Wesley, Samuel

Wesley [^u‘ezly] Samuel, *24 II 1766 Bristol, †11 X 1837 Londyn, angielski kompozytor i organista, młodszy syn Charlesa I Wesleya. Uczył się gry na organach u D. Williamsa, w wieku 7 lat wykonywał psalmy podczas nabożeństw w kościele św. Jakuba. Mając 8 lat, skomponował oratorium Ruth, 4 lata później wydano jego 8 sonat na klawesyn. W. Boyce nazywał go „angielskim Mozartem”. W 1771 osiadł z rodziną w Londynie; podczas domowych koncertów w latach 1779–87 prezentował swoje utwory, występował też jako skrzypek, klawesynista i organista. W 1784 wbrew woli rodziny przeszedł na katolicyzm i zadedykował papieżowi Piusowi VI najbardziej rozbudowaną (trwającą ok. 90 minut) kompozycję chóralną w swoim dorobku: Missa de Spiritu Sancto. W 1787 uległ wypadkowi (wpadł do wykopu budowlanego) i doznał silnego urazu głowy, który być może odpowiadał za nawroty okresów depresji (szczególnie silnych pod koniec lat 80., 1802–05, 1817–23). Inna teoria (poparta analizą listów i dokumentów rodzinnych) mówi o chorobie dwubiegunowej, której objawy pojawiły się już w wieku dojrzewania. W 1793 kompozytor ożenił się z Charlotte Martin – w tym samym roku urodził się jego pierwszy syn Karol, 6 lat później John William a w 1806 córka Emma Frances. Po 17 latach Wesley rozwiódł się i nieformalnie związał z szesnastoletnią pomocą domową Sarah Suter, z którą wychował 7 kolejnych dzieci. W pierwszych latach XIX w. w jego życiu nastąpił przełom związany z odkryciem przez niego dzieł J.S. Bacha. Wraz z grupą przyjaciół (m.in. K.F. Horn, V. Novello, B. Jacob) popularyzował muzykę Bacha w Anglii, z Hornem wydał w Londynie 6 sonat organowych BWV 525–530 (1809) oraz Das wohltemperierte Klavier (1810–13) pt. S. Wesley and C.F. Horn’s New And Correct Edition of the Celebrated Forty-Eight Preludes and Fugues. W latach 1812–18 pełnił funkcję Grand Organist w Ancient Lodge of Freemasons, w latach 1813–17 regularnie uczestniczył w koncertach oratoryjnych w Covent Garden, a w 1824 zyskał pierwszą stałą posadę organisty w Camden Chapel. Pomimo podejmowania okazjonalnych prac w charakterze recenzenta muzycznego w European Magazine, nauczyciela w szkołach dla dziewcząt i kopisty nut, jego sytuacja finansowa była coraz gorsza. W 1817, po śmierci nowo narodzonego dziecka, rzucił się z okna i został skierowany na leczenie w zakładzie zamkniętym. W latach 20., po kolejnym załamaniu nerwowym, Samuel Wesley zarzucił występy solowe. Po raz ostatni grał publicznie podczas spotkania z F. Mendelssohnem w Christ Church w Londynie (1837). Zmarł 4 tygodnie później, po krótkiej chorobie.

Główną pozycję w dorobku Samuela Wesleya zajmuje muzyka religijna do tekstów łacińskich, w tym utwory chóralne oraz kompozycje przeznaczone na głosy solowe, chór i orkiestrę lub organy. Do najwybitniejszych zaliczane są motety Dixit Dominus i Exultate Deo (1800), In exitu Israel (1810), Omnia vanitas (1824), Tu es sacerdos (1827). Utwory te wykorzystywano głównie w kościele anglikańskim, najpierw w tłumaczeniu na język angielski, a od 1900 w oryginalnej formie. W motecie Confitebor tibi, Domine (1799), uznawanym za szczytowe osiągnięcie religijnej muzyki Wesleya, kompozytor skrystalizował swój styl sakralny, łączący tradycje renesansowo-barokowe z XIX-wieczną harmonią. Podobny charakter mają niektóre fugi organowe, gdzie Samul Wesley – jako wybitny praktyk i czołowy przedstawiciel angielskiej muzyki organowej XIX w. – rozwinął barokową technikę kontrapunktu, zaczerpniętą z dzieł A. Corellego, J.S. Bacha i G.F. Händla. Pozostałe utwory instrumentalne reprezentują odmienny styl, nawiązujący do tradycji klasyków wiedeńskich. Największą popularność zdobyła Symfonia B-dur (1802), wzorowana na symfoniach londyńskich J. Haydna.

Literatura: Jan Wesley: Kazania, tłumaczenie z j. ang. wydania z 1787, Warszawa 1926; Letters of Samuel Wesley to Mr. Jacobs, wyd. E. Wesley, Londyn 1875, 2. wyd. 1878, wyd. faksymilowe pt. The Wesley Bach Letters, wstęp P. Williams, Londyn 1988; The Letters of Samuel Wesley. Professional and Social Correspondence: 1797–1837, wyd. P. Olleson, Oksford 2001; Journal of the Rev. Charles Wesley, M.A., wyd. T. Jackson, Londyn 1849, przedr. 1977; G.J. Stevenson Memorials of the Wesley Family, Londyn 1876, przedr. Nowy Jork 2010; L. Tyerman The Life and Times of John Wesley, Nowy Jork 1872; J.K. Pyne Wesleyana, w: The Musical Times, tom 40, nr 676, 1899; R. Green The Works of John and Charles Wesley. A Bibliography, Londyn 1896, 2. wyd. 1906; J.S. Bumpus The Church Compositions of Samuel Sebastian Wesley, w: Musical News, tom 39, 1910; Letters of John Wesley, wyd. J. Telford, Londyn 1931; M. Lelièvre Jan Wesley. Jego życie i dzieło, przekład z j. franc., Warszawa 1931; J.T. Lightwood Samuel Wesley, Londyn 1937, przedr. Nowy Jork 1972; E. Roudey The Musical Wesleys, Londyn 1968, przedr. Westport 1976; H. Ambrose The Anglican Anthems and Roman Catholic Motets of Samuel Wesley, Boston 1969; N.F. Adams The Musical Sources for John Wesley’s Tune Book, Ann Arbor 1974; P.P. Chappell Dr. Samuel Sebastian Wesley, Great Wakering 1977; P. Horton The Music of Samuel Sebastian Wesley, Oksford 1983; A Collection of Hymns for the Use of the People Called Methodists, The Works of John Wesley, wyd. F. Hildebrandt, O.A. Beckerledge, tom 7, Oksford 1983; R.W. Brown Chares Wesley, Hymnwriter, Bristol 1993; C.R. Young Music of the Heart: John and Charles Wesley on Music and Musicians, Carol Stream 1995;  P. Horton The Unknown Wesley: the Early Instrumental and Secular Vocal Music od Samuel Sebastian Wesley, w: Nineteenth Century British Music Studies, tom 1, red. B. Zon, Aldershot 1999; P. Olleson Samuel Wesley and the Music Profession, w: Music and Culture, 1785–1914, księga pamiątkowa C. Ehrlicha, red. C. Bashford i L. Langley, Oksford 2000; M. Kassler, P.J. Olleson Samuel Wesley: a Sourcebook, Aldershot 2001; P.J. Olleson Samuel Wesley: the Man and his Music, Aldershot 2003; P. Horton Samuel Sebastian Wesley. A Life, Oksford 2004 (zawiera katalog tematyczny); Charles Wesley: Life, Literature and Legacy, wyd. K.G. Newport,  T.A. Campbell, Peterborough, 2007; Music and the Wesleys, wyd. N. Temperley i S. Banfield, Farnham 2010; P.J. Olleson Samuel Wesley and the Development of Organ Pedals in England, w: Music and Performance Culture in Nineteenth-Century Britain, red. B. Zon, Aldershot 2012; W. Markowski Jan i Karol Wesleyowie – ojcowie metodyzmu, w: Gdański Rocznik Ewangelicki, tom 7, 2013.