Wiłkomirski, Kazimierz

Wiłkomirski Kazimierz, *1 IX 1900 Moskwa, †7 III 1995 Warszawa, polski wiolonczelista, dyrygent, kompozytor i pedagog, syn Alfreda. Mając 8 lat rozpoczął naukę gry na wiolonczeli u M. Bukinika i po roku został jego uczniem w Konserwatorium Ludowym w Moskwie. W latach 1911–17 studiował w konserwatorium w Moskwie w klasie wiolonczeli A. von Glehna i w klasie orkiestry M. Ippolitowa-Iwanowa. Prywatnie uczył się kompozycji u B. Jaworskiego. Jako 11-letni chłopiec zaczął uprawiać kameralistykę z bratem Michałem (skrzypce) i siostrą Marią (fortepian). Pierwszy koncert Tria Wiłkomirskich odbył się w 1913 w Bogorodsku, w 1915 Trio debiutowało w Moskwie, w 1919 w Warszawie. W latach 1917–19 Kazimierz Wiłkomirski uczył w szkole muzycznej w Batumi, 1919–21 był wiolonczelistą w orkiestrze Opery Warszawskiej. W latach 1919–23 studiował w konserwatorium w Warszawie kompozycję u R. Statkowskiego oraz dyrygenturę u E. Młynarskiego. W latach 1921–25 uczył (gra na wiolonczeli, zasady muzyki, harmonia) w szkole Towarzystwa Muzycznego w Kaliszu, w latach 1925–29 prowadził klasę wiolonczeli i klasę kameralistyki oraz uczył przedmiotów teoretycznych w konserwatorium H. Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi. W latach 1929–34 uczył w prywatnej szkole muzycznej im. M. Karłowicza w Warszawie (chór, orkiestra, klasa kameralistyki), od 1932 prowadził także klasę wiolonczeli i zespołów kameralnych w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. W latach 1926–34 był pierwszym wiolonczelistą, a od 1927 także dyrygentem Filharmonii Warszawskiej. W 1934, jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej, uzupełniał studia dyrygenckie u H. Scherchena w Szwajcarii. W latach 1934–39 był dyrygentem i profesorem w Polskim Konserwatorium Muzycznym Macierzy Szkolnej w Gdańsku oraz 1935–39 dyrygentem gdańskiego chóru Cecylia. W latach II wojny światowej przebywał w Warszawie. W latach 1939–41 grał w orkiestrze A. Dołżyckiego w kawiarni Lardellego, uprawiał kameralistykę, występując m.in. w kawiarni B. Woytowicza w kwartecie smyczkowym E. Umińskiej (z R. Padlewskim i H. Trzonkiem) i I. Dubiskiej (z Padlewskim i M. Szaleskim); jako solista i kameralista wystąpił w ok. 500 koncertach. Po wojnie poświęcił się intensywnej działalności pedagogicznej: w latach 1945–47 był rektorem i profesorem konserwatorium (od IV 1946 PWSM) w Łodzi, tamże uczył (gra na wiolonczeli) do 1948, w latach 1948–52 był profesorem (1950–52 dziekan I wydziału) PWSM we Wrocławiu (równocześnie 1950–51 uczył gry na wiolonczeli w PWSM w Poznaniu), 1952–57 profesorem PWSM w Sopocie. W latach 1958–64 ponownie uczył w PWSM we Wrocławiu, od X 1963 w PWSM (późniejsza Akademia Muzyczna) w Warszawie, gdzie w 1966 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego, a po przejściu na emeryturę (1970) kontynuował pracę pedagogiczna do 1981. Prowadził wiolonczelowe kursy mistrzowskie w Łańcucie (1975–84), Baden-Baden (1982) i w Hochschule für Musik w Hanowerze (1983). Oprócz klas wiolonczelowych prowadził w Łodzi i we Wrocławiu klasę dyrygencką, w Gdańsku i Warszawie klasę muzyki kameralnej, w Warszawie także orkiestrę studencką. Wykształcił 24 wiolonczelistów, jego uczniami są m.in. G. Banaś, C. Barczyk, R. Suchecki, J. Węsławski, M. Wasiółka, M. Szczudłowska, B. Zaborowska oraz dyrygenci — J. Krenz, J. Wiłkomirski i A. Wicherek.

