logotypes-ue_ENG

Schuster, Joseph

Biogram i literatura

Schuster [szʹuster] Joseph, *11 VIII 1748 Drezno, † 24 VII 1812 Drezno, niemiecki kompozytor, dyrygent, klawesynista. Muzyki uczył się początkowo u ojca, muzyka i śpiewaka dworskiego, oraz u J.G. Schürera w Dreźnie. W latach 1765–68 dzięki stypendium elektora saskiego udał się wraz z F. Seydelmannem i J.G. Naumannem do Włoch, gdzie studiował u G. Pery w Wenecji; w czasie drugiego pobytu we Włoszech w latach 1774–77 pogłębiał studia u G.B. Martiniego w Bolonii. Od 1772 do końca życia związany był z dworem panującego w 1atach 1763–1827 elektora saskiego Fryderyka Augusta III w Dreźnie, początkowo (wraz z F. Seydelmannem) jako kompozytor i dyrygent muzyki kościelnej, od 1781 (wspólnie z Seydelmannem, Schürerem i Naumannem) kierował także muzyką kameralną i operową, a w 1787 został mianowany (wraz z F. Seydelmannem) dworskim kapelmistrzem. Decydował o obsadzie zespołów dworskich, ich repertuarze (popierał wykonania dzieł J. Haydna, W.A. Mozarta, I. Pleyela), jednocześnie uczył muzyki dzieci elektora. W latach 1778–81, w czasie trzeciego pobytu we Włoszech, wystawiał z dużym sukcesem opery w Neapolu i Wenecji. Angażował również muzyków i śpiewaków oraz kompletował materiały nutowe dla zespołu drezdeńskiego. Schuster brał żywy udział w życiu muzycznym Drezna, zyskując znaczne uznanie i sławę jako kompozytor, skuteczny organizator koncertów i wystawień operowych. Jego ujmujący styl bycia, staranne wychowanie i swoboda towarzyska przysparzały mu sławy i popularności zarówno w kraju, jak i za granicą; poza gronem najbliższych przyjaciół cieszył się także uznaniem i przyjaźnią Fryderyka Augusta III oraz utrzymywał kontakty m.in. z J.A. Hassem i W.A. Mozartem.

Utwory Schustera były za jego życia często wykonywane i cieszyły się wielkim powodzeniem; jego muzykę uznawano za oryginalną, świeżą i niehołdującą bezmyślnie trendom; podkreślano także wpływ kształcenia we Włoszech na jego warsztat kompozytorski. Całe życie komponował wszelkie gatunki muzyki religijnej, niekiedy uważanej przez współczesnych mu za najlepszą w jego dorobku. Jako kompozytor operowy Schuster ceniony był przede wszystkim w zakresie opery buffa (np. Lo spirito di contradizione), najliczniej reprezentowanej w jego twórczości, tworzył także opery seria (Didone abbandonata), zyskując sławę i uznanie niemal równe N. Jommellemu, za którego konkurenta go uważano, oraz singspiele (Der Alchymist). Jego utwory sceniczne charakteryzuje wirtuozeria solowych i chórowych partii wokalnych w powiązaniu z elementami sentymentalnymi, dowcip i komizm muzyczny (np. tzw. fuga śmiechu w Il pazzo per forza), wariacyjność w uwerturach. Elementy komedii łączą się na terenie opery z elementami wczesnoromantycznymi (Rübenzahl). Ważną rolę w rozwoju stylu kompozytorskiego Schustera odegrały kantaty (np. sławna Lob der Musik), a w szczególności oratoria, w których łączył on subtelne fragmenty solowe z pełnym brzmieniem chóru i orkiestry. Na szczególną uwagę zasługuje twórczość instrumentalna Schustera, zarówno kameralna (kwartety, divertimenta, duety), w której widać wpływy szkoły wiedeńskiej i która cieszyła się zainteresowaniem i uznaniem W.A. Mozarta, jak też solowe utwory klawesynowe i fortepianowe. Schuster był zainteresowany popularyzacją kształtującego się wówczas fortepianu młoteczkowego. Większość jego dorobku znajduje się w rękopisach w Sächsische Landesbibliothek w Dreźnie.

Literatura: nekrolog, „Allgemeine Musikalische” XIV, 1812; R. Engländer Die Opern J. Schusters (1748–1812), „Zeitschrift für Musikwissenschaft” X, 1927/28; R. Engländer Les sonates de violon de Mozart et les „Duetti” de J. Schuster, „Revue de Musicologie” XX, 1939; R. Engländer Problem kring Mozarts violinsonat i e-moll KV 304, „Svenk Tidskrift för Musikforskning” XXXIII, 1951; R. Engländer Die Echtheitsfrage in Mozarts Violinsonaten KV 55–60, „Die Musikforschung” VIII, 1955; R. Engländer Die Dresdner Instrumentalmusik in der Zeit der Wiener Klassik, Uppsala 1956 (zawiera divertimento/sonatę na klawesyn i skrzypce oraz katalog tematyczny sonat skrzypcowych); R. Engländer Nochmals Mozart und der Dresdner J. Schuster, „Svenk Tidskrift för Musikforskning” XXXIX, 1957; L. Finscher Mozarts „Mailänder” Streichquartette, „Die Musikforschung” XIX, 1966; H.-G. Ottenberg Das Dresdner Singspiel, w: Die italienische Oper in Dresden von J.A. Hasse bis F. Morlacchi, materiały z konferencji w Dreźnie 1987, red. G. Stephan i H. John, Drezno 1988; L. H. Ongley Liturgical Music in Late Eighteenth-century Dresden: Johann Gottlieb Naumann, Joseph Schuster, and Franz Seydelmann, praca doktorska, New Heaven 1992; L.H. Ongley The Reconstruction of an 18th-Century Basso Group, „Early Music” XXVII, 1999; G. Poppe Über historisches Gedächtnis in der Kirchenmusik: Zur Bearbeitung zweier Messen von Johann David Heinichen durch Joseph Schuster, „Händel-Jahrbuch” 47, 2001; Joseph Schuster in der Musik des ausgehenden 18. Jahrhunderts, red. G. Poppe, S. Voss, Drezno 2015.

Kompozycje i edycje

Kompozycje

Instrumentalne:

21 symfonii

liczne koncerty na klawesyn/fortepian, m.in. Koncert Es-dur 1792/93, Concerto a due cembali 1773

6 kwartetów smyczkowych, 1778–91 (4 z nich dawniej przypisywane W.A. Mozartowi)

Trio smyczkowe ok. 1768

6 sonat na klawesyn i skrzypce, ok. 1776

VI Divertimenti da camera na klawesyn i skrzypce, ok. 1777

VI pièces à Il clavecins 1790–91

Variazioni per due cembali 1793–94

Recueil de petites pièces pour le clavecin ou fortepiano à quatre mains, Drezno 1799

Divertimenti per il cembalo oraz Divertimenti per il pianoforte 1794–95

3 utwory na mandolinę i inne

Wokalno-instrumentalne:

oratoria:

La passione di Gesù Cristo, tekst P. Metastasio, wyk. Drezno 1778

Ester, wyk. Wenecja 1781

Mosè riconosciuto, tekst G.A. Migliavacca, 1786

La Betulia Liberata, tekst P. Metastasio, 1796

Gioas re di Giuda, tekst P. Metastasio, 1803

ponadto 25 mszy, części mszalne i inne utwory religijne, w większości zaginione, zachowane jedynie 14 ofertoriów, 5 Magnificat, 15 antyfon maryjnych, 2 hymny, 2 litanie, Stabat Mater 1782, liczne psalmy

kantaty i inne kompozycje do tekstów świeckich, o różnej obsadzie, najczęściej na głos solowy, chór i orkiestrę, m.in.:

Amor prigioniero, 1769

Lob der Musik, wyciąg fortepianowy wyd. Lipsk 1784

Il ritorno del sole sull’orizzonte, 1808

Gesang zur Feyer des Friedens und der sächsischen Königswürde

Per il felice ritorno di Carlsbad

La sorpresa, La tempesta i Il nome do słów P. Metastasia

liczne arie i pieśni

Sceniczne:

opery seria:

La Didone abbandonata, libretto P. Metastasio, wyst. Neapol 1776

Demofoonte, libretto P. Metastasio, wyst. Forlì 1776

Creso in Media, libretto G. Pagliuca, wyst. Neapol 1779

Amore e Psyche, libretto wg M. Coltelliniego, wyst. Neapol 1780

opery buffa:

Lo spirito di contradizione, libretto C. Mazzola, wyst. Wiedeń 1778, tłumaczenie niemieckie pt. Doktor Murner, wyst. Drezno 1785

Il marito indolente, libretto C. Mazzola, wyst. Drezno 1782

Il pazzo per forza, libretto C. Mazzola, wyst. Drezno 1784

Gli avari in trappola, libretto C. Mazzola, wyst. Drezno 1787

Rübenzahl ossia Il vero amore, libretto C. Mazzola, wyst. Drezno 1789

Il servo padrone ossia L’amore perfecto, libretto C. Mazzola, wyst. Drezno 1793

La fedeltà in amore, libretto C. Mazzola, wyst. Drezno 1773

L’idolo cinese, libretto G.B. Lorenzi, wyst. Drezno 1776

L’amore artigiano, libretto C. Goldoni, wyst. Wenecja 1776

La schiava liberata, libretto G. Martinelli, wyst. Drezno 1777

Ruggiero e Bradamante, libretto C. Mazzola, wyst. Padwa 1779

Il bon ton, libretto C. Mazzola, wyst. Wenecja 1780 (zaginiona)

La festa delle lanterne, C. Mazzola, wyst. Drezno 1790

Osmano bey d’Algeri, libretto G. Cinti, wyst. Drezno 1800

L’amor prigionero, libretto P. Metastasio, wyst. Drezno 1801

Il giorno natalizio, pastisz, libretto G. Cinti, wyst. Drezno 1802

Der Alchymist oder Der Liebesteufel (także pt. Le triomphe de l’amour sur la sorcellerie), libretto A.G. Meissner wg M.A. Le Granda, wyst. Drezno1778

Die wüste Insel, libretto A.G. Meissner wg P. Metastasia, wyst. Lipsk 1779

 

Edycje:

4 kwartety smyczkowe przypisywane W. A. Mozartowi, wyd. H. Wollheim, Moguncja 1932

Der Alchymist, wyd. R. Engländer, Kassel 1958, faksymilowe wyd. także w «German Opera 1770–1800» V, Nowy Jork 1985

6 Divertimenti da camera z ok. 1776, wyd. W. Plath, „Nagels Musik-Archiv” nr 229, 232 i 233, Kassel 1971–73

Symfonia D-dur, w: The Symphony in Dresden, wyd. H.-G. Ottenberg i Z. Pilkovä, «The Symphony 1720–1840» seria C, X, Nowy Jork 1984

Stabat mater, wyd. M. Leibich, «Musik aus der Dresdner Hofkirche», Beeskow 2004

Il bon ton, 1 i 2, wyd. H. Vladar, Bonn 2005

Msza nr 13 A-dur, wyd. K. Winkler, Beeskow 2012

Msza nr 6 G-dur, wyd. T.J. Martino, Nowy Jork 2013

Missa in Re Minore : Kyrie eleison, wyd. R. Divall, Melbourne 2014

Koncert na dwa klawesyny i orkiestrę D-dur, wyd. J.V. Schmidt, Beeskow 2015 Uwertura Gli avari in Trappola, red. T.J. Martino, Nowy Jork 2016

Uwertura Il marito indolente, Nowy Jork 2016

Uvertura Il servo padrone ossia L’amor Perfetto, Nowy Jork 2016

Uvertura Osmano, dey d’Algeri, wyd. T. J. Martino, Nowy Jork 2017

Regina caeli A-dur, wyd. R. Brodersen, Drezno 2017