Nápravnik, Eduard

Nápravnik [nˊa:~], Naprawnik, Eduard Francewicz, *24 VIII 1839 Býšť (k. Hradec Králové), †23 XI 1916 Piotrogród, czeski dyrygent i kompozytor naturalizowany w Rosji. Naukę gry na fortepianie pobierał początkowo u J. Půhonnego, w latach 1850–52 u A. Svobody w Dašicach, od 1853 u P. Maydla w jego szkole muzycznej w Pradze, w której w latach 1856–61 prowadził klasę fortepianu. W latach 1853–54 uczył się w szkole organistów w Pradze u K. Pitscha i F. Błažka, ponadto studiował instrumentację pod kierunkiem J. Kittla. W 1861 wyjechał do Petersburga i rozpoczął tam ponad 50-letnią działalność dyrygencką, którą wpisał się trwale do historii muzyki rosyjskiej. W latach 1861–63 prowadził orkiestrę księcia Jusupowa, w 1863–67 był korepetytorem w Teatrze Maryjskim, gdzie w 1867 został mianowany drugim, a w 1869 – pierwszym dyrygentem. Na tym stanowisku przeprowadził szereg korzystnych zmian organizacyjnych; odnowił i wzbogacił instrumentarium, powiększył obsadę orkiestry i chóru (1882), przeprowadził staranny dobór solistów i podniósł poziom artystyczny Teatru Maryjskiego, który stał się wkrótce jednym z wyróżniających się europejskich teatrów operowych. Nápravnik występował także jako dyrygent koncertów symfonicznych, m.in. na koncertach Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego. (od 1864), w którym po ustąpieniu M. Bałakiriewa pełnił obowiązki pierwszego dyrygenta (1869–81), w 1875 został mianowany dyrektorem wykonawczym oddziału towarzystwa w Petersburgu. W 1888 otrzymał tytuł szlachecki. Repertuar Nápravnika obejmował ok. 80 oper. Znaczną ich część stanowiły tytuły rosyjskie, pierwsze wykonania oper kompozytorów Potężnej Gromadki, A. Dargomyżskiego, An. Rubinsteina i Czajkowskiego, który dedykował mu operę Dziewica Orleańska. Wśród tytułów nierosyjskich zwraca uwagę wystawienie cyklu Pierścień Nibelunga Wagnera (1900–05). Sztukę dyrygencką Nápravnika wysoko ocenili m.in. Rimski-Korsakow i Strawiński, który scharakteryzował go następująco: „(...) zupełna pogarda dla jakiejkolwiek afektacji i wszystkich zewnętrznych efektów zarówno w prezentacji dzieła, jak i w gestykulacji, brak jakichkolwiek ustępstw na rzecz publiczności; dorzucić do tego trzeba żelazną dyscyplinę, pierwszorzędne mistrzostwo, niezawodny słuch i pamięć i, co za tym idzie, doskonałą jasność i obiektywność wykonania. Czyż można pragnąć więcej?” (Kroniki mego życia, Kraków 1974). Nápravnik występował też jako organista i pianista. Jako kompozytor nie zyskał większego uznania. Największym powodzeniem cieszyła się opera Dubrowskij pozostająca pod wyraźnym wpływem Czajkowskiego, wystawiona m.in. w Petersburgu (1895), Pradze (1898, 1908), Pilźnie (1898), Brnie (1898, 1907) i Erewanie (1951).

Literatura: Eduard Francewicz Nápravnik. Awtobiograficzeskije, tworczeskije matieriały, dokumienty, pis’ma, wyd. J. Kiełdysz, Ł. Kutateładze, Leningrad 1959; P. Wejmarn Eduard Francewicz Nápravnik, Petersburg 1888; N. Findeisen Eduard Francewicz Nápravnik, Petersburg 1898; W. Walter Eduard Francewicz Nápravnik, Petersburg 1914; G. Bernandt Kapielmiejstier russkoj opiery Eduard Francewicz Nápravnik, „Sowietskaja Muzyka” 1939 nr 8; E. Gordiejewa „Dubrowskij” Eduard Nápravnik, Moskwa 1949, 2. wyd. 1960.