Lekeu, Guillaume

Lekeu [l^ek’ö] Guillaume Jean Joseph Nicolas, *20 I 1870 Heusy (k. Venders, prowincja Liège), †21 I 1894 Angers, belgijski kompozytor. W 1879 zamieszkał z rodzicami w Poitiers, gdzie uczył się gry na fortepianie i skrzypcach; nie objawiając szczególnych skłonności muzycznych, w 15. roku życia zainteresował się kompozycją (m.in. Andante et variations op. 1 na skrzypce i fortepian). Wkrótce potem przeniósł się do Paryża, gdzie za pośrednictwem T. Wyzewy został uczniem G. Vallina (kontrapunkt, harmonia) a następnie C. Francka, po którego śmierci w 1890 znalazł mistrza w osobie V. d’Indy’ego. Za jego namową stanął w 1891 do konkursu o belgijską Prix de Rome, w którym zajął 2. miejsce za poemat liryczny Andromède. Utwór ten, wykonany we fragmentach w Brukseli, wzbudził zainteresowanie E. Ysaÿe’a, który zwrócił się do Lekeu o napisanie dlań kompozycji na skrzypce; tak powstała w 1892 Sonata G-dur na skrzypce i fortepian, uznawana niekiedy za najwybitniejsze dzieło Lekeu, propagował ją Ysaÿe w trakcie swych tournées koncertowych na całym świecie. Lekeu zajmował się wyłącznie studiami muzycznymi i twórczością, w latach 1888–92 bardzo intensywną, jednak z ostatniego roku jego życia –1893 –znana jest tylko pieśń L’ombre plus danse; być może Lekeu pracował wówczas także nad dokończeniem Kwartetu fortepianowego. Zmarł na tyfus. Kilka z pozostawionych przezeń w szkicach dzieł skompletował V. d’Indy. Dorobek Lekeu nie posiada bibliograficznego opracowania i pozostaje w rozproszeniu; kilkanaście utworów wydała w Paryżu firma Salabert; rękopisy Lekeu znajdują się częściowo w archiwum tejże firmy oraz w konserwatorium w Venders, a częściowo zaginęły.

Twórczość Lekeu jest w głównej mierze dokumentem jego edukacji muzycznej. Prawie wszystkie jego utwory, jak to uwidaczniają tytuły obydwu Etudes symphoniques, są swoistymi etiudami kompozytorskimi, w których Lekeu podejmował zagadnienia form, gatunków oraz typów obsady instrumentalnej. Nieformalny charakter studiów Lekeu, przebiegających zwłaszcza w okresie związania z d’Indym w trybie konsultacji, wyklucza traktowanie jego utworów jako typowo szkolnych.
Mimo to za dzieła w pełni samodzielne można uznać zaledwie kilka utworów z lat 1891–92 (Sonata na skrzypce i fortepian, Trio fortepianowe, Adagio na orkiestrę smyczkową, Fantaisie sur deux airs populaires angevins), powstałych po konkursowym poemacie lirycznym Andromède, symbolicznie wieńczącym etap edukacji Lekeu.

Aczkolwiek kompozytor podejmował próby w dziedzinie dramatu instrumentalnego (2e Etude symphonique), to w jego twórczości podkreśla się przede wszystkim jej wielką siłę liryczną, skojarzoną z nastrojem głębokiej melancholii, a nawet przeczuciem bliskiej śmierci. Dotyczy to nie tylko pieśni, pisanych głównie do własnych tekstów, ale także wielkich form instrumentalnych, osiągających niekiedy (Trio fortepianowe) znaczne rozmiary. Ciągłość przebiegu zapewniają bardzo szeroko rozbudowane frazy (Sonata skrzypcowa) o intensywnej melodyce i wyrazistych motywach, regulowane wyszukanymi środkami harmonicznymi. Cezury przypadają niespodziewanie, na dowolnie wytypowanych współbrzmieniach, co eliminuje kadencyjną fazowość przebiegu i czyni szerokooddechowe łuki nieregularnymi (Adagio na orkiestrę smyczkową). Wrażenie to pogłębia niekiedy użycie nieregularnego metrum (7/8 w Lento z Sonaty skrzypcowej). Inicjalne partie epizodów ulokowane są często w skrajnych rejestrach z użyciem złożonych, silnie alterowanych akordów wykazujących brak ciążeń funkcyjnych lub tendencje odśrodkowe, co umożliwia szersze ich rozwijanie. Kulminacje występują rzadko, są jednak raptowne i wyzyskują bogate środki fakturalne; kadencje, zwykle w postaci plagalnej, przypadają na ogół w silnie utwierdzonym moll; częste użycie molowej dominanty nadaje harmonice koloryt nawiązujący do modalności wskutek eliminacji dźwięku prowadzącego. W muzyce Lekeu, podobnie jak w sztuce wielu zmarłych młodo artystów, doszukiwano się zapowiedzi nowych prądów, wskazując zwłaszcza na impresjonistyczne tendencje objawione (m.in. w Nokturnie z Trois poèmes na sopran i fortepian). W rzeczywistości twórczość Lekeu, nie w pełni samodzielna stylistycznie, bliska niektórym utworom Chaussona, stanowi kontynuację sztuki C. Francka, w którego muzyce nie brakło podobnych zapowiedzi. Pokrewna Franckowi jest melodyka utworów Lekeu, wskazująca raczej na Lisztowskie niż Wagnerowskie wzory, a przede wszystkim wyczulenie na możliwości harmoniki. Niewątpliwie Lekeu, w którego Fantaisie sur deux airs widać również oddziaływanie osobowości d’Indy’ego z jego zamiłowaniem do pieśni ludowej, wyszedł poza reprezentowany przez Francka romantyczny repertuar środków harmonicznych. Wniósł przy tym swój ton indywidualny, głęboko poruszający i prawdziwie dekadencki, co pozwala go zaliczyć do przedstawicieli europejskiego modernizmu.

Literatura: O.G. Sonneck Guillaume Lekeu, „The Musical Quarterly” V, 1919, przedr. w: O.G. Sonneck Miscellaneous Studies in the History of Music, Nowy Jork 1921, przedr. 1968; M. Lorrain Guillaume Lekeu. Sa correspondance, sa vie et son oeuvre, Liège 1923; A. van der Linden Lettres de Guillaume Lekeu à Octave Maus, „Revue Belge de Musicologie” III, 1949.