Reiner [rˊajner] Fritz, Frigyes, *19 XII 1888 Budapeszt, †l5 XI 1963 Nowy Jork, amerykański dyrygent węgierskiego pochodzenia. Studiował kompozycję u H. Koesslera oraz grę na fortepianie u I. Thomána i B. Bartóka w akademii muzycznej w Budapeszcie. W 1909 debiutował w budapeszteńskiej Vigopera (Carmen G. Bizeta), następnie był dyrygentem orkiestry Landestheater w Lublanie (1910) i Népopera w Budapeszcie (1911–14) oraz dyrektorem muzycznej opery w Dreźnie (1914–21). Od 1922 działał w Stanach Zjednoczonych (naturalizowany w 1928), kierując czołowymi zespołami amerykańskimi: Cincinnati Symphony Orchestra (do 1931), Pittsburgh Symphony Orchestra (1938–48), orkiestrą Metropolitan Opera House (1943–53) i Chicago Symphony Orchestra (1953–63). Pod batutą Reinera każdy z tych zespołów osiągnął wysoki poziom wykonawczy, ale za ideał brzmienia orkiestrowego uznano większość wykonań i nagrań Reinera z orkiestrą z Chicago. Dyrygował także gościnnie orkiestrami symfonicznymi i operami w Europie (m.in. Covent Garden w 1936/37), Stanach Zjednoczonych i Ameryce Południowej. W latach 1931–41 wykładał dyrygenturę w Curtis Institute of Music w Filadelfii (jego uczniami byli m.in. L. Foss i L. Bernstein).
Znaczącym momentem w karierze Reinera było poznanie w Dreźnie A. Nikischa i R. Straussa, którzy mieli decydujący wpływ na jego technikę dyrygencką i styl wykonawczy. Charakteryzowały je wielka koncentracja i dyscyplina, jaką Reiner narzucał orkiestrze, wnikliwe i precyzyjne odczytanie partytury oraz niezwykle oszczędna technika manualna. „Prawdziwym cudem” nazwał I. Strawiński „wykonanie bez najmniejszej skazy” swojego Koncertu fortepianowego po zaledwie półgodzinnej próbie Reinera z Philadelphia Orchestra (Kroniki mego życia, wyd. Kraków 1974). Repertuar Reinera obejmował kompozycje od baroku do współczesności. Był świetnym interpretatorem muzyki francuskiej (Berlioz, Debussy, Ravel) i rosyjskiej (Czajkowski, Rachmaninow, Prokofiew, Strawiński). Dokonał szeregu prawykonań, m.in. oper Die Frau ohne Schatten R. Straussa (wyst. Drezno 1919) i Amelia Goes to the Ball G.C. Menottiego (wyst. Filadelfia 1937), utworów O. Respighiego, A. Blissa, R. Sessionsa, S. Barbera oraz B. Bartóka, z którym się przyjaźnił. Przyczynił się z J. Szigetim i S. Kusewickim do powstania Koncertu na orkiestrę Bartóka; wykonał po raz pierwszy w Ameryce sceny z Cudownego mandaryna (Cincinnati 1927), dyrygował prawykonaniem Koncertu na 2 fortepiany (Nowy Jork 1943). Z licznych nagrań Reinera, dokonanych w latach 1954–63 z Chicago Symphony Orchestra dla RCA Records (wyd. pośmiertnie w serii RCA Victor), do najlepszych zalicza się rejestracje utworów Bartóka (Koncert na orkiestrę, Muzyka na smyczki, perkusję i czelestę), Beethovena (symfonie), N. Rimskiego-Korsakowa (Szeherezada), C. Debussy’ego (Iberia, La Mer), M. Ravela (Rapsodie espagnole, Valses nobles et sentimentales, wersja orkiestrowa Obrazków z wystawy M. Musorgskiego) i R. Straussa (Also sprach Zarathustra – nagranie z 1954, Don Quixote, Symphonia domestica, fragmenty Elektry i Salome). Reiner zmarł podczas przygotowań do wystawienia Zmierzchu bogów R. Wagnera w Metropolitan Opera House.
Literatura: P. Hart Fritz Reiner. A Biography, Evanston (Ilinois) 1994, 2. wyd. 1997.
