentują m.in. Česká říkadla na chór żeński oraz szereg późniejszych kantat Martinů (Kytice, Otvírání studánek). Oryginalnym utworem jest Msza polowa (1939), w której teksty biblijne pełnią rolę akcydentalną wobec realistycznych obrazów i lirycznych komentarzy.
W instrumentalnej twórczości Martinů po 1930 nasilił się nurt neoklasyczny, zapoczątkowany m.in. w II Kwartecie smyczkowym (1925). W wielu utworach kompozytor zastosował technikę koncertującą, realizowaną bądź w różnych odmianach koncertu solowego z orkiestrą (m.in. 2 koncerty fortepianowe, I Koncert skrzypcowy, Koncert na klawesyn i orkiestrę kameralną, a także Sinfonietta giocosa na fortepian i małą orkiestrę, divertimenti i concertina), bądź – co dla Martinů typowe – w postaci concerto grosso. Rolę concerto pełni zespół smyczkowy lub orkiestrę kameralną, concertino stanowią albo kameralne zestawy instrumentalne (Kwartet smyczkowy i Trio fortepianowe z orkiestrą smyczkową), albo rozmaite rodzaje duetów (Divertimento na skrzypce, altówkę i małą orkiestrę, Koncert na flet, skrzypce i orkiestra, Concerto grosso). Szczególną postać techniki koncertującej reprezentują utwory na 2 orkiestrę (Sinfonia concertante, Koncert podwójny). Konwencję barokową (przejrzystość kontrapunktycznej faktury, kameralizacja brzmienia i motoryka przebiegu) Martinů modyfikował poprzez ewolucyjną tematykę, zmienność i złożoność przebiegów rytmicznych wykluczającą monotonię motoryki oraz wyrafinowaną technikę instrumentacyjną/instrumentalną. Najwyższy stopień indywidualizacji osiągnął Martinů w Koncercie podwójnym na 2 orkiestry smyczkowe, fort, i kotły (1938), w którym wieloplanowość struktury metrorytmicznej, tworzącej motoryczne kompleksy o wielkiej intensywności, kombinacje brzmień z perkusyjnym i kantylenowym na zmianę użyciem fortepianu oraz zróżnicowana artykulacja są środkami wyrazu emocjonalnego o niespotykanym w neoklasycyzmie muzyce natężeniu.
W okresie pobytu w Stanach Zjednoczonych (1941–53) Martinů skoncentrował się niemal wyłącznie na twórczości instrumentalnej, w której można wyróżnić 2 nurty. Pierwszy z nich stanowi kontynuację kierunku neoklasycznego – są to kolejne sonaty, koncerty instrumentalne i utwory koncertujące (m.in. Concerto da camera, Koncert na 2 fortepiany i orkiestrę, Koncert na 2 skrzypiec i orkiestrę). W nurcie drugim zaznacza się przełom stylistyczny, którego konsekwencje pozostały na trwałe już do końca życia kompozytora. Należy tu cykl 5 symfonii (1942–46), w których Martinů nawiązał do modelu symfonii 1. poł. XIX w., tworząc jednak szersze plany z krótkich, wahadłowych, synkopowanych motywów, obecnych już w jego neoklasycznych utworach i osadzonych w tradycji muzyki czeskiej (Dvořák, Suk). Pod względem wyrazowym symfonie Martinů oraz poemat Pamięci Lidic kontynuują linię zapoczątkowaną w Koncercie podwójnym i należą do dzieł szczególnie emocjonalnych. Cechy stylistyczne tego nurtu przeniknęły pod koniec okresu również do utworów koncertujących (Sinfonietta „La Jolla” 1950, Rapsodia-Koncert na altówkę i orkiestrę, 1952).
W ostatnim okresie twórczości (1953–59) Martinů niemal zrezygnował z form klasycznej, lub też kamuflował je posługując się określeniem „fantazja” i odszedł od ścisłej pracy tematycznej na rzecz luźnych skojarzeń motywicznych. Technika ta pojawia się we wszystkich orkiestrowych utworach Martinů tego okresu (m.in. Les Fresques de Piero della Francesca, The Parables) i w obu ostatnich koncertach fortepianowych (Incantations, Fantasia concertante). W ich przebiegu dominuje gęsta sieć przejrzyście instrumentowanych motywów trylowych lub wahadłowych, natomiast wyraziste „tematy” pojawiają się w kulminacjach o charakterze kadencji. W planie harmonicznym atonalne, niemal sonorystyczne odcinki zestawiane są swobodnie z sekwencjami tonalnymi. Środki te znalazły zastosowanie w ostatnich dziełach Martinů o kontrastowo różnej ekspresji. W Mirandolinie według Goldoniego nawiązał kompozytor poprzez lekkość i wirtuozerię do tradycji klasycznej, natomiast w Pasji greckiej, będącej rodzajem wielkiej retrospektywy twórczości Martinů, elementy misteryjne (jako teatr w teatrze) zostały połączone z osnową społeczną i psychologiczną tragedii.
