Ostrčil, Otakar

Ostrčil [~czil] Otakar, *25 II 1879 Praga, †20 VIII 1935 Praga, czeski kompozytor i dyrygent. W latach 1897–1901 studiował filologię współczesną na uniwersytecie im. Karola w Pradze. Muzyki uczył się prywatnie początkowo u A. Mikeša (fortepian), a od 1895 u Z. Fibicha (fortepian i kompozycja). W latach 1908–22 prowadził amatorski zespół Orchestrální Sdruženi, z którym wykonywał pomijane w programach koncertowych utwory współczesnych mu czeskich kompozytorów, m.in. J.B. Förstera, Z. Fibicha, L. Janáčka, a także wówczas mało popularną w Czechach muzykę G. Mahlera. W latach 1914–18 był dyrektorem opery w Vinohradské Divadlo w Pradze, gdzie obok dzieł europejskiej muzyki operowej stale zamieszczał w repertuarze opery czeskie. Od 1914 występował ponadto jako dyrygent Česká Filharmonie w Pradze, w 1917 dyrygował gościnnie wiedeńskim Tonkünstler-Orchester. W 1919 objął stanowisko kierownika artystycznego Národní Divadlo w Pradze, od 1920 do końca życia pełnił tam funkcję dyrektora opery. W latach 1924–33 był prezesem towarzystwa muzyki współczesnej (Spolek pro Moderní Hudbu), a także pierwszym prezesem towarzystwa im. J.B. Förstera. W latach 1926–29 uczył dyrygentury w konserwatorium w Pradze, gdzie ponadto był współzałożycielem szkoły operowej. Podczas 15-letniej działalności dyrygenckiej w Národní Divadlo Ostrčil kontynuował linię programową swoich poprzedników – K. Kovařovica i B. Smetany, utrzymując zarazem zespół operowy na bardzo wysokim poziomie wykonawczym. Wielokrotnie realizował cykle oper kompozytorów czeskich (Smetany, Dvořáka, Fibicha, Förstera, Nováka), prowadził wiele premierowych przedstawień oper m.in. L. Janáčka (Výlet Pana Broučka do měsíce, Výlet pana Broučkav do XV. stuleti, 1920), O. Zicha (Vina, 1922; Preciézky, 1926), O. Jeremiáša (Bratři Karamazovi, 1928), przygotował nowe inscenizacje oper (m.in. Jenufa Janáčka, Psohlavci i Na starém bělidle Kovařovica), przypomniał dzieła XIX-wiecznych twórców czeskich (K. Bendla, V. Blodka, F. Škroupa). Niemniej wszechstronny był repertuar Ostrčila w zakresie muzyki europejskiej – obejmował ponad 100 oper, m.in. Ch.W. Glucka, W.A. Mozarta, C.M. von Webera, G. Rossiniego, G. Bizeta, J. Offenbacha, R. Wagnera, R. Straussa. Odegrał ogromną rolę w propagowaniu muzyki współczesnej w Czechach; jako prezes towarzystwa muzyki współczesnej zabiegał o obecność utworów światowej awangardy muzycznej w czeskich salach koncertowych, prowadził czeskie premiery znaczących dzieł obcych kompozytorów, m.in. Peleasa i Melizandy C. Debussy’ego (1921), Pietruszki I. Strawińskiego (1925), Króla Rogera K. Szymanowskiego (1932). Wykonanie w 1926 Wozzecka A. Berga pod batutą Ostrčila w rok po światowej prapremierze tej opery spotkało się z demonstracją przeciwników podczas przedstawienia, ale zarazem zostało uhonorowane nagrodą państwową. W 1933 dokonał nagrania płytowego dzieł operowych Smetany dla firmy HMV. W 1912 został mianowany członkiem České Akademie Věd a Umění, w 1923 otrzymał nagrodę państwową za Symfoniettę, w 1927 za wykonanie Wozzecka.

Ostrčil należy do najwybitniejszych obok L. Janáčka, V. Nováka i J. Suka reprezentantów muzyki czeskiej przełomu XIX i XX w. Początkowo pozostawał pod silnym wpływem Z. Fibicha, co odzwierciedliło się w późnoromantycznym języku muzycznym, podjęciu gatunku melodramatu, wykorzystaniu tekstów balladowych.

Jako kompozytor operowy wzorował się ponadto na twórczości Wagnera (technika motywów przewodnich, mityczna tematyka) i Smetany (posłużenie się ludową melodyką i rytmiką w Honzovo království). Opera komiczna Poupě jest w muzyce czeskiej pierwszą po Jenufie Janáčka operą z librettem napisanym prozą. Indywidualne rysy posiada twórczość orkiestrowa Ostrčila, w której stosował silnie schromatyzowaną harmonię, skomplikowaną polifonię, a także oryginalną instrumentację (Impromptu, Symfonietta, Křížová cesta).

Literatura: Korespondence L. Janáčka s O. Ostrčilem, wyd. A. Rektorys, Praga 1948; Korespondence O. Ostrčila s V. Zítkem, wyd. A. Rektorys, Praga 1951; O. Payer O. Ostrčil und die tschechische Opernbühne unserer Tage, Lipsk i Praga 1912; Z. Nejedly O. Ostrčil. Vzrůst a uzrání, Praga 1935, 2. wyd. 1949; J. Bartos O. Ostrčil, Praga 1936; A. Rektorys O. Ostrčil a L. Janáček, „Hudební rozhledy” VI, 1953; V. Lébl Dramatická tvorba O. Ostrčila a její jevištní osudy, „Divadlo” X, 1959; J. Válek Technické prostředky hudební mluvy O. Ostrčila, „Hudební věda” II, 1965, III, 1966; V. Pospíšil O. Ostrčil, „Hudební rozhledy” XXXVIII, 1985.