Schuster, Joseph

Schuster [szʹust^er] Joseph, *11 VIII 1748 Drezno, † 24 VII 1812 Drezno, niemiecki kompozytor, dyrygent, klawesynista. Muzyki uczył się początkowo u ojca, muzyka i śpiewaka dworskiego, oraz u J.G. Schürera w Dreźnie. W latach 1765–68 dzięki stypendium elektora saskiego udał się wraz z F. Seydelmannem i J.G. Naumannem do Włoch, gdzie studiował u G. Pery w Wenecji; w czasie drugiego pobytu we Włoszech w latach 1774–77 pogłębiał studia u G.B. Martiniego w Bolonii. Od 1772 do końca życia związany był z dworem panującego w 1atach 1763–1827 elektora saskiego Fryderyka Augusta III w Dreźnie, początkowo (wraz z F. Seydelmannem) jako kompozytor i dyrygent muzyki kościelnej, od 1781 (wspólnie z Seydelmannem, Schürerem i Naumannem) kierował także muzyką kameralną i operową, a w 1787 został mianowany (wraz z F. Seydelmannem) dworskim kapelmistrzem. Decydował o obsadzie zespołów dworskich, ich repertuarze (popierał wykonania dzieł J. Haydna, W.A. Mozarta, I. Pleyela), jednocześnie uczył muzyki dzieci elektora. W latach 1778–81, w czasie trzeciego pobytu we Włoszech, wystawiał z dużym sukcesem opery w Neapolu i Wenecji. Angażował również muzyków i śpiewaków oraz kompletował materiały nutowe dla zespołu drezdeńskiego. Schuster brał żywy udział w życiu muzycznym Drezna, zyskując znaczne uznanie i sławę jako kompozytor, skuteczny organizator koncertów i wystawień operowych. Jego ujmujący styl bycia, staranne wychowanie i swoboda towarzyska przysparzały mu sławy i popularności zarówno w kraju, jak i za granicą; poza gronem najbliższych przyjaciół cieszył się także uznaniem i przyjaźnią Fryderyka Augusta III oraz utrzymywał kontakty m.in. z J.A. Hassem i W.A. Mozartem.

Utwory Schustera były za jego życia często wykonywane i cieszyły się wielkim powodzeniem; jego muzykę uznawano za oryginalną, świeżą i niehołdującą bezmyślnie trendom; podkreślano także wpływ kształcenia we Włoszech na jego warsztat kompozytorski. Całe życie komponował wszelkie gatunki muzyki religijnej, niekiedy uważanej przez współczesnych mu za najlepszą w jego dorobku. Jako kompozytor operowy Schuster ceniony był przede wszystkim w zakresie opery buffa (np. Lo spirito di contradizione), najliczniej reprezentowanej w jego twórczości, tworzył także opery seria (Didone abbandonata), zyskując sławę i uznanie niemal równe N. Jommellemu, za którego konkurenta go uważano, oraz singspiele (Der Alchymist). Jego utwory sceniczne charakteryzuje wirtuozeria solowych i chórowych partii wokalnych w powiązaniu z elementami sentymentalnymi, dowcip i komizm muzyczny (np. tzw. fuga śmiechu w Il pazzo per forza), wariacyjność w uwerturach. Elementy komedii łączą się na terenie opery z elementami wczesnoromantycznymi (Rübenzahl). Ważną rolę w rozwoju stylu kompozytorskiego Schustera odegrały kantaty (np. sławna Lob der Musik), a w szczególności oratoria, w których łączył on subtelne fragmenty solowe z pełnym brzmieniem chóru i orkiestry. Na szczególną uwagę zasługuje twórczość instrumentalna Schustera, zarówno kameralna (kwartety, divertimenta, duety), w której widać wpływy szkoły wiedeńskiej i która cieszyła się zainteresowaniem i uznaniem W.A. Mozarta, jak też solowe utwory klawesynowe i fortepianowe. Schuster był zainteresowany popularyzacją kształtującego się wówczas fortepianu młoteczkowego. Większość jego dorobku znajduje się w rękopisach w Sächsische Landesbibliothek w Dreźnie.

Literatura: nekrolog, „Allgemeine Musikalische” XIV, 1812; R. Engländer Die Opern J. Schusters (1748–1812), „Zeitschrift für Musikwissenschaft” X, 1927/28; R. Engländer Les sonates de violon de Mozart et les „Duetti” de J. Schuster, „Revue de Musicologie” XX, 1939; R. Engländer Problem kring Mozarts violinsonat i e-moll KV 304, „Svenk Tidskrift för Musikforskning” XXXIII, 1951; R. Engländer Die Echtheitsfrage in Mozarts Violinsonaten KV 55–60, „Die Musikforschung” VIII, 1955; R. Engländer Die Dresdner Instrumentalmusik in der Zeit der Wiener Klassik, Uppsala 1956 (zawiera divertimento/sonatę na klawesyn i skrzypce oraz katalog tematyczny sonat skrzypcowych); R. Engländer Nochmals Mozart und der Dresdner J. Schuster, „Svenk Tidskrift för Musikforskning” XXXIX, 1957; L. Finscher Mozarts „Mailänder” Streichquartette, „Die Musikforschung” XIX, 1966; H.-G. Ottenberg Das Dresdner Singspiel, w: Die italienische Oper in Dresden von J.A. Hasse bis F. Morlacchi, materiały z konferencji w Dreźnie 1987, red. G. Stephan i H. John, Drezno 1988; L. H. Ongley Liturgical Music in Late Eighteenth-century Dresden: Johann Gottlieb Naumann, Joseph Schuster, and Franz Seydelmann, praca doktorska, New Heaven 1992; L.H. Ongley The Reconstruction of an 18th-Century Basso Group, „Early Music” XXVII, 1999; G. Poppe Über historisches Gedächtnis in der Kirchenmusik: Zur Bearbeitung zweier Messen von Johann David Heinichen durch Joseph Schuster, „Händel-Jahrbuch” 47, 2001; Joseph Schuster in der Musik des ausgehenden 18. Jahrhunderts, red. G. Poppe, S. Voss, Drezno 2015.