Znaczenie muzyki Martinů nie jest doceniane. W młodości Martinů był uważany za jednego z licznych przedstawicieli paryskiej awangardy, czemu się zresztą sprzeciwiał. W latach 30. jego neoklasyczne utwory rywalizowały m.in. z kompozycjami Grupy Sześciu. Największe triumfy artystyczne Martinů przypadły jednak na czas pobytu w Stanach Zjednoczonych i nie miały rezonansu w Europie, a jego powojenną twórczość wielu krytyków uznało za regres; w Czechach był w tym czasie ignorowany. Dopiero w latach 70. podjęto tam szeroko zakrojoną akcję, w wyniku której opracowano, wydano i nagrano większość utworów Martinů; mimo to jego dzieła – prócz pojedynczych sonat, koncertów i opery Mirandolina – nie weszły powtórnie do europejskiego repertuaru. Niezwykła płodność Martinů sprawiła, że poziom jego twórczości nie jest równy, są w niej jednak arcydzieła (Koncert podwójny), utwory oryginalne (Msza polowa), dzieła niosące ważkie humanistyczne przesłanie (Gilgamesz) i harmonijnie łączące czyste piękno brzmienia z głęboką emocją (VI Symfonia). Dopiero dziś można dostrzec pewne powiązania ostatniego okresu twórczości Martinů z muzyką końca XX w. (tzw. nowy romantyzm, nowa tonalność). Jako jeden z klasyków muzyki XX w. Martinů pełni w jej dziejach rolę poboczną, ale odrębną i niepowtarzalną.
Literatura: Bohuslav Martinů. Sborník vzpomínek a studií, red. Z. Zouhar, Brno 1957; J. Mihule Bohuslav Martinů v obrazech, Praga 1964; Bohuslav Martinů. Domov, hudba a svět. Deníky, zápisníky, úvahy a články, oprac. M. Šafránek, Praga 1966; H. Halbreich Martinů. Werkverzeichnis. Dokumentation und Biographie, Zurych 1968; Korespondence Bohuslava Martinů Václavu Talichovi 1924–1939, oprac. M. Kuna, „Hudební věda” 1970 nr 2; Ch. Martinů Můj zívot z Bohuslavem Martinů, Praga 1971; J. Mihule A Survey of Works by Bohuslav Martinů, Praga 1990; P.O. Ferroud Un grand musicien contemporain: Bohuslav Martinů, „La Revue Musicale” XVII, 1937; M. Šafránek Bohuslav Martinů. The Man and His Music, Nowy Jork 1944, wyd. poszerz. Londyn 2. wyd. 1946; S. Novák O Bohuslavě Martinů, Praga 1947; J. Mihule Symfonie Bohuslava Martinů, Praga 1959; M. Mihalovici Abschied von Bohuslav Martinů, „Melos” 1959 nr 2; M. Bureš Bohuslav Martinů a Vysočina, Havlíčkův Brod 1960; P. Sacher Bohuslav Martinů, Bazylea 1960; M. Šafránek Bohuslav Martinů. Žívot a dílo, Praga 1961, tłum. ang. Londyn 1962; M. Nedbal Bohuslav Martinů. Několik pohledů na žívot a dílo velkého českého skladatele našeho stoleti, Praga 1965; J. Mihule Bohuslav Martinů, Praga 1966; R. Pečman The Stage Works of Bohuslav Martinů, «Colloquia on the History and Theory of Music» t. 1, Praga 1966; J. Fukač Bohuslav Martinů v českej hudbe oraz M. Šafránek Vývoj názorov na Bohuslava Martinů a osudy jeho diela, „Slovenská hudba” XIII, 1969; J. Bajer Martinů a evropská divadelní avantgarda, „Hudební rozhledy” XXIV, 1971; J. Ludvová Sonátová forma v klavírních koncertach Bohuslava Martinů, „Hudební věda” VIII, 1971; T. Hejzlar Bohuslav Martinů neznámý, „Opus Musicum” IV, 1972; J. Mihule Bohuslav Martinů. Profil života a díla, Praga 1974; B. Large Martinů, Londyn 1975
Tytuły utworów podano wg pierwodruków, w rkp. są w różnych językach, przeważnie w języku czeskim.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
ponad 50 utworów na orkiestrę, m.in.:
I Symfonia, 1942
II Symfonia, 1943
III Symfonia, 1944
IV Symfonia, 1945
