Veracini, Francesco Maria

Veracini [wEraczˊini] Francesco Maria, *1 II 1690 Florencja, †31 X 1768 Florencja, włoski kompozytor i skrzypek, zw. Il Fiorentino, był synem Marii Elisabetty z d. Rossi oraz malarza Agostina Veraciniego (1661–1708). Pochodził z uzdolnionej artystycznie rodziny. Jego dziadek Francisco di Niccolo Veracini (1638–1720) był skrzypkiem, jeden z jego stryjów, Antonio – skrzypkiem i kompozytorem. Veracini uczył się muzyki pod kierunkiem dziadka oraz stryja Antonia, z którym występował jeszcze jako dziecko na koncertach. Studiował następnie u G.M. Casiniego, organisty katedry S. Maria del Fiore we Florencji, u jego asystenta F. Ferociego oraz F. Gaspariniego. Być może w 1715, podczas pobytu w południowych Niemczech, studiował u G.A. Bernabei.

W 1707 skomponował arię do dzieła zbiorowego, oratorium Sara in Egitto, napisanego przez 24 kompozytorów, m.in. A. Caldarę, G.M. Casiniego, F. Gaspariniego i A. Scarlattiego, i wykonanego wówczas we Florencji. Przed Wielkanocą 1711 wyjechał z Florencji, w 1711 grał własny koncert skrzypcowy na uroczystościach koronacyjnych cesarza Karola VI we Frankfurcie n. Menem, w latach 1712–13 koncertował z powodzeniem w Wenecji, gdzie powrócił w 1716 i grał w kapeli bazyliki św. Marka. W 1714 przybył do Londynu, gdzie występował w przerwach między aktami oper wystawianych w Queens Theater oraz dał swój benefisowy koncert w Hickfords Room. W 1715 przebywał w Düsseldorfie, na dworze palatyna reńskiego Johanna Wilhelma II, a w 1717 został zaangażowany jako wirtuoz i kompozytor na dworze elektora saskiego Fryderyka Augusta I (króla Polski Augusta II zw. Mocnym) w Dreźnie, wraz z innymi artystami, m.in. A. Lottim i Senesinem. W 1722 usiłował popełnić samobójstwo, czego przyczyną była prawdopodobnie wrogość innych muzyków działających na dworze niemieckim (szczególnie J.G. Pisendela). W 1723 na krótko wyjechał do Pragi, gdzie przebywał na dworze hr. Kinskiego. W latach 1723–33 mieszkał we Florencji; koncertował tam jako skrzypek (także ze stryjem Antoniem) i komponował muzykę religijną (m.in. Te Deum, napisane z okazji wyboru papieża Klemensa XII w 1730).

W latach 1733–34 występował na koncertach benefisowych w Londynie, a w 1735 w konkurującej z operą Händla operze arystokratycznej na Lincolns Inn Fields wystawiono z sukcesem pierwszą operę Veraciniego Adriano in Siria pod dyrekcją kompozytora; w 1737 i 1738 odbyły się tamże premiery jego dwóch kolejnych oper, La clemenza di Tito i Partenio. Do Londynu powrócił z koncertami w latach 1741–45 i wystawił w 1744 kolejną operę Rosalinda. W 1749 przebywał w Pizie, w 1750 w Turynie, następnie osiadł we Florencji. Od 1755 do 1768 był kapelmistrzem w kościele San Pancrazio, od 1758 w kościele San Michele Berteldi (obecnie San Gaetano). W 1766 po raz ostatni wystąpił publicznie.

Do rozpowszechnienia twórczości Veraciniego w czasach współczesnych przyczyniło się wydanie w 1979 monografii kompozytora autorstwa J.W. Hilla, a ponadto liczne nagrania CD jego utworów (m.in. dokonane przez zespoły Locatelli Trio i L’Arte del Arco). W 2013, w ramach festiwalu Opera Rara w Krakowie, odbyło się współczesne światowe prawykonanie opery Veraciniego Adriano in Siria, która po prapremierze i kolejnych jej przedstawieniach w Londynie w 1735 nie była później wykonywana przez ok. 280 lat.

Veracini wraz z G. Tartinim byli zaliczani przez współczesnych do najwybitniejszych skrzypków-kompozytorów 1. połowy XVIII w. W przeciwieństwie do skromnego Tartiniego Veracini miał ekscentryczny charakter (słynne stało się jego powiedzenie: „Jest tylko jeden Bóg i jeden Veracini”). Wielki wirtuoz skrzypiec już jako dziecko wzbudzał podziw swymi koncertami, zaś w jego grze jako dojrzałego skrzypka ceniono przede wszystkim donośne brzmienie i jasny ton.

Twórczość kompozytorska Veraciniego stylistycznie należy do ostatniej fazy baroku. Jego kompozycje reprezentują styl konserwatywny, choć odnaleźć w nich można znamiona rodzącego się nowego stylu klasycznego. Do wybitnych osiągnięć twórczych Veraciniego należą 3 zbiory po 12 sonat solowych oraz Dissertazioni — krytyczne opracowanie 12 sonat op. 5 Corellego. Pierwszy zbiór (nieopusowany) z 1716, przeznaczony na skrzypce lub flet, zawiera kompozycje o budowie 4-częściowej (na zmianę części wolne i szybkie), charakteryzujące się śpiewnością melodyki, a wprowadzone niekiedy określenia typu cantabile czy affettuoso wskazują już na początki nowego stylu. W napisanym 5 lat później zbiorze sonat op. 1 kompozytor wprowadza jeszcze tradycyjny podział na sonaty da camera (4-częściowe) i da chiesa (5-częściowe). W porównaniu z poprzednim zbiorem sonaty op. 1 cechuje szersze użycie struktur polifonicznych, kontrapunktu i techniki imitacyjnej; w warstwie konstrukcyjnej utworu kompozytor chętnie sięga po formę ronda (np. Capriccio z ostatniej sonaty).

Sonate accademiche op. 2 to dzieło mistrzowskie, stanowiące kompendium rozmaitych technik gry skrzypcowej. Użyty przez kompozytora w tytule przymiotnik określa przede wszystkim miejsce wykonania tych utworów — accademie (prywatne koncerty). Zbiór zawiera trzy sonaty 5-częściowe, sześć 4-częściowych oraz trzy 3-częściowe. W niektórych z nich pojawiają się echa zagranicznych podróży koncertowych kompozytora; w II Sonacie występują akcenty polskie, prawdopodobnie związane z pobytem w Dreźnie na dworze elektora saskiego: utwór otwiera polonez o uroczystym charakterze, zaś część czwarta o śpiewnej melodyce zatytułowana jest Aria schiavona (aria słowiańska); w IV i IX Sonacie pojawiają się wpływy muzyki angielskiej: część druga IV Sonaty pt. Cotillion nawiązuje do popularnego w Anglii tańca towarzyskiego, zaś w Scozzese, trzeciej części IX Sonaty, kompozytor opracował (z zastosowaniem bogatej ornamentyki) znaną melodię szkocką Tweed’s Side. W sonatach op. 2 widoczny jest wpływ muzyki wokalnej (zwłaszcza w częściach wolnych, charakteryzujących się śpiewnością melodyki). Muzyka wokalno-instrumentalna Veraciniego nie odbiega od ówczesnych stereotypów; arie operowe odznaczają się dużą ekspresją. W operze Rosalinda kompozytor wykorzystał znaną melodię szkockiej ballady The Lass of Paties Mill. W traktacie teoretycznym pt. Trionfo della pratica, zawierającym przykłady muzyczne, Veracini zamieścił krytykę stylu homofonicznego. W dorobku kompozytorskim Veraciniego najważniejsze miejsce zajmuje muzyka instrumentalna, zaś trwałe miejsce w historii muzyki zapewniły kompozytorowi zbiory sonat solowych, prezentujące ostatni etap rozwoju sonaty barokowej.

Literatura: F.C. Ricci Note sull’opera violinistica di Francesco Maria Veracini, Rzym 1974; J. W. Hill The Life and Works of Francesco Maria Veracini, Ann Arbor 1979; A.R. Naldo (Arnaldo Bonaventura) Un trattato inedito e ignoto di Francesco Maria Veracini, „Rivista Musicale Italiana” XLII, 1938; U. Rolandi Oratorii stampati a Firenze dal 1690 al 1725, „Note d’archivio per la storia musicale” XVI, 1939; M. Fabbri Gli ultimi anni di vita di Francesco Maria Veracini, «Collectanea Historiae Musica» III, Florencja 1962/63; M. Fabbri Le acute censure di Francesco Maria Veracini a „Parte della fuga ” di Francesco Geminiani, w: Le celebrazioni del 1963 e alcune nuove indagini sulla musica italiana del XVIII e XIX secolo, „Chigiana” XX, 1963; M. Fabbri Appunti didattici e riflessioni critiche di un musicista pre-romantico. Le inedite „Annotazioni sulla musica ” di Francesco Maria Veracini, „Quaderni della Rassegna musicale” nr 3, 1965; F.C. Ricci Appunti per una biografia di Francesco Maria Veracini nel bicentenario della morte (1690–1768), „Annuario dell’Accademia di Santa Cecilia”, 1968; G. Salvetti Le Sonate accademiche di Francesco Maria Veracini, „Chigiana” XXV, n. seria V, 1968; M.G. White Francesco Maria Veracini’s „Dissertazioni sopra Popera quinta del Corelli”, „The Music Review” XXXII, 1971; M.G. White The Life of Francesco Maria Veracini, „Music and Letters” LIII, 1972; J.W Hill Veracini in Italy, „Music and Letters” LVI, 1975; J.W Hill The Anti-Galant Attitude of Francesco Maria Veracini, w: Studies in Musicology in Honor of O.E. Albrecht, red. J.W. Hill, Kassel 1980; F.C. Ricci Presenza di Corelli nell’opera violinistica di Francesco Maria Veracini. Un caso di epigonismo progressivo, w: L’invenzione del gusto. Corelli e Vivaldi. Mutazioni culturali a Roma e Venezia nel periodo post-barocco, red. G. Morelli, Mediolan 1982; E. Grossato Tartini e Veracini, w: Tartini. Il tempo e le opere, red. A. Bombi i M. Nevilla Massaro, Bolonia 1994; J.W. Hill Francesco Maria Veracini’s „Adriano in Siria” (1735),  „Antiquae Musicae Italicae Studiosi. Bollettino dell’Associazione” XXXV–XXXVI, 1998; J.B. Christensen „Del modo diguidare colla battuta e senza”. Francesco Maria Veracini über das Dirigieren, „Basler Jahrbuch für historische Musikpraxis” XXIV, 2000; A. D’Ovidio Corelli e „l’angoscia dell’influenza”: declinazioni corelliane nelle sonate di Francesco Maria Veracini, w: Arcomelo 2013. Studi nel terzo centenario della morte di Arcangelo Corelli (1653–1713), red. G. Olivieri i M. Vanscheeuwijck, Lukka 2015.