Zientarski, Romuald

Zientarski Romuald, *10 XI 1829 Wymyślin (k. Nasielska), †25 (26?) XI 1874 Warszawa, kompozytor, organista, dyrygent i pedagog. Naukę rozpoczął w Pułtusku z zamiarem poświęcenia się stanowi duchownemu; nie mogąc z powodów rodzinnych zrealizować tych planów, wyjechał do Warszawy, gdzie uczył się u J. Elsnera i T. Nideckiego. Utrzymywał się z lekcji gry na fortepianie. Swoje kompozycje prezentował m.in. w kościele oo. Franciszkanów i Reformatów. W 1858 odbył podróż do Niemiec. W latach 1860–62 działał w Kaliszu, przyczyniając się do znacznego ożywienia życia muzycznego miasta; uczył śpiewu w rządowym Aleksandryjskim Instytucie Wychowania Panien, a w kaliskiej kolegiacie zorganizował i prowadził 12-osobowy amatorski chór męski i amatorską orkiestrę, z którą wykonywał utwory własne i innych kompozytorów, m.in. G. Allegriego, A. Stradelli, G. Rossiniego. Po powrocie do Warszawy uczył gry na fortepianie w Instytucie Głuchoniemych i Ociemniałych, także prywatnie, a w latach 1865–67 prowadził klasę „organu parafialnego” na powołanym w Instytucie Muzycznym w Warszawie osobnym, 3-letnim wydziale dla organistów wiejskich. W 1867 krótko przebywał w Poznaniu, gdzie jego utwory propagowała księgarnia L. Merzbacha. Poza kompozycjami pewien rozgłos zyskała jego Nowa szkoła na fortepian... op. 22. Zapowiadana przez Zientarskiego w 1858 Szkoła na organy (z planowanym dodatkiem zasad muzyki, harmonii i generałbasu oraz nauki strojenia organów), pomyślana jako uzupełnienie Muzyki kościelnej... i bardzo oczekiwana, do końca 1872 nie ukazała się (upominali się o nią czytelnicy „Przeglądu Katolickiego” 1872 nr 38). W źródłach wymienia się także traktat Zientarskiego o śpiewie.

Syn Zientarskiego, Wiktor (1854–1920?), był kompozytorem, uczniem A. Freyera i S. Moniuszki; 35 autografów jego utworów fortepianowych (polonezy), pieśni i dzieł religijnych, w tym 4 mszy, przechowuje BN.

W kompozycjach Zientarskiego wyczuwalny jest wpływ szkoły Elsnera, a także muzyki włoskiej, którą cenił. Dobrze władał obiegową techniką kompozytorską, dziedzicząc wzory klasyczne. W kręgu najgłębszych zainteresowań Zientarskiego leżała muzyka kościelna, lecz nie chciał być kojarzony wyłącznie z tą tematyką. Zdawał sobie sprawę z niskiego poziomu kultury muzycznej na prowincji i starał się go podnosić, tworząc wzorce, które przygotowałyby organistów i słuchaczy do rozumienia ambitniejszego repertuaru muzycznego. Utwory religijne zawarte są przede wszystkim w zbiorze Muzyka kościelna, chóralna i figuralna..., który ukazywał się w prospekcie; pisały o nim z uznaniem francuskie gazety (1860), cenił go F. Liszt, ofiarowując egzemplarz dzieła papieżowi. Dotychczas sądzono (K. Mrowiec), że z powodu trudności finansowych i braku zainteresowania społeczeństwa dzieło to nie zostało ukończone; opinii tej przeczy fakt ogłoszenia przez Zientarskiego (w VII 1872) ponownej prenumeraty na drugą, „poprawioną i powiększoną” edycję, wobec – jak twierdził – wyczerpania pierwszej. Nie wiadomo jednak, czy zamierzenie to zrealizował. W tomie 1. znajdują się pieśni na święta i uroczystości kościelne – adwentowe, postne, żałobne, na Boże Narodzenie, Wielkanoc, Boże Ciało, do różnych świętych, suplikacje, różaniec, Gorzkie żale (w 3 cz.), hymny, antyfony (np. Pod Twoją obronę), nieszpory, responsoria, litanie, na ogół na głos i organy/fortepian lub na kilka głosów, a także objaśnienia sposobu śpiewania lekcji, ewangelii itd. Tom 2. obejmuje ok. 20 mszy a cappella lub na głosy i organy, w języku łacińskim i polskim (często w tłumaczeniu Zientarskiego), autorstwa różnych kompozytorów, np. Palestriny i K. Kurpińskiego, tzw. Mszę wiejską (ludową) dla kościoła polskokatolickiego, a także kilka mszy Zientarskiego do tekstów polskich, m.in. mszę na motywach J. Haydna na 1, 2 lub 3 głosy z organami („Do Ciebie odwieczny Panie”), mszę wielkopostną na 4 głosy męskie a cappella, mszę z tekstem W. Syrokomli na 1 lub 4 głosy mieszane z organami, mszę „Z odgłosem” na chór mieszany i kwartet smyczkowy/organy lub 1 głos z organami lub organy solo, Requiem na 1 głos i organy lub chór mieszany a cappella „harmonizowane i w stosowny takt ułożone” (wyk. w Kaliszu 8 III 1861). W tomie 3. zawarł Zientarski nabożeństwa przed- i popołudniowe, psalmodie, nieszpory na cały rok (w tym magnifikat), liczne hymny, np. Te Deum dla głównego celebransa i na chór 1-głosowy, z licznymi wirtuozerskimi interludiami organowymi, oraz kompozycje własne: Salve Regina na 4 głosy męskie lub mieszane a cappella, Jutrznię na 4-głosowy chór mieszany a cappella lub z organami, motet Popule meus na 2 chóry mieszane (z fughettą), marsz żałobny Miserere mei Deus według G. Allegriego na 2 chóry mieszane (w różnych układach głosowych) i orkiestrę instrumentów dętych oraz Libera me Domine na 4-głosowy chór mieszany lub 3 głosy męskie a cappella. We wszystkich tomach Zientarski zamieścił własne organowe preludia, interludia, postludia, preludia i fugi, fantazje, łącznie ok. 400 utworów. Dzieła religijne Zientarskiego są melodyjne, mają na ogół prostą fakturę, z minimalną rolą polifonii. M. Surzyński – z pozycji idei cecyliańskiej – zarzucał Zientarskiemu niewłaściwe harmonizowanie melodii gregoriańskich, „krojenie” melodii na takty, wadliwy zapis rytmiczny (Requiem), skracanie tekstów i usterki prozodyczne. W organowych przygrywkach Zientarski sięgał często do pieśni ludowych, zachowując charakterystyczne dla polskiego folkloru zwroty kadencyjne i rytmiczne i wprowadzał oryginalne, niepowiązane z motywiką ludową pieśni kody.

Utwory fortepianowe (Elegia op. 25, Grande fantaisie op. 41, La prière du soir op. 24) świadczą o dobrej znajomości środków wirtuozerskich. Można w nich odnaleźć m.in. szeregi rozległych, schromatyzowanych akordów, bliskie Chopinowi figury brillante, bogactwo arpeggiów w różnych układach, elementy balladowo-wariacyjne, gwałtowne zmiany rejestrów, dynamiki, wyrazu.

Utwory religijne Zientarskiego były dość często wykonywane w Królestwie Polskim, lecz znacznie ustępowały popularnością dziełom Elsnera, Kurpińskiego czy Krogulskiego. Na Podolu i Wołyniu z upodobaniem grywane były jego utwory fortepianowe – liczne opublikował zaprzyjaźniony z kompozytorem A. Kocipiński; później wznawiali je B.B. Koreywo w Kijowie, A.M. Bernard w Petersburgu, P. Jurgenson w Moskwie, F. Hösick w Warszawie.

Literatura: Nowości krajowe, „Ruch Muzyczny” 1858 nr 45; Muzyka kościelna, chóralna i figuralna (...) wydawana przez Romualda Zientarskiego, „Ruch Muzyczny” 1859 nr 3 i 46, 1861 nr 11; L. M. [L. Merzbach] Romuald Zientarski, „Noworocznik ilustrowany za rok 1866 i 1867”, Warszawa 1867; „Przegląd Katolicki” 1872 nr 32 i 38; J. K. [J. Kleczyński] Romuald Zientarski, „Tygodnik Ilustrowany” 1874 nr 363; M. Surzyński Z wydawnictw Zientarskiego, „Muzyka Kościelna” 1899 nr 11/12; K. Mrowiec Polska pieśń kościelna w opracowaniu kompozytorów XIX wieku, Lublin 1964; W. Tomaszewski Warszawskie edytorstwo muzyczne w latach 1772–1865, Warszawa 1992; W. Tomaszewski Między salonem a jarmarkiem. Życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1815–1862, Warszawa 2002.