V Symfonia, 1946
VI Symfonia (Fantaisies symphoniques), 1953
Smrt Tintagilova wg dramatu M. Maeterlincka na orkiestrę, 1910
Anděl smrti wg noweli K. Przerwy-Tetmajera na orkiestrę, 1910
Balada „Villa na moři” wg obrazu A. Böcklina na orkiestrę, 1915
Sen o minulosti wg powieści Gaj satyrów J. Šimánka na orkiestrę, 1920
Míjející půlnoc, tryptyk na orkiestrę, 1922
Half-time na orkiestrę, 1924
La Bagarre na orkiestrę, 1926
La Rhapsodie na orkiestrę, 1928
Jazz Suite na orkiestrę, 1928
Le Jazz na orkiestrę, 1928
Le Départ. Preludio na orkiestrę, 1929
Serenada na orkiestrę, 1930
Partita (I Suita) na orkiestrę smyczkową, 1931
Sinfonia concertante na 2 orkiestry, 1932
Inventions na orkiestrę, 1934
Concerto grosso na orkiestrę, 1937
Tre ricercari na orkiestrę, 1938
Double Concerto na 2 orkiestry smyczkowe, fortepian i kotły, 1938
Memorial to Lidice na orkiestrę, 1943
Thunderbolt P-47 na orkiestrę, 1945
Toccata e due canzoni na orkiestrę, 1946
Les Fresques de Piero della Francesca na orkiestrę, 1955
The Rock na orkiestrę, 1957
The Parables na orkiestrę, 1958
Estampes na orkiestrę, 1958
na instrument/y solo i orkiestrę:
Nocturno fis-moll na altówkę i orkiestrę, 1915
Concertino na wiolonczelę, instrumenty dęte, fortepian i perkusję, 1924
I Koncert fortepianowy, 1925
Divertimento na fortepian na lewą rękę i orkiestrę kameralną, 1926
I Koncert wiolonczelowy, 1930; 2. wersja, 1956
Kwartet smyczkowy z orkiestrą, 1931
Divertimento (IV Serenada) na skrzypce, altówkę i małą orkiestrę, 1932
I Koncert skrzypcowy, 1933
Concertino na trio fortepianowe i orkiestrę smyczkową, 1933
Trio fortepianowe z orkiestrą smyczkową, 1933
II Koncert fortepianowy, 1934
Koncert na klawesyn i orkiestrę kameralną, 1935
Koncert na flet, skrzypce i orkiestrę, 1936
Duo concertant na 2 skrzypiec i orkiestrę, 1937
Concertino na fortepian i orkiestrę, 1938
Sinfonietta giocosa na fortepian i małą orkiestrę, 1940
Sonata da camera na wiolonczelę i orkiestrę kameralną, 1940
Concerto da camera na skrzypce, fortepian, perkusję i orkiestrę smyczkową, 1941
II Koncert skrzypcowy, 1943
Koncert na 2 fortepian i orkiestrę, 1943
II Koncert wiolonczelowy, 1945
Suite concertante na skrzypce i orkiestrę, 1945
III Koncert fortepianowy, 1948
Sinfonia concertante na skrzypce, wiolonczelę, obój, fagot i orkiestrę, 1949
Koncert na 2 skrzypiec i orkiestrę, 1950
Sinfonietta „La Jolla” na fortepian i orkiestrę kameralną, 1950
Rhapsody-Concerto na altówkę i orkiestrę, 1952
Koncert na skrzypce, fortepian i orkiestrę, 1953
Koncert na obój i małą orkiestrę, 1955
IV Koncert fortepianowy (Incantations), 1956
V Koncert fortepianowy (Fantasia concertante), 1957
kameralne:
Nokturn na kwartet smyczkowy, 1912
Sonata C-dur na skrzypce i fortepian, 1919
I Kwartet smyczkowy „Francouzský”, 1921
I Trio smyczkowe, 1923, utwór zaginiony
Kwartet na klarnet, róg, wiolonczelę i mały bęben, 1924
II Kwartet smyczkowy, 1925
Sonata d-moll na skrzypce i fortepian, 1926
I Duo na skrzypce i wiolonczelę, 1927
Fantasia na 2 fortepiany, 1927
Kwintet smyczkowy, 1927
I Sonata na skrzypce i fortepian, 1929
III Kwartet smyczkowy, 1929
Cinq pièces brèves na skrzypce i fortepian, 1929
Scherzo (Divertimento) na flet i fortepian, 1929
Sekstet na flet, obój, klarnet, 2 fagoty i fortepian, 1929
I Trio fortepianowe „5 pièces brèves”, 1930
Les Rondes, suita na obój, klarnet, fagot, trąbkę, 2 skrzypiec i fortepian, 1930
