logotypes-ue_ENG

Nápravnik, Eduard

Biogram i literatura

Nápravnik [nˊa:~], Naprawnik, Eduard Francewicz, *24 VIII 1839 Býšť (k. Hradec Králové), †23 XI 1916 Piotrogród, czeski dyrygent i kompozytor naturalizowany w Rosji. Naukę gry na fortepianie pobierał początkowo u J. Půhonnego, w latach 1850–52 u A. Svobody w Dašicach, od 1853 u P. Maydla w jego szkole muzycznej w Pradze, w której w latach 1856–61 prowadził klasę fortepianu. W latach 1853–54 uczył się w szkole organistów w Pradze u K. Pitscha i F. Błažka, ponadto studiował instrumentację pod kierunkiem J. Kittla. W 1861 wyjechał do Petersburga i rozpoczął tam ponad 50-letnią działalność dyrygencką, którą wpisał się trwale do historii muzyki rosyjskiej. W latach 1861–63 prowadził orkiestrę księcia Jusupowa, w 1863–67 był korepetytorem w Teatrze Maryjskim, gdzie w 1867 został mianowany drugim, a w 1869 – pierwszym dyrygentem. Na tym stanowisku przeprowadził szereg korzystnych zmian organizacyjnych; odnowił i wzbogacił instrumentarium, powiększył obsadę orkiestry i chóru (1882), przeprowadził staranny dobór solistów i podniósł poziom artystyczny Teatru Maryjskiego, który stał się wkrótce jednym z wyróżniających się europejskich teatrów operowych. Nápravnik występował także jako dyrygent koncertów symfonicznych, m.in. na koncertach Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego. (od 1864), w którym po ustąpieniu M. Bałakiriewa pełnił obowiązki pierwszego dyrygenta (1869–81), w 1875 został mianowany dyrektorem wykonawczym oddziału towarzystwa w Petersburgu. W 1888 otrzymał tytuł szlachecki. Repertuar Nápravnika obejmował ok. 80 oper. Znaczną ich część stanowiły tytuły rosyjskie, pierwsze wykonania oper kompozytorów Potężnej Gromadki, A. Dargomyżskiego, An. Rubinsteina i Czajkowskiego, który dedykował mu operę Dziewica Orleańska. Wśród tytułów nierosyjskich zwraca uwagę wystawienie cyklu Pierścień Nibelunga Wagnera (1900–05). Sztukę dyrygencką Nápravnika wysoko ocenili m.in. Rimski-Korsakow i Strawiński, który scharakteryzował go następująco: „(…) zupełna pogarda dla jakiejkolwiek afektacji i wszystkich zewnętrznych efektów zarówno w prezentacji dzieła, jak i w gestykulacji, brak jakichkolwiek ustępstw na rzecz publiczności; dorzucić do tego trzeba żelazną dyscyplinę, pierwszorzędne mistrzostwo, niezawodny słuch i pamięć i, co za tym idzie, doskonałą jasność i obiektywność wykonania. Czyż można pragnąć więcej?” (Kroniki mego życia, Kraków 1974). Nápravnik występował też jako organista i pianista. Jako kompozytor nie zyskał większego uznania. Największym powodzeniem cieszyła się opera Dubrowskij pozostająca pod wyraźnym wpływem Czajkowskiego, wystawiona m.in. w Petersburgu (1895), Pradze (1898, 1908), Pilźnie (1898), Brnie (1898, 1907) i Erewanie (1951).

Literatura: Eduard Francewicz Nápravnik. Awtobiograficzeskije, tworczeskije matieriały, dokumienty, pis’ma, wyd. J. Kiełdysz, Ł. Kutateładze, Leningrad 1959; P. Wejmarn Eduard Francewicz Nápravnik, Petersburg 1888; N. Findeisen Eduard Francewicz Nápravnik, Petersburg 1898; W. Walter Eduard Francewicz Nápravnik, Petersburg 1914; G. Bernandt Kapielmiejstier russkoj opiery Eduard