Nikolska Irina, *27 XII 1943 Uchta (Komi), rosyjska muzykolog. Muzyki uczyła się w Moskwie w liceum im. Gniesinych (1963–67), wiedzę pogłębiała na Uniwersytecie Warszawskim (1968–72) pod kierunkiem Z. Lissy i M. Bristigera oraz w Instytucie Muzyczno-Pedagogicznym im. Gniesinych w Moskwie (1972–73), gdzie przedstawiła pracę dyplomową pt. „Traurnaja muzyka” W. Lutosławskogo i jejo miesto w ewolucyi simfoniczeskogo tworczestwa kompozitora (1973). Studia doktoranckie w latach 1973–77 u J. Chołopowa w instytucie historii sztuki przy ministerstwie kultury w Moskwie, gdzie w 1977 podjęła pracę naukową i w 1978 uzyskała stopień doktora na podstawie rozprawy pt. Antiwojennaja tiema w polskoj sowriemiennoj muzykie, a w 1991 doktora habilitowanego. W 1996 była stypendystką Fundacji P. Sachera w Bazylei, gdzie pracowała nad spuścizną W. Lutosławskiego. Brała udział w licznych konferencjach naukowych w kraju i za granicą. Jako krytyk muzyczny współpracowała z czasopismami rosyjskimi i zagranicznymi. Za działalność naukową i organizacyjną otrzymała tytuły: Zasłużony dla Kultury Polskiej (1981), Amicus Poloniae (1985), Zasłużony dla Tolerancji (2001) i nagrody: im. K. Szymanowskiego (1982), ZKP (1989), im. B. Asafjewa (nadawana przez związek kompozytorów rosyjskich, 1992), Ministerstwa Spraw Zagranicznych (2000).
W centrum zainteresowań badawczych Nikolskiej znajduje się symfoniczna muzyka polska (zwłaszcza W. Lutosławskiego, K. Pendereckiego, K. Meyera, T. Bairda, A. Panufnika) i rosyjska (m.in. D. Szostakowicza, S. Prokofiewa, E. Denisowa, S. Gubajduliny, A. Sznittkego, R. Szczedrina i in.) XX w. oraz jej romantyczno-modernistyczne źródła (np. Chopin, Szymanowski, Karłowicz, Wagner, Mahler, Skriabin), a także nurty postmodernistyczne z końca XX w. (m.in. P. Szymański, W. Artiomow). Korzystając z metod badawczych muzykologów rosyjskich (W. Cukkermana, B. Asafjewa, A. Sokołowa, M. Aranowskiego), Nikolska poddaje analizie przede wszystkim profil dynamiczny przebiegu muzycznego, stanowiący odzwierciedlenie zasad konstrukcji i logiki wewnętrznych procesów w utworach symfonicznych (głównie sposobów budowania kulminacji). Interesuje się także kontekstem historyczno-kulturowym oraz specyfiką narodową twórczości muzycznej w XX w. Przeprowadzone przez Nikolską w latach 1987–92 wywiady z W. Lutosławskim przybliżają biografię twórcy, jego światopogląd ideowo-artystyczny, indywidualne techniki kompozytorskie oraz poszczególne dzieła, dając zarazem syntetyczne spojrzenie na cały jego dorobek. Nikolska prowadzi też szeroką działalność w zakresie popularyzowania muzyki polskiej w Rosji.