II Sonata na skrzypce i fortepian, 1931
Nocturne. 4 études na wiolonczelę i fortepian, 1931
Pastorales. Six pièces na wiolonczelę i fortepian, 1931
Sept Arabesques na skrzypce i fortepian, 1931; także wersja na wiolonczelę i fortepian
Sonatina na 2 skrzypiec i fortepian, 1931
Suite miniature na wiolonczelę i fortepian, 1931
7 Etudes rhythmiques na skrzypce i fortepian, 1932
I Serenada na klarnet, róg, 3 skrzypiec i altówkę, 1932
II Serenada na 2 skrzypiec i altówkę, 1932
III Serenada na obój, klarnet, 4 skrzypiec i wiolonczelę, 1932
Sekstet smyczkowy, 1932; także wersja na orkiestrę smyczkową
I Kwintet fortepianowy, 1933
Impromptu. Tři skladby na skrzypce i fortepian, 1933
Sonata na 2 skrzypiec i fortepian, 1933
II Trio smyczkowe, 1934
IV Kwartet smyczkowy, 1937
Intermezzo. Čtyři skladby na skrzypce i fortepian, 1937
Quatre madrigaux na obój, klarnet i fagot, 1937
Sonata na flet, skrzypce i fortepian, 1937
Sonatina na skrzypce i fortepian, 1937
V Kwartet smyczkowy, 1938
I Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1939
Bergerettes na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1939
Promenades na flet, skrzypce i klawesyn lub fortepian, 1939
II Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1941
Kwartet fortepianowy, 1942
Madrigal sonata na flet, skrzypce i fortepian, 1942
Five Madrigal Stanzas na skrzypce i fortepian, 1943
II Kwintet fortepianowy, 1944
III Sonata na skrzypce i fortepian, 1944
Fantazja na theremin lub fale Martenota, obój, kwartet smyczkowy i fortepian, 1944
Trio na flet, wiolonczelę i fortepian, 1944
Rapsodie tchèque na skrzypce i fortepian, 1945
Sonata na flet i fortepian, 1945
VI Kwartet smyczkowy, 1946
VII Kwartet smyczkowy „Concerto da camera”, 1947
Kwartet na obój, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1947
Three Madrigals (I Duo) na skrzypce i altówkę, 1947
Trois Danses Tchèques na 2 fortepiany, 1949
II Duo na skrzypce i altówkę, 1950
II Trio fortepianowe d-moll, 1950
III Grand Trio C-dur, trio fortepianowe, 1951
Pastorals na 5 fletów prostych, klarnet, 2 skrzypiec i wiolonczelę, 1951
Serenada na 2 klarnety, skrzypce, altówkę i wiolonczelę, 1951
III Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1952
Sonata na altówkę i fortepian, 1955
Impromptu na 2 fortepiany, 1956
Sonatina na klarnet i fortepian, 1956
Sonatina na trąbkę i fortepian, 1956
II Duo na skrzypce i wiolonczelę, 1958
Musique de chambre na klarnet, skrzypce, altówkę, wiolonczelę, harfę i fortepian, 1959
Nonet na flet, obój, klarnet, fagot, róg, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1959
Variace na slovenskou lidovou píseň na wiolonczelę i fortepian, 1959
na instrument solo:
ponad 70 utworów na fortepian:
głównie miniatury:
Dumka na fortepian, 1909
Dumka na fortepian, 1936
Dumka na fortepian, 1936
Dumka na fortepian, 1941
Ballada. Pod Krzeszův obraz „Poslední akordy Chopina” na fortepian, 1912
Mazurka „Homage to Paderewski” na fortepian, 1941
Les Bouquinistes du Quai Malaquais na fortepian, 1948
Improvisations na fortepian, 1951
Sonata na fortepian, 1954
Adagio na fortepian, 1957
w tym cykle:
Pohádky na fortepian, 1910
Tři lyrické skladby na fortepian, 1915
Polky na fortepian, 1916
Sníh na fortepian, 1917
Letní suita na fortepian, 1918
Jaro v zahradě na fortepian, 1920
Bajký na fortepian, 1924
Loutky na fortepian, 1912–24
Film en miniature na fortepian, 1925
