Morlacchi, Francesco

Morlacchi [-l’akki] Francesco Giuseppe Baldassare, *14 VI 1784 Perugia, †28 X 1841 Innsbruck, włoski kompozytor i dyrygent. W latach 1803–04 kształcił się u N. Zingarellego w Loreto, a następnie pod kierunkiem S. Matteiego w Liceo musicale w Bolonii. Z okazji koronacji Napoleona I na króla Włoch skomponował w 1805 kantatę Il tempio della gloria, wykonaną w Teatro maggiore w Bolonii. Wkrótce, będąc już członkiem Accademia filarmonica, napisał kilka kolejnych utworów chóralnych: Te Deum, Pater noster, Miserere a 16, Cantata in lode della musica. W dziedzinie opery zadebiutował w 1807 farsą muzyczną Il poeta in campagna we Florencji. Dzięki znaczącemu sukcesowi opery seria Il Corradino (Parma, 1808) Morlacchi szybko stał się jednym z najbardziej wziętych kompozytorów włoskich, piszących na zamówienie m.in. La Scali w Mediolanie oraz Teatro Argentina i Teatro Valle w Rzymie. W 1810 dzięki rekomendacji śpiewaczki Marii Marcolini, dla której skomponował kantatę Saffo, Morlacchi otrzymał posadę asystenta dyrygenta, a już rok później funkcję dożywotniego kapelmistrza i dyrektora Opery Włoskiej w Dreźnie. Błyskotliwy i wszechstronny talent muzyczny Morlacchiego, a także sukcesy w kierowaniu zespołem teatru, zjednały mu szybko poparcie konserwatywnego ugrupowania dworskiego, a szczególnie wpływowego ministra hr. D. von Einsiedla. Obok własnych dzieł, które cieszyły się ogromnym powodzeniem, Morlacchi wystawiał liczne pozycje z włoskiego repertuaru, w tym opery Rossiniego, a także arcydzieła muzyki oratoryjnej J.S. Bacha i Händla. Przez 10 lat rywalizował, nie zawsze w sposób honorowy, z Weberem, od 1817 dyrektorem Opery Niemieckiej w Dreźnie, której powstanie Morlacchi utrudniał. Fakty te rzucają cień na zasługi Morlacchiego dla niemieckiej kultury muzycznej, jednakże najnowsze badania (Warrack, 1968) wykazują, że przyczyną zadrażnień były głównie spektakularne reakcje zwalczających się stronnictw i krytyków, a nie samych twórców. Wieloletni pobyt Morlacchiego w Dreźnie nie osłabił jego związków z ojczyzną, w której spędzał dłuższe urlopy. Otrzymywał liczne zamówienia na opery i utwory religijne z Wenecji, Mediolanu, Neapolu, Genui i Perugii, a także dowody uznania, m.in. w postaci Orderu Złotej Ostrogi oraz tytułu hrabiego Palatynu i Lateranu, przyznanego przez papieża Piusa VII.

Morlacchi należy do ostatniej generacji twórców włoskich, którzy zdominowali operę w krajach niemieckojęzycznych. Jego dzieła, dziś niemal całkiem zapomniane, choć niegdyś cieszące się uznaniem i popularnością, sytuują się pomiędzy twórczością kompozytorów późnej szkoły neapolitańskiej, m.in. N. Zingarellego, a młodszą od Morlacchiego generacją G. Rossiniego, G. Donizettiego i S. Mercadantego. Technika kompozytorska Morlacchiego wykazywała początkowo cechy typowe dla opery włoskiej końca XVIII w. (kunsztowne opracowania partii wokalnych, sentymentalna kantylena, bogata koloratura, ornamentyka i popisowe kadencje); ponadto charakteryzowała się skromną, homofoniczną fakturą orkiestrową, sprowadzoną często do postaci akordów w instrumentach smyczkowych lub duetów prowadzonych w równoległych tercjach. W Il nuovo barbiere di Siviglia, operze wystawionej 2 lata po Cyruliku sewilskim Rossiniego, Morlacchi posłużył się starszą wersją libretta, przygotowaną przez G. Petroselliniego dla G. Paisiella w 1782, co w dużym stopniu przesądziło o mało oryginalnym rozczłonkowaniu dzieła, które zawiera jednak wartościowe fragmenty (np. aria Rozyny z II aktu). W pierwszych dziełach komponowanych dla sceny drezdeńskiej Morlacchi, zgodnie z nowszymi trendami w operze (S. Mayr, F. Paer), zrezygnował z recytatywów secco, a rozwinął sceny zespołowe, chór, i taneczne, osiągając niekiedy spotęgowanie wyrazu dramatycznego (np. Le Danaidi). Podejmował także próby charakteryzowania dźwiękiem sytuacji scenicznej, np. pracy górników uderzeniami młotków i kilofów, w czym wyprzedził pomysł R. Wagnera; zwrócił również większą uwagę na rolę orkiestry. Wprowadził na scenę hałaśliwe kapele alla turca, a zarazem eksponował instrumenty faworyzowane przez romantyków: wiolonczelę (Tebaldo e Isolina), klarnet, kwartet rogów, a nawet puzon (I Saraceni in Sicilia).

Literatura: B. Brumana, G. Ciliberti, N. Guidobaldi Catalogo delle composizioni musicali di Francesco Morlacchi (1784–1841), Florencja 1987; G.B. Rossi-Scotti Della vita e delle opere del cavaliere Francesco Morlacchi, Perugia 1860; In memoriam Francesco Morlacchi, red. W. Fischer, Innsbruck 1952; G. Ricci des Ferres-Cancani Francesco Morlacchi, un maestro italiano alla corte di Sassonia (1784–1841), Florencja 1956; J. Warrack C.M. von Weber, Londyn 1968; Francesco Morlacchi e la musica del suo tempo (1784–1841), Perugia 1984; Die italienische Oper in Dresden von J. A. Hasse
bis F. Morlacchi, Drezno 1987.