Schmitt, Florent

Schmitt [szmyt] Florent, *28 IX 1870 Blâmont (Lotaryngia), †17 VIII 1958 Neuilly-sur-Seine (region paryski), francuski kompozytor, pianista i krytyk muzyczny. Przeznaczony przez ojca do zawodu organisty, mając 17 lat wstąpił do konserwatorium w Nancy; w latach 1889–96 studiował w konserwatorium w Paryżu u F.C.Th. Dubois (harmonia), A. Gédalge’a (kontrapunkt), J. Masseneta i G. Faurégo (kompozycja), tamże poznał M. Ravela, z którym połączyła go wieloletnia przyjaźń. W latach 1894–1900 Schmitt oprócz swoich pierwszych utworów wokalnych, fortepianowych i kameralnych – wykonanych na 8 koncertach Société Nationale w Paryżu – skomponował 5 kantat zgłoszonych do konkursu o Prix de Rome. Za drugą z nich (Frédégonde) otrzymał II nagrodę (1897), ostatnia zaś (Sémiramis) przyniosła mu Grand Prix (1900). Sukces ten zaowocował 3-letnim stypendium kompozytora w Villa Medici w Rzymie. W latach 1903–06 Schmitt wiele podróżował; odwiedził Rosję, Hiszpanię, kraje Afryki Północnej, Niemcy i Austrię oraz Grecję i Turcję. Wrażenia z podróży odcisnęły ślad na twórczości z tego okresu; powstały wówczas m.in. Feuillets de voyage, zbiór 8 walców Reflets d’Allemagne oraz inspirowany kulturą islamu poemat symfoniczny Sélamlik op. 48.

W 1906 Schmitt osiadł na stałe w Paryżu. Wykonany w 1911 po raz pierwszy w wersji koncertowej balet La tragédie de Salomé przyniósł kompozytorowi wielki sukces. Dzieło to spotkało się z dużym uznaniem I. Strawińskiego i zajęło trwałe miejsce w repertuarze scen paryskich; w 1913 wystawione było przez Ballets Russes z T. Karsawiną w roli tytułowej, a w 1919 w Operze z Idą Rubinstein. W 1909 Schmitt wspólnie z G. Faurém i M. Ravelem założył organizację Société Musicale Indépendante, której celem było propagowanie muzyki awangardowej. Owocem działalności Schmitta na tym polu były przede wszystkim jego prace publicystyczne, zamieszczane na łamach czasopism „La France” (do 1913), „Revue de France” i „Le Temps” (1919–39). Jako krytyk muzyczny promował on głównie twórczość kompozytorów francuskich (E. Chabriera, E. Lalo, G. Faurégo, C. Saint-Saënsa), entuzjastycznie wyrażał się też o niektórych dziełach N. Rimskiego-Korsakowa (Złoty kogucik), I. Strawińskiego (Pietruszka, Święto wiosny, Słowik) i A. Schönberga (Pierrot lunaire), przyczynił się do asymilacji we Francji muzyki jazzowej.

Po I wojnie światowej pierwszoplanowym nurtem twórczości kompozytorskiej Schmitta była muzyka sceniczna. Skomponował m.in. balet Oriane et le prince d’amour wystawiony w Paryżu w 1938 w choreografii S. Lifara. W okresie międzywojennym Schmitt uważany był za jednego z najważniejszych kompozytorów francuskich swojego pokolenia. Od 1921 przez trzy lata pełnił funkcję dyrektora konserwatorium w Lyonie, w 1924 reprezentował Francję na festiwalu SIMC w Pradze. Międzynarodową pozycję kompozytora ugruntowało jego tournée koncertowe po Stanach Zjednoczonych w latach 1931–32 (w Bostonie wystąpił jako solista w swojej Symphonie concertante pod batutą S. Kusewickiego), następnie zaś koncerty w Moskwie w 1934. W uznaniu zasług dla kultury francuskiej Schmitt odznaczony został w 1931 orderem Legii Honorowej. W 1936, po nagłej śmierci P. Dukasa, zajął jego miejsce w Académie des Beaux Arts (Institut de France), wygrywając wybory z konkurującym w staraniach o to stanowisko I. Strawińskim. W 1942 w Paryżu miał miejsce festiwal poświęcony muzyce kameralnej Schmitta, na którym szczególne zainteresowanie wzbudziły utrzymane w modernistycznym klimacie Quatre poèmes de Ronsard op. 100 – jeden z najoryginalniejszych cyklów pieśni kompozytora. Po wojnie, mimo sędziwego wieku, Schmitt nadal komponował, a jego twórczość zyskiwała duże uznanie. W 1957 otrzymał Grand Prix Musical miasta Paryża. Mając 86 lat, skomponował II Symfonię op. 137, której prawykonanie miało miejsce na festiwalu w Strasburgu, dwa miesiące przed śmiercią kompozytora.

Działalność twórcza Schmitta, przypadająca na blisko 70 lat dynamicznych przemian w muzyce europejskiej, pozostaje na uboczu nurtów awangardowych. W literaturze muzykologicznej utrwalił się wizerunek Schmitta jako twórcy eklektycznego i akademickiego, przy jednoczesnym uznaniu go za nowatora w pierwszym okresie jego kariery kompozytorskiej (tj. przed I wojną światową). Jego indywidualny styl cechuje przede wszystkim późnoromantyczna, tonalna harmonika, bogactwo melodyki, silne kontrasty wyrazowe, przejrzystość i logika konstrukcji formalnej oraz skłonność do stylizacji. W doborze tekstów lub wątków do muzyki programowej i scenicznej daje się zauważyć zainteresowanie kompozytora tematyką egzotyczną i biblijną (Sémiramis, La tragédie de Salomé, Danse d’Abisag, Danses des Devadasis, Psalm XLVII), a także światem baśni i fantastyki (teksty H.Ch. Andersena i E.A. Poego) oraz odległej przeszłości epok antyku (Antoine et Cléopatre) i średniowiecza (Oriane et le prince d’amour).

W bogatym dorobku kompozytorskim Schmitta, obejmującym 138 opusów i zróżnicowanym w aspekcie gatunkowym, największe znaczenie ma muzyka sceniczna i religijna oraz muzyka kameralna i fortepianowa. Za najwybitniejsze dzieło sceniczne Schmitta uważany jest do czasów obecnych balet Tragedia Salome, skomponowany w 1907 (2 lata po Salome R. Straussa), a w 1910 zinstrumentowany na wielką orkiestrę jako poemat symfoniczny (pierwotna wersja napisana była na 20 instrumentów). Balet ten, którego pierwsze części wskazują na wyraźny wpływ stylu C. Debussy’ego, zawiera wiele nowatorskich rozwiązań harmonicznych i rytmicznych (pentatonika i skale modalne, bitonalność, liczne układy polirytmiczne, synkopy, preferowanie instrumentów perkusyjnych). Ekstremalne wykorzystanie tych środków widoczne jest zwłaszcza w Tańcu trwogi (Danse de l’effroi) i Tańcu błyskawic (Danse des éclaires) – fragmentach, w których ówczesna krytyka dostrzegła zapowiedź Tańca ofiarnego (Danse sacrale) ze Święta wiosny I. Strawińskiego. Tragedia Salome przyniosła Schmittowi miano fowisty wśród kompozytorów swojej epoki. Zamanifestowane w niej mistrzostwo charakterystyki psychologicznej postaci lub sytuacji przejawia się także w późniejszych utworach dramatycznych Schmitta. Efekty orientalne powracają w Antoniuszu i Kleopatrze, a w będącym romantyczną opowieścią o trubadurach balecie Oriana i książę miłości mamy do czynienia z nawiązaniem do średniowiecznej monodii rycerskiej.

W dziedzinie muzyki religijnej dziełem o przełomowym znaczeniu w karierze kompozytorskiej Schmitta był Psalm XLVII. Styl tego utworu, który ma swoje źródła w twórczości Berlioza i Verdiego (Requiem), polega na połączeniu tradycyjnej techniki kontrapunktycznej z nowoczesnymi rozwiązaniami w sferze harmoniki i instrumentacji. Psalm Schmitta – wykonany po raz pierwszy w 1906 pod dyrekcją H. Bussera z udziałem N. Boulanger (oryginalnie) – uważany jest za utwór, który zapoczątkował odrodzenie twórczości religijnej w muzyce francuskiej w XX w. (L. Boulanger, I. Strawiński, A. Honegger, A. Roussel).

W dorobku Schmitta, będącego również koncertującym pianistą, najliczniejszą grupę stanowią utwory fortepianowe (również na 4 ręce). Twórczość ta stanowi replikę stylu romantycznego, nawiązującego do wzorów F. Chopina, R. Schumanna, E. Griega, E. Chabriera i G. Faurégo. Reprezentowana jest ona głównie przez różne gatunki dziewiętnastowiecznej miniatury (preludium, walc, rapsodia, marsz, humoreska), często o charakterze programowym. Typowa dla muzyki fortepianowej Schmitta gęsta faktura, angażująca w równym stopniu obie ręce pianisty, świadczy o orkiestrowym traktowaniu instrumentu. Spośród dzieł kameralnych największe uznanie zdobył Kwintet fortepianowy op. 51, wyróżniający się nasyceniem zespołowego brzmienia i wyeksponowaniem partii fortepianu.

Niektóre utwory Schmitta z późnego okresu noszą charakterystyczne, aluzyjne tytuły o zabarwieniu ironicznym lub wręcz groteskowym, w stylu E. Satie (Suite sans esprit de suite, Le clavecin obtempérant, czy odnoszący się do znanego dzieła O. Messiaena kwartet Pour presque tous les temps). Zdecydowana większość kompozycji Schmitta wydana została w paryskich oficynach J. Duranda i Salaberta.

Literatura: P.O. Ferroud Autour de Florent Schmitt, Paryż 1927; Y. Hucher Florent Schmitt, l’homme et l’artiste, son époque et son oeuvre, Paryż 1953; M. Marceron Florent Schmitt, Paryż 1959.