Préludes, 8 utworów na fortepian, 1929
Borová. Sept danses tchèques na fortepian, 1929
Jeux na fortepian, 1931
Dětské skladby na fortepian, 1932
Esquisses de Danses na fortepian, 1933
Les Ritournelles na fortepian, 1933
Fenêtre sur le jardin na fortepian, 1938
Fantaisie et Toccata na fortepian, 1940
Etudes and Polkas na fortepian, 3 z., 1945
Deux pièces na klawesyn, 1935
Sonata na klawesyn, 1958
Deux impromptus na klawesyn, 1959
Vigilia na organy, 1959
wokalne:
Mužské sbory, 2 utwory na chór a cappella, sł. litewskie ludowe, 1919
Česká říkadla na chór żeński a cappella, sł. K.J. Erben, z. 1, 1930, z. 2, 1931
Čtyři písně o Marii na chór mieszany a cappella, sł. czeskie ludowe, 1934
Tschechische Madrigale na chór mieszany a cappella, sł. morawskie ludowe, 1939
Five Czech Madrigals na chór a cappella, sł. morawskie ludowe, 1948
Three Part-Songs na chór żeński a cappella, sł. morawskie ludowe, 1952
Romance z pampelišek na sopran solo i chór mieszany a cappella, sł. M. Bureš, 1957
Zbojnické písně na chór mieszany a cappella, sł. morawskie i słowackie ludowe, 2 z., 1957
Písničky na chór dziecięcy a cappella, sł. F. Halas i morawskie ludowe, 1959
Wokalno-instrumentalne:
ok. 140 pieśni na głos solo i fortepian:
w tym 20 cykli, m.in.:
Čtyři malé písně na głos solo i fortepian, sł. J.W. Goethe, 1915
Šest prostých písní na głos solo i fortepian, sł. nieznanego autora, 1917
Ukolébavky na głos solo i fortepian, sł. z Des Knaben Wunderhorn, tłum. czeskie O. Vlková, 1918
Tři písně na głos solo i fortepian, sł. G. Apollinaire, 1930
Čtyři dětské písně a říkadla na głos solo i fortepian, 1932
Nový Špalíček na głos solo i fortepian, sł. czeskie ludowe, 1942
Písničky na jednu stránku na głos solo i fortepian, sł. ludowe, 1943
Písničky na dvé stránky na głos solo i fortepian, sł. ludowe, 1944
pojedyncze pieśni, m.in.:
Mluv ke mně dál na głos solo i fortepian, sł. K. Przerwa-Tetmajer, 1912
Květ broskví na głos solo i fortepian, sł. Chan Yu Su, tłum. niemieckie H. Bethge, 1932
Automne malade na głos solo i fortepian, sł. G. Apollinaire, 1932
Nipponari, cykl pieśni na głos i orkiestrę, sł. Emanuel z Lešehradu wg niemieckiej parafrazy poezji japońskiej P. Enderlinga, 1912
Česká Rapsódie na głos solo, chór, orkiestrę i organy, sł. kompozytor (montaż tekstów biblijnych, staroczeskich i J. Vrchlickiego), 1918
Kouzelné noci, cykl pieśni na głos i orkiestrę, sł. Li Taj-Po i Chan Yu Su, tłum. niemieckie H. Bethge oraz czeskie z anonimowego źródła, 1919
Kytice na głosy solowe, chór, chór dziecięcy i orkiestrę, sł. czeskie i morawskie ludowe, 1937
Polní mše na baryton, chór męski i orkiestrę, sł. J. Mucha, 1939
Three Sacred Songs on Czech Popular Rhymes na chór żeński i skrzypce solo, sł. morawskie ludowe, tłum. angielskie N. Bush, 1952
Hymnus k svatému Jakubu na głosy solowe, chór, klarnet, 2 rogi, 2 skrzypiec, 2 wiolonczele, kontrabas i organy, sł. J. Danek, 1954
Otvírání studánek na recytatora, głos solo, chór żeński, 2 skrzypiec, altówkę i fortepian, sł. M. Bureš, 1955
The Epic of Gilgamesh na recytatora, głos solo, chór i orkiestrę kameralną, tekst babiloński, tłum. angielskie R. Campbell Thompson, 1955
Legenda z dýmu bramborové nati na głosy solowe, chór, flet prosty, klarnet, róg, akordeon i fortepian, sł. M. Bureš, 1956
Isaiášovo proroctví na głos solo, chór męski, trąbkę, altówkę, kotły i fortepian, sł. Pismo święte, 1959, ukończone 2 cz.