Działalność dyrygencką Wiłkomirski rozpoczął 20 II 1927 koncertem w Filharmonii Warszawskiej, w programie którego znalazły się: uwertura-fantazja Romeo i Julia oraz Wariacje na temat rokoko P. Czajkowskiego (z B. Ginzburgiem na wiolonczeli), koncert fortepianowy A. Skriabina (z Marią Wiłkomirską przy fortepianie), Kaprys hiszpański N. Rimskiego-Korsakowa. Poza Polską występował w Rumunii Niemczech i na Łotwie, po 1945 w Związku Radzieckim, Czechosłowacji, Niemczech, Bułgarii, Izraelu i na Kubie. Jako dyrygent operowy wystąpił po raz pierwszy w III 1933 w Operze Warszawskiej (Borys Godunow M. Musorgskiego). W latach 1947–49 był kierownikiem artystycznym, następnie (do 1952) dyrygentem Opery i Filharmonii we Wrocławiu (z filharmonią współpracował także w sezonie 1962/63), w latach 1952–54 kierownikiem artystycznym Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku, a od I 1953 kierownikiem Studia Operowego w Gdańsku, przekształconego wkrótce w Operę Bałtycką, w której w latach 1955–57 działał jako dyrygent. Od 1957 do 63 pracował w Operze Wrocławskiej najpierw jako dyrektor (do wiosny 1960), potem kierownik artystyczny (do XII 1960), a następnie dyrygent (do 1963). Występował także w teatrach zagranicznych, m.in. w Bratysławie, Budapeszcie, Dreźnie, Klużu-Napoce, Schwerinie. Był jurorem wielu międzynarodowych konkursów muzycznych (Praga 1950, 1955, 1970, 1976, 1979, Moskwa 1962, 1966, 1970, 1974, 1978, 1982, Budapeszt 1963, Monachium 1968). W 1974 przewodniczył jury ogólnopolskiego konkursu dyrygenckiego w Katowicach. Po raz ostatni wystąpił jako wiolonczelista 1983 w Sopocie, a jako dyrygent 1986 we Wrocławiu. Był prezesem Oddziału ZKP we Wrocławiu (1958–60) i członkiem Zarządu Głównego ZKP (1946–47), członkiem honorowej orkiestry FN (1961), prezesem SPAM (1970–74, od III 1974 prezes honorowy). Wiłkomirski został uhonorowany m.in. nagrodą MKiS I stopnia (1964, 1967, 1980), Nagrodą Państwową I stopnia (1990), Złotym Krzyżem Zasługi (1937, 1952), Krzyżem Oficerskim (1955) i Komandorskim (1969) Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1980). Od 1991 w Poznaniu odbywają się Młodzieżowe Konkursy Wiolonczelowe im. K. Wiłkomirskiego.

Kazimierz Wiłkomirski, artysta o wielkiej erudycji, rozległych zainteresowaniach i niezwykłej pasji działania, zapisał się w historii muzyki polskiej XX w. jako wybitny wiolonczelista, kameralista, dyrygent, pedagog, kompozytor, pisarz i organizator życia muzycznego. Obok repertuaru klasycznego wprowadzał na estradę utwory kompozytorów współczesnych, m.in. koncerty wiolonczelowe J.A. Maklakiewicza (prawykonanie Bukareszt 1930) i A. Honeggera (koncert w Filharmonii Warszawskiej pod batutą kompozytora, 1933), utwory I. Strawińskiego, S. Prokofiewa, E. Morawskiego (Miłość, 1932), K. Szymanowskiego (III Symfonia, 1937). Po wojnie umieszczał w programach m.in. utwory M. Karłowicza, L. Różyckiego, E. Młynarskiego, opery W. Żeleńskiego (Goplana, Wrocław 1959) i I.J. Paderewskiego (Manru, Wrocław 1961). Dla kameralistyki polskiej zasłużył się jako twórca i lider Tria Wiłkomirskich, w którym występował z bratem Michałem i siostrą Marią, a po 1945 z Marią i przyrodnią siostrą Wandą. Twórczość kompozytorska Wiłkomirskiego nie wykracza poza styl neoromantyczny, a jej uwieńczeniem jest Symfonia koncertująca i Kantata o św. Jacku.

Literatura: J. Młodziejowski „Kantata wrocławska” Kazimierza Wiłkomirskiego, „Muzyka” 1954 nr 5/6; K. Strzelecka Życie pięknem było, Lublin 1993; K. Strzelecka Zmierzch zwiastun świtu, Lublin 1999; T. Wiłkomirska Wspomnienia, Lublin 1999, 3. wyd. 2004; program koncertu W hołdzie Kazimierzowi Wiłkomirskiemu w Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie 28 XI 1999 (zawiera m.in.: A. Wiłkomirska-Wojciechowska Kazimierz Wiłkomirski. Dane z życiorysu 1900–1995, fragmenty recenzji z lat 1921–1974); Gdańskie lata Kazimierza Wiłkomirskiego, red. J. Krassowski, Gdańsk 2002.