logotypes-ue_ENG

Ysaÿe, Eugène

Biogram i literatura

Ysaÿe [isˊaj] Eugène Auguste, *16 VII 1858 Liège, †12 V 1931 Bruksela, belgijski skrzypek, dyrygent, kompozytor i pedagog. Pierwszych lekcji gry na skrzypcach udzielał mu ojciec, Nicolas Ysaÿe (1826–1905), następnie D. Heynberg w konserwatorium w Liège (1865–69), gdzie po trzyletniej przerwie Eugène Ysaÿe kontynuował naukę w klasie R. Massarta. W 1874 zdobył srebrny medal i stypendium, dzięki któremu studiował u H. Wieniawskiego w konserwatorium w Brukseli i w latach 1876–79 u H. Vieuxtemps w Paryżu. W latach 1879–82 był koncertmistrzem i solistą orkiestry B. Bilsego w Berlinie, w 1882 odbył z An. Rubinsteinem tournée po Skandynawii, Rosji i Węgrzech. W 1883 odnosił sukcesy w Paryżu jako solista i kameralista. Był pierwszym wykonawcą dedykowanych mu utworów skrzypcowych (Sonata skrzypcowa A-dur C. Francka, 1886; Koncert D-dur i Poème E. Chaussona, 1892, 1896; Sonata skrzypcowa G-dur G. Lekeu, 1892 i in.) i kameralnych, m.in. kwartetów smyczkowych Francka (1889), V. d’Indy’ego (nr 1, 1891), C. Debussy’ego (1893), które wykonał z założonym w 1886 w Brukseli Quatuor Ysaÿe (z M. Crickboomem, L. van Houtem i J. Jacobem). Działalność artystyczną łączył w tym czasie z obowiązkami pedagoga konserwatorium w Brukseli (1886–98). W 1894 koncertował w Stanach Zjednoczonych, w 1895 został dyrygentem orkiestry Société Symphonique des Concerts Ysaÿe, założonego wspólnie z M. Kufferathem. Występował w duecie z bratem Théophilem, Y. Natem, F. Busonim oraz w latach 1896–1914 z R. Pugnem. Wskutek postępującej cukrzycy po I wojnie światowej zrezygnował na kilka lat z występów solowych i w latach 1918–22 był pierwszym dyrygentem Cincinnati Symphony Orchestra, prowadząc zarazem klasę skrzypcową w miejscowym konserwatorium. Po powrocie do Belgii nadal koncertował, m.in. z C. Haskil i P. Casalsem (1927), pracując jednocześnie jako pedagog i dyrygent. W 1929 przeszedł amputację prawej stopy, rok później wystąpił po raz ostatni. Zmarł trzy miesiące po prapremierze swojej opery Piére li Houyeû w Théâtre Royal w Liège (1931).

Od 1900 Eugène Ysaÿe występował w Polsce – w Łodzi, Krakowie, we Lwowie i najczęściej w Warszawie – jako solista (Symfonia hiszpańska E. Lalo, koncerty skrzypcowe F. Mendelssohna, J. Brahmsa, E. Elgara, Fantazja szkocka M. Brucha), kameralista (z R. Pugnem, 1910) i dyrygent (Warszawa 1926).

Eugène Ysaÿe należał wraz z J. Joachimem i P. Sarasatem do najwybitniejszych skrzypków swoich czasów. Mistrzowska technika gry, wirtuozowska brawura, wyobraźnia dźwiękowa i zmysł improwizatorski, widoczny także w utworach skrzypcowych, wywarły ogromny wpływ na sztukę interpretacyjną jego następców – J. Szigetiego, J. Thibauda, G. Enescu i F. Kreislera, którym dedykował 4 z 6 sonat op. 27 na skrzypce solo. Zbiór ten, z popularną III Sonatą-Balladą, stał się kanoniczną pozycją repertuaru skrzypcowego. Uczniami Eugène’a Ysaÿe’a byli m.in. M. Crickboom, A. Moodie, L. Persinger, J. Gingold i W. Primrose.

W 1937 w Brukseli odbył się I Międzynarodowy Konkurs im. Eugène’a Ysaÿe’a, przemianowany w 1951 na Konkurs im. Królowej Elżbiety Belgijskiej; od 1961 roku działa fundacja im. Eugène’a Ysaÿe’a, założona przez jego syna Antoine’a.

Literatura: J. Quitin Eugène Ysaÿe. Etude biographique et critique, Bruksela 1938, 2. wyd. 1958; E. Christen Ysaÿe, Genewa 1947; A. Ysaÿe Eugène Ysaÿe. Sa vie, son oeuvre, son influence, Bruksela 1947, wyd. ang. A. Ysaÿe i B. Ratcliffe, Londyn 1947; Centenaire de la naissance de Eugène Ysaÿe, red. J. Quitin, Liège 1958; G. Karski Eugène Ysaÿe, „Ruch Muzyczny” 1958 nr 2; L. Ginzburg Ežen Izai, Moskwa 1959, wyd. w jęz. ang. H.R. Axelrod, Neptune City 1980; A. Ysaÿe Eugène Ysaÿe, 18581931, Bruksela 1972; J. Quitin Eugène Ysaÿe et sa conception de la virtuosité instrumentale, „Bulletin de la Société Liégeoise de Musicologie” 1982 nr 39; M. Stockhem Lettres d’E. Chausson à Eugène Ysaÿe, „Revue Belge de Musicologie” XLII, 1988; M. Stockhem Eugène Ysaÿe et la musique de chambre, Liège 1990.

Kompozycje (wyd. w Brukseli, jeśli nie podano inaczej)

Instrumentalne:

Saltarelle carnavalesque op. posth. 11 na skrzypce i fortepian, ok. 1876

2 mazurkas op. 10 na skrzypce i fortepian, wyd. Moskwa ok. 1894

Lontain passé op. 11 na skrzypce i fortepian, ok. 1894

Rêve d'Enfant op. 14 na skrzypce i fortepian, ok. 1895, wyd. Paryż ok. 1901

Caprice d’après l’étude en forme de valse de Saint-Saëns op. 52 na skrzypce i orkiestrę, wyd. Paryż ok. 1900

Les neiges d’antan op. 23 na skrzypce i orkiestrę, 1902, wyd. 1911

Méditation op. 16 na wiolonczelę i orkiestrę, wyd. Paryż ok. 1910

4 poematy symfoniczne (1. Poème élégiaque op. 12, wersja na skrzypce i fortepian, wyd. Lipsk 1893; 2. Au rouet op. 13, 1911, wersja na skrzypce i fortepian, wyd. 1921; 3. Chant d’hiver op. 15, wyd. Londyn 1902; 4. Extase op. 21, 1913, wyd. 1921)

sonata na 2 skrzypiec, 1915

Trio de concert „Le Londres” op. 19 na 2 skrzypiec i altówkę, 1916, zrewid. 1925

Exil op. 25 na orkiestrę smyczkową, 1917, wyd. 1927

Berceuse op. 20 na skrzypce i fortepian, wyd. 1921

Divertimento op. 24 na skrzypce i orkiestrę, wyd. 1921

Sérénade op. 22 na wiolonczelę i orkiestrę, wyd. 1921

6 sonat op. 27 na skrzypce, wyd. 1924

Harmonies du soir op. 31 na kwartet smyczkowy i orkiestrę smyczkową, 1924, wyd. 1927

Sonata op. 28 na wiolonczelę, wyd. 1924

Trio de concert op. 33 na skrzypce, altówkę i wiolonczelę, 1927

Trio „Le Chimay” op. posth. na skrzypce, altówkę i wiolonczelę, 1927

Amitié op. 26 na 2 skrzypiec i orkiestrę, wyd. 1927

Fantazja op. 32 na skrzypce i orkiestrę, wyd. 1927

Poème nocturne op. 29 na skrzypce, wiolonczelę i orkiestrę, wyd. 1927

10 Préludes op. 35 na skrzypce, wyd. 1952

Wariacje na temat 24 Kaprysu Paganiniego na skrzypce, wyd. Londyn 1960

8 koncertów skrzypcowych

Sceniczne:

Piére li Houyeû (‘Piotr górnik’), dramat liryczny, wyst. Liège 1931