Mikeš z hor na głos solo, chór, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę, sł. M. Bureš, 1959
Ptačí hody na chór dziecięcy i altówkę lub trąbkę ad libitum, sł. z Rękopisu Trzebońskiego (XV w.), 1959
Sceniczne:
15 oper, m.in.:
Les larmes du couteau, opera 1-aktowa, libretto G. Ribemont-Dessaignes, 1928, wyst. Brno 1968
Trojí přaní aneb vrtkavosti žívota, opera-film 3-aktowa, libretto G. Ribemont-Dessaignes, 1929, wyst. Brno 1971
Hry o Marii, 4-cz. cykl 1-aktowych oper: 1. Panny moudré a panny pošetilé, libretto V. Nezval wg starofrancuskiego dramatu liturgicznego z XII w., 2. Mariken z Nimègue, libretto V. Závada wg flamandzkiego podania z XV w., 3. Narození Páně, libretto kompozytor wg morawskich tekstów ludowych, 4. Sestra Paskalina, libretto kompozytor wg J. Zeyera, 1934, całość wyst. Brno 1935
Hlas lesa, opera radiowa, libretto V. Nezval, 1935, Český rozhlas 1935
Veselohra na mostě, opera radiowa, libretto kompozytor wg V.K. Klicpery, 1935, Český rozhlas 1937, wyst. Nowy Jork 1951
Divadlo za branou, opera-balet 3-aktowa, libretto kompozytor wg Moliera i ludowych tekstów czeskich, 1936, wyst. Brno 1936
Julietta aneb Snář, opera 3-aktowa, libretto kompozytor wg Juliette, ou la Clé des Songes G. Neveux, 1937, wyst. Praga 1938
The Marriage, opera 1-aktowa, libretto kompozytor wg Ożenku N. Gogola, 1952, wyst. Nowy Jork 1953
What Men Live By, opera 1-aktowa, libretto kompozytor wg L. Tołstoja, 1952, wyst. Nowy Jork 1953
Mirandolina, opera 3-aktowa, libretto kompozytor wg komedii La Locandiera C. Goldoniego, 1954, wyst. Praga 1959
Ariadne, opera 1-aktowa, libretto kompozytor wg poematu Le Voyage de Thésée G. Neveux, 1958, wyst. Gelsenkirchen 1961
Griechische Passion, utwór 4-aktowy, libretto kompozytor i N. Kazantzakis wg powieści Kazantzakisa Chrystus na nowo ukrzyżowany, 1959, wyst. Zurych 1961
16 baletów, m.in.:
Istar, balet 3-aktowy, libretto kompozytor wg J. Zeyera, 1921, wyst. Praga 1924
Kdo je na světě nejmocnější, balet 1-aktowy, libretto kompozytor wg hinduskiej bajki, 1923, wyst. Brno 1925
Vzpoura, balet 1-aktowy, libretto kompozytor, 1925, wyst. Brno 1928
La revue de cuisine, balet, libretto J. Kröschlová, 1927, wyst. Praga 1927
Podivuhodný let, balet, libretto kompozytor, 1927, utwór zaginiony
Špalíček, balet 3-aktowy, libretto kompozytor wg tradycyjnych czeskich tekstów dziecięcych i ludowych, 1932, wyst. Brno 1933
The Strangler, balet, libretto R. Fitzgerald, 1948, wyst. Nowy Jork 1948
muzyka filmowa i radiowa