logotypes-ue_ENG

Veracini, Francesco Maria

Biogram i literatura

Veracini [wEraczˊini] Francesco Maria, *1 II 1690 Florencja, †31 X 1768 Florencja, włoski kompozytor i skrzypek, zw. Il Fiorentino, był synem Marii Elisabetty z d. Rossi oraz malarza Agostina Veraciniego (1661–1708). Pochodził z uzdolnionej artystycznie rodziny. Jego dziadek Francisco di Niccolo Veracini (1638–1720) był skrzypkiem, jeden z jego stryjów, Antonio – skrzypkiem i kompozytorem. Veracini uczył się muzyki pod kierunkiem dziadka oraz stryja Antonia, z którym występował jeszcze jako dziecko na koncertach. Studiował następnie u G.M. Casiniego, organisty katedry S. Maria del Fiore we Florencji, u jego asystenta F. Ferociego oraz F. Gaspariniego. Być może w 1715, podczas pobytu w południowych Niemczech, studiował u G.A. Bernabei.

W 1707 skomponował arię do dzieła zbiorowego, oratorium Sara in Egitto, napisanego przez 24 kompozytorów, m.in. A. Caldarę, G.M. Casiniego, F. Gaspariniego i A. Scarlattiego, i wykonanego wówczas we Florencji. Przed Wielkanocą 1711 wyjechał z Florencji, w 1711 grał własny koncert skrzypcowy na uroczystościach koronacyjnych cesarza Karola VI we Frankfurcie n. Menem, w latach 1712–13 koncertował z powodzeniem w Wenecji, gdzie powrócił w 1716 i grał w kapeli bazyliki św. Marka. W 1714 przybył do Londynu, gdzie występował w przerwach między aktami oper wystawianych w Queens Theater oraz dał swój benefisowy koncert w Hickfords Room. W 1715 przebywał w Düsseldorfie, na dworze palatyna reńskiego Johanna Wilhelma II, a w 1717 został zaangażowany jako wirtuoz i kompozytor na dworze elektora saskiego Fryderyka Augusta I (króla Polski Augusta II zw. Mocnym) w Dreźnie, wraz z innymi artystami, m.in. A. Lottim i Senesinem. W 1722 usiłował popełnić samobójstwo, czego przyczyną była prawdopodobnie wrogość innych muzyków działających na dworze niemieckim (szczególnie J.G. Pisendela). W 1723 na krótko wyjechał do Pragi, gdzie przebywał na dworze hr. Kinskiego. W latach 1723–33 mieszkał we Florencji; koncertował tam jako skrzypek (także ze stryjem Antoniem) i komponował muzykę religijną (m.in. Te Deum, napisane z okazji wyboru papieża Klemensa XII w 1730).

W latach 1733–34 występował na koncertach benefisowych w Londynie, a w 1735 w konkurującej z operą Händla operze arystokratycznej na Lincolns Inn Fields wystawiono z sukcesem pierwszą operę Veraciniego Adriano in Siria pod dyrekcją kompozytora; w 1737 i 1738 odbyły się tamże premiery jego dwóch kolejnych oper, La clemenza di Tito i Partenio. Do Londynu powrócił z koncertami w latach 1741–45 i wystawił w 1744 kolejną operę Rosalinda. W 1749 przebywał w Pizie, w 1750 w Turynie, następnie osiadł we Florencji. Od 1755 do 1768 był kapelmistrzem w kościele San Pancrazio, od 1758 w kościele San Michele Berteldi (obecnie San Gaetano). W 1766 po raz ostatni wystąpił publicznie.

Do rozpowszechnienia twórczości Veraciniego w czasach współczesnych przyczyniło się wydanie w 1979 monografii kompozytora autorstwa J.W. Hilla, a ponadto liczne nagrania CD jego utworów (m.in. dokonane przez zespoły Locatelli Trio i L’Arte del Arco). W 2013, w ramach festiwalu Opera Rara w Krakowie, odbyło się współczesne światowe prawykonanie opery Veraciniego Adriano in Siria, która po prapremierze i kolejnych jej przedstawieniach w Londynie w 1735 nie była później wykonywana przez ok. 280 lat.

Veracini wraz z G. Tartinim byli zaliczani przez współczesnych do najwybitniejszych skrzypków-kompozytorów 1. połowy XVIII w. W przeciwieństwie do skromnego Tartiniego Veracini miał ekscentryczny charakter (słynne stało się jego powiedzenie: „Jest tylko jeden Bóg i jeden Veracini”). Wielki wirtuoz skrzypiec już jako dziecko wzbudzał podziw swymi koncertami, zaś w jego grze jako dojrzałego skrzypka ceniono przede wszystkim donośne brzmienie i jasny ton.

Twórczość kompozytorska Veraciniego stylistycznie należy do ostatniej fazy baroku. Jego kompozycje reprezentują styl konserwatywny, choć odnaleźć w nich można znamiona rodzącego się nowego stylu klasycznego. Do wybitnych osiągnięć twórczych Veraciniego należą 3 zbiory po 12 sonat solowych oraz Dissertazioni — krytyczne opracowanie 12 sonat op. 5 Corellego. Pierwszy zbiór (nieopusowany) z 1716, przeznaczony na skrzypce lub flet, zawiera kompozycje o budowie 4-częściowej (na zmianę części wolne i szybkie), charakteryzujące się śpiewnością melodyki, a wprowadzone niekiedy określenia typu cantabile czy affettuoso wskazują już na początki nowego stylu. W napisanym 5 lat później zbiorze sonat op. 1 kompozytor wprowadza jeszcze tradycyjny podział na sonaty da camera (4-częściowe) i da chiesa (5-częściowe). W porównaniu z poprzednim zbiorem sonaty op. 1 cechuje szersze użycie struktur polifonicznych, kontrapunktu i techniki imitacyjnej; w warstwie konstrukcyjnej utworu kompozytor chętnie sięga po formę ronda (np. Capriccio z ostatniej sonaty).

Sonate accademiche op. 2 to dzieło mistrzowskie, stanowiące kompendium rozmaitych technik gry skrzypcowej. Użyty przez kompozytora w tytule przymiotnik określa przede wszystkim miejsce wykonania tych utworów — accademie (prywatne koncerty). Zbiór zawiera trzy sonaty 5-częściowe, sześć 4-częściowych oraz trzy 3-częściowe. W niektórych z nich pojawiają się echa zagranicznych podróży koncertowych kompozytora; w II Sonacie występują akcenty polskie, prawdopodobnie związane z pobytem w Dreźnie na dworze elektora saskiego: utwór otwiera polonez o uroczystym charakterze, zaś część czwarta o śpiewnej melodyce zatytułowana jest Aria schiavona (aria słowiańska); w IV i IX Sonacie pojawiają się wpływy muzyki angielskiej: część druga IV Sonaty pt. Cotillion nawiązuje do popularnego w Anglii tańca towarzyskiego, zaś w Scozzese, trzeciej części IX Sonaty, kompozytor opracował (z zastosowaniem bogatej ornamentyki) znaną melodię szkocką Tweed’s Side. W sonatach op. 2 widoczny jest wpływ muzyki wokalnej (zwłaszcza w częściach wolnych, charakteryzujących się śpiewnością melodyki). Muzyka wokalno-instrumentalna Veraciniego nie odbiega od ówczesnych stereotypów; arie operowe odznaczają się dużą ekspresją. W operze Rosalinda kompozytor wykorzystał znaną melodię szkockiej ballady The Lass of Paties Mill. W traktacie teoretycznym pt. Trionfo della pratica, zawierającym przykłady muzyczne, Veracini zamieścił krytykę stylu homofonicznego. W dorobku kompozytorskim Veraciniego najważniejsze miejsce zajmuje muzyka instrumentalna, zaś trwałe miejsce w historii muzyki zapewniły kompozytorowi zbiory sonat solowych, prezentujące ostatni etap rozwoju sonaty barokowej.

Literatura: F.C. Ricci Note sull’opera violinistica di Francesco Maria Veracini, Rzym 1974; J. W. Hill The Life and Works of Francesco Maria Veracini, Ann Arbor 1979; A.R. Naldo (Arnaldo Bonaventura) Un trattato inedito e ignoto di Francesco Maria Veracini, „Rivista Musicale Italiana” XLII, 1938; U. Rolandi Oratorii stampati a Firenze dal 1690 al 1725, „Note d’archivio per la storia musicale” XVI, 1939; M. Fabbri Gli ultimi anni di vita di Francesco Maria Veracini, «Collectanea Historiae Musica» III, Florencja 1962/63; M. Fabbri Le acute censure di Francesco Maria Veracini a „Parte della fuga ” di Francesco Geminiani, w: Le celebrazioni del 1963 e alcune nuove indagini sulla musica italiana del XVIII e XIX secolo, „Chigiana” XX, 1963; M. Fabbri Appunti didattici e riflessioni critiche di un musicista pre-romantico. Le inedite „Annotazioni sulla musica ” di Francesco Maria Veracini, „Quaderni della Rassegna musicale” nr 3, 1965; F.C. Ricci Appunti per una biografia di Francesco Maria Veracini nel bicentenario della morte (1690–1768), „Annuario dell’Accademia di Santa Cecilia”, 1968; G. Salvetti Le Sonate accademiche di Francesco Maria Veracini, „Chigiana” XXV, n. seria V, 1968; M.G. White Francesco Maria Veracini’s „Dissertazioni sopra Popera quinta del Corelli”, „The Music Review” XXXII, 1971; M.G. White The Life of Francesco Maria Veracini, „Music and Letters” LIII, 1972; J.W Hill Veracini in Italy, „Music and Letters” LVI, 1975; J.W Hill The Anti-Galant Attitude of Francesco Maria Veracini, w: Studies in Musicology in Honor of O.E. Albrecht, red. J.W. Hill, Kassel 1980; F.C. Ricci Presenza di Corelli nell’opera violinistica di Francesco Maria Veracini. Un caso di epigonismo progressivo, w: L’invenzione del gusto. Corelli e Vivaldi. Mutazioni culturali a Roma e Venezia nel periodo post-barocco, red. G. Morelli, Mediolan 1982; E. Grossato Tartini e Veracini, w: Tartini. Il tempo e le opere, red. A. Bombi i M. Nevilla Massaro, Bolonia 1994; J.W. Hill Francesco Maria Veracini’s „Adriano in Siria” (1735),  „Antiquae Musicae Italicae Studiosi. Bollettino dell’Associazione” XXXV–XXXVI, 1998; J.B. Christensen „Del modo diguidare colla battuta e senza”. Francesco Maria Veracini über das Dirigieren, „Basler Jahrbuch für historische Musikpraxis” XXIV, 2000; A. D’Ovidio Corelli e „l’angoscia dell’influenza”: declinazioni corelliane nelle sonate di Francesco Maria Veracini, w: Arcomelo 2013. Studi nel terzo centenario della morte di Arcangelo Corelli (1653–1713), red. G. Olivieri i M. Vanscheeuwijck, Lukka 2015.

Kompozycje, praca i edycje

Kompozycje:

Instrumentalne:

Concerto a otto stromenti, 1712

po jednym koncercie opublikowanym w zbiorach: Concerti a tinque (...) libro secondo, wyd. Amsterdam ok. 1718, VI concerti a 5 stromenti, wyd. Amsterdam 1720 oraz VI concerti a tinque stromenti (...) libro secondo, wyd. Amsterdam ok. 1736

Concerto a 5

uwertury

12 sonat na skrzypce/flet prosty i b.c., 1716

12 sonat op. 1, na skrzypce i b.c., wyd. Drezno 1721

12 Dissertazioni (...) sopra l’opera quinta del Corelli, 8 sonat na skrzypce i b.c., w tym dwie ok. 1717, pięć ok. 1722

12 Sonate accademiche op. 2, na skrzypce i b.c., wyd. Londyn, Florencja 1744 (wyd. zawiera także kanon 2-głosowy)

Wokalno-instrumentalne:

kantaty i pieśni:

Cantano gl’augeletti, Mira Clori gentil, sł. G.P. Berzini, Va tu sei ben felice, wszystkie przed 1717 (?)

Parla al ritratto della amata, ok. 1720

Nice e Tirsi, wyk. Londyn 1741

Prendi amor, przed 1745 (?), zrewid. pt. Non per anni po 1745 (?)

Piangete alpianto mio, po 1745 (?)

Qui guirommi un, wymieniona w katalogu Breitkopfa z 1765

Nò Tirsi tu non hai, w: Raccolta di varie canzoni, Florencja 1739

muzyka religijna:

Componimento musicale da cantarsi, sł. G.P. Berzini, 2 zbiory, libretta wyd. Florencja 1729

2 motety (zach. tylko teksty)

2 msze, Te Deum, nieszpory

7 oratoriów:

L’errore di Salomone, wyst. Londyn 1744, tekst zag.

L’Assalone, ovvero L’infedelta punita, sł. kompozytor, tekst zag., oraz 5 zag.

1 aria do zbiorowego oratorium Sara in Egitto, sł. D. Cavanese, wyk. Florencja 1707

Sceniczne:

opery:

Adriano in Siria, libretto A.M. Corri wg P. Metastasia, wyst. Londyn 1735, arie wyd. Londyn 1736

La clemenza di Tito, libretto A.M. Corri wg P. Metastasia, wyst. Londyn 1737

Partenio, libretto P.A. Roili, wyst. Londyn 1738

Rosalinda, libretto P.A. Roili wg Jak wam się podoba W. Szekspira, wyst. Londyn 1744, arie wyd. Londyn 1744

 

Praca:

Il trionfo della pratica musicale... op. 3, ok. 1760, rkp. w Conservatorio Statale di Musica L. Cherubini we Florencji (zawiera m.in. kanony i fugi)

 

Edycje:

Sonata koncertowa e-moll, oprac. Z. Feliński na podst. wyd. F. Davida w zbiorze Die hohe Schule des Violinspiels z lat 1867–72, Kraków 1956, 2. wyd. 1967

Largo na skrzypce i fortepian, oprac. E. Umińska, «Miniatury Skrzypcowe», Kraków 1958, 2. wyd. 1966

12 sonat op. 1, na skrzypce i b.c., wyd. W. Kolneder, Lipsk 1958–59

12 sonat na skrzypce/flet prosty i b.c., wyd. W. Kolneder, Lipsk 1959–61

Sonate accademiche op. 2, wyd. F. Bär, Kassel 1959–

Dissertazioni (...) sopra Popera quinta del Corelli, wyd. W. Kolneder, Moguncja 1961