„Traurnaja muzyka” W. Lutosławskogo i problemy zwukowysotnoj organizacyi w muzykie XX wieka, w: Muzyka i sowriemiennost’, t. 10, red. D.W. Friszman, Moskwa 1976
Tworczeskaja ewolucyja W. Lutosławskogo, w: Aktualnyje problemy socyalisticzeskogo iskusstwa. Sbornik statiej o chudożestwiennoj kulturie socyalisticzeskich stran Jewropy, red. I. Rubanowa, Moskwa 1978
Profil dynamiczny w polskiej muzyce współczesnej na tle tradycji romantycznej, „Muzyka” 1979 nr 3
O ewolucji stylu T. Bairda, „Muzyka” 1984 nr 1/2
O ewolucji twórczości instrumentalnej K. Pendereckiego, „Muzyka” 1987 nr 1
Wojna z faszyzmem a drogi polskiej i radzieckiej twórczości symfonicznej, w: Z zagadnień poznawczych, kulturowych i dydaktycznych muzyki, red. J. Marciniak, Zielona Góra 1987
Dramaturgia i forma u Chopina a polska muzyka XX wieku. Wybrane aspekty, „Rocznik Chopinowski” 1987 XIX, 1990
Ot Szymanowskogo do Lutosławskogo i Pendereckogo. Oczerki razwitija simfoniczeskoj muzyki w Polsze XX wieka, Moskwa 1990 (rozprawa habilitacyjna)
Wiederbelebung der Melodie. Über einige Grundzüge thematischer Formung in W. Lutoslawskis Musik der achtziger Jahre, „MusikTexte” nr 42, 1991
Symfonizm W. Lutosławskiego, „Muzyka” 1992 nr 3
Conversations with W. Lutosławski (1987–92), tłum. ang. V. Yerokhin, Sztokholm 1994, wyd. ros. Biesiedy s W. Lutosławskom. Statji. Wospominanija, Moskwa 1995, fragm. w jęz. pol. pt. O moim języku muzycznym, wyd. B. i J. Stęszewscy, „Res Facta Nova” 2 (11), Poznań 1997
Symfonie K. Meyera, w: K. Meyer. Do i od kompozytora, red. M. Jabłoński, Poznań 1994, tłum. niem. Die Symphonien von K. Meyer, w: K. Meyer. Ein Komponistenporträt, red. M. Jabłoński, M. Homma, Kolonia–Poznań 1998
Z domowego archiwum Skriabinowskiego E.O. Gunsta, „Muzyka” 1994 nr 3
Melodia i niektóre zasady jej konstruowania w twórczości W. Lutosławskiego z lat 1960–1980, „Muzyka” 1995 nr ½
On some Symphonic Works in the 80s, w: The Music of K. Penderecki. Poetics and Reception. Studies, Essays and Materials, red. M. Tomaszewski, Kraków 1995, tłum. pol. Z niektórych zagadnień twórczości symfonicznej lat osiemdziesiątych, w: Muzyka K. Pendereckiego, Kraków 1996
Recepcja polskiej muzyki w Rosji (1960–1980), w: Dziedzictwo europejskie a polska kultura muzyczna w dobie przemian, red. A. Czekanowska, Kraków 1995
Postmodernizm w interpretacji P. Szymańskiego, w: Muzyka polska 1945–1995, red. K. Droba, T. Malecka, K. Szwajgier, Kraków 1996
Idieołogija simwolizma i niekotoryje czerty simfoniczeskoj formy M. Karłowicza, w: Iskusstwo XX wieka. Uchodiaszczaja epocha?, red. W. Walkowa, B. Giecelewa, t. 1, Niżny Nowogród 1997
On the Types of Chain-Connections in the Late Music of Lutoslawski. Some Remarks on Chain 1 for Chamber Ensemble and Chain 3 for Orchestra, w: Lutoslawski Studies, red. Z. Skowron, Oksford 1999
Recepcja polskiej muzyki współczesnej w Rosji, w: Kreowanie obrazu Polski w świecie, t. 2, red. A. Kukliński, K. Pawłowska, Nowy Sącz 1999
M. Karłowicz i K. Szymanowski. Portret podwójny we wnętrzu europejskiego symbolizmu, w: Muzyka w kontekście kultury, księga pamiątkowa M. Tomaszewskiego, red. M. Janicka-Słysz, T. Malecka i K. Szwajgier, Kraków 2001
O recepcji twórczości O. Messiaena w Rosji, w: Recepcja twórczości O. Messiaena. La Cité céleste. Niebiańskie Jeruzalem, red. M. Zduniak, Wrocław 2001
liczne artykuły i recenzje, m.in. w: „Sowietskaja Muzyka”, „Muzykalnaja Akadiemija”, „Muzykalnoje obozrienije”, „Melos” (Sztokholm), „Ruch Muzyczny”
redakcje:
K. Szymanowski. Wospominanija, statji, publikacyi, z J. Krejniną, Moskwa 1984
Russko-niemieckije muzykalnyje swiazi, z J. Chochłowem, Moskwa 1996
Sowriemiennoje polskoje iskusstwo i litieratura. Ot simwolizma k awangardu, z G. Kowalenko, Moskwa 1998
