Ysaÿe, Eugène

Ysaÿe [isˊaj] Eugène Auguste, *16 VII 1858 Liège, †12 V 1931 Bruksela, belgijski skrzypek, dyrygent, kompozytor i pedagog. Pierwszych lekcji gry na skrzypcach udzielał mu ojciec, Nicolas Ysaÿe (1826–1905), następnie D. Heynberg w konserwatorium w Liège (1865–69), gdzie po trzyletniej przerwie Eugène Ysaÿe kontynuował naukę w klasie R. Massarta. W 1874 zdobył srebrny medal i stypendium, dzięki któremu studiował u H. Wieniawskiego w konserwatorium w Brukseli i w latach 1876–79 u H. Vieuxtemps w Paryżu. W latach 1879–82 był koncertmistrzem i solistą orkiestry B. Bilsego w Berlinie, w 1882 odbył z An. Rubinsteinem tournée po Skandynawii, Rosji i Węgrzech. W 1883 odnosił sukcesy w Paryżu jako solista i kameralista. Był pierwszym wykonawcą dedykowanych mu utworów skrzypcowych (Sonata skrzypcowa A-dur C. Francka, 1886; Koncert D-dur i Poème E. Chaussona, 1892, 1896; Sonata skrzypcowa G-dur G. Lekeu, 1892 i in.) i kameralnych, m.in. kwartetów smyczkowych Francka (1889), V. d’Indy’ego (nr 1, 1891), C. Debussy’ego (1893), które wykonał z założonym w 1886 w Brukseli Quatuor Ysaÿe (z M. Crickboomem, L. van Houtem i J. Jacobem). Działalność artystyczną łączył w tym czasie z obowiązkami pedagoga konserwatorium w Brukseli (1886–98). W 1894 koncertował w Stanach Zjednoczonych, w 1895 został dyrygentem orkiestry Société Symphonique des Concerts Ysaÿe, założonego wspólnie z M. Kufferathem. Występował w duecie z bratem Théophilem, Y. Natem, F. Busonim oraz w latach 1896–1914 z R. Pugnem. Wskutek postępującej cukrzycy po I wojnie światowej zrezygnował na kilka lat z występów solowych i w latach 1918–22 był pierwszym dyrygentem Cincinnati Symphony Orchestra, prowadząc zarazem klasę skrzypcową w miejscowym konserwatorium. Po powrocie do Belgii nadal koncertował, m.in. z C. Haskil i P. Casalsem (1927), pracując jednocześnie jako pedagog i dyrygent. W 1929 przeszedł amputację prawej stopy, rok później wystąpił po raz ostatni. Zmarł trzy miesiące po prapremierze swojej opery Piére li Houyeû w Théâtre Royal w Liège (1931).

Od 1900 Eugène Ysaÿe występował w Polsce – w Łodzi, Krakowie, we Lwowie i najczęściej w Warszawie – jako solista (Symfonia hiszpańska E. Lalo, koncerty skrzypcowe F. Mendelssohna, J. Brahmsa, E. Elgara, Fantazja szkocka M. Brucha), kameralista (z R. Pugnem, 1910) i dyrygent (Warszawa 1926).

Eugène Ysaÿe należał wraz z J. Joachimem i P. Sarasatem do najwybitniejszych skrzypków swoich czasów. Mistrzowska technika gry, wirtuozowska brawura, wyobraźnia dźwiękowa i zmysł improwizatorski, widoczny także w utworach skrzypcowych, wywarły ogromny wpływ na sztukę interpretacyjną jego następców – J. Szigetiego, J. Thibauda, G. Enescu i F. Kreislera, którym dedykował 4 z 6 sonat op. 27 na skrzypce solo. Zbiór ten, z popularną III Sonatą-Balladą, stał się kanoniczną pozycją repertuaru skrzypcowego. Uczniami Eugène’a Ysaÿe’a byli m.in. M. Crickboom, A. Moodie, L. Persinger, J. Gingold i W. Primrose.

W 1937 w Brukseli odbył się I Międzynarodowy Konkurs im. Eugène’a Ysaÿe’a, przemianowany w 1951 na Konkurs im. Królowej Elżbiety Belgijskiej; od 1961 roku działa fundacja im. Eugène’a Ysaÿe’a, założona przez jego syna Antoine’a.

Literatura: J. Quitin Eugène Ysaÿe. Etude biographique et critique, Bruksela 1938, 2. wyd. 1958; E. Christen Ysaÿe, Genewa 1947; A. Ysaÿe Eugène Ysaÿe. Sa vie, son oeuvre, son influence, Bruksela 1947, wyd. ang. A. Ysaÿe i B. Ratcliffe, Londyn 1947; Centenaire de la naissance de Eugène Ysaÿe, red. J. Quitin, Liège 1958; G. Karski Eugène Ysaÿe, „Ruch Muzyczny” 1958 nr 2; L. Ginzburg Ežen Izai, Moskwa 1959, wyd. w jęz. ang. H.R. Axelrod, Neptune City 1980; A. Ysaÿe Eugène Ysaÿe, 1858–1931, Bruksela 1972; J. Quitin Eugène Ysaÿe et sa conception de la virtuosité instrumentale, „Bulletin de la Société Liégeoise de Musicologie” 1982 nr 39; M. Stockhem Lettres d’E. Chausson à Eugène Ysaÿe, „Revue Belge de Musicologie” XLII, 1988; M. Stockhem Eugène Ysaÿe et la musique de chambre, Liège 1990.