Rubini Giovanni Battista, *7 IV 1794 Romano (k. Bergamo), †3 III 1854 Romano, włoski śpiewak (tenor). Kształcił się pod kierunkiem ojca i u Rosia w Bergamo, gdzie w 1812 został skrzypkiem i chórzystą w Teatro Ricardi. W 1813 był chórzystą w wędrownej trupie operowej w Piemoncie. W 1814 debiutował w Pawii jako solista w operze Le lagrime d’una vedova P. Generalego. W 1815 zaśpiewał w Teatro S. Moisé w Wenecji partię Lindora we Włoszce w Algierze Rossiniego. Impresario D. Barbaja zaproponował Rubiniemu wieloletni kontrakt w Teatro di San Carlo w Neapolu, gdzie wkrótce wystąpił jako Lindor. W Neapolu uzupełniał wykształcenie wokalne u A. Nozzariego. Wystąpił w prapremierach oper G. Donizettiego: La lettera anonima (1822), Elvida (1826), Gianni di Calais (1828), Il giovedì grasso, Il paria (1829), a także w: Anacreonte in Samo S. Mercadantego (1820), Bianca e Gernando Belliniego (1826) i Niobe G. Paciniego (1827). Po raz pierwszy śpiewał w La Scali w Mediolanie w 1818 w prapremierze Il Barone di Dolsheim Paciniego, później wystąpił w prapremierach Pirata (1827) i Lunatyczki (1831) Belliniego, Il Talismano Paciniego (1829) oraz prapremierze Anny Boleny Donizettiego (1830) w Teatro Carcano. W 1819 ożenił się z francuską mezzosopranistką Adelaide Chaumel (1796–1874), występującą pod nazwiskiem Comelli, która była jego sceniczną partnerką. W sezonie 1824/25 śpiewał w Wiedniu i w Théâtre Italien w Paryżu, gdzie odnosił sukcesy w operach Rossiniego: Kopciuszek, Otello i La donna del lago oraz w 1835 w prapremierach Purytanów Belliniego i Marino Faliero Donizettiego. Rubini śpiewał też w operach F.A. Boïeldieugo, V. Fioravantiego i F. Morlacchiego. W latach 1831–43 występował w Don Giovannim Mozarta na przemian w Queen’s Theatre przy Haymarket w Londynie i w Théâtre Italien w Paryżu, w którym w 1839 ustąpił miejsca swemu jedynemu uczniowi Mario di Candia. W 1843 koncertował z Lisztem w Niemczech, Belgii i Holandii. Wystąpił także w Warszawie, Moskwie i Petersburgu, gdzie otrzymał tytuł nadwornego śpiewaka (w 1844 występował z paryskim Théâtre Italien, wzbudzając zachwyt M. Glinki i An. Rubinsteina). Po wycofaniu się ze sceny operowej w 1845 osiadł w Romano, kupił sobie tytuł książęcy i wybudował zamek, w którym obecnie jest jego muzeum.
Sławę Rubiniego ugruntowały występy na największych europejskich scenach operowych. Nazywano go „królem tenorów” i „słowikiem Europy”. Partnerował znakomitym śpiewaczkom swojej epoki (G. Pasta, G. Grisi, W. Schroeder-Devrient), a sławny baryton A. Tamburini stawiał go ponad wszystkimi tenorami. Na początku kariery Rubini święcił tryumfy jako tenor bohaterski w operach buffa. Nowy romantyczny styl w jego interpretacjach pojawił się w operach Belliniego i Donizettiego. Jego technikę wokalną cechował romantyczny manieryzm w sposobie kształtowania dźwięku. Był pierwszym śpiewakiem, który świadomie i obficie wprowadził do wykonawstwa szloch i tremolo jako środki wyrazu. Rubini po mistrzowsku opanował sztukę frazowania, ale był przeciętny w dramatycznym geście i charakteryzacji kreowanej postaci. Jego piękny i silny głos miał rozległą skalę (do f2), co w III akcie Purytanów wykorzystał Bellini, który dla Rubiniego napisał kilka ról operowych. Także inni współcześni kompozytorzy podziwiali jego fenomenalny głos, ale nie oceniali wysoko jego aktorstwa i efektów wokalnych. W 1831 Chopin pisał o Rubinim do T. Woyciechowskiego: „tenor doskonały (...) trzęsie głosem umyślnie (...) treluje bez końca (...) jego mezza voce jest nie do porównania”, zaś R. Wagner w 1840 przyrównał sztukę wykonawczą Rubiniego do akrobacji cyrkowej. Rubini opublikował zbiór 6 pieśni pt. L’addio i podręcznik śpiewu 12 lezioni di canto moderno per tenore o soprano.
Literatura: E. Gara Giovanni Battista Rubini nel centenario della marte, Bergamo 1968; C. Traini Il cigno di Romano. Giovanni Battista Rubini, re dei tenori, Bergamo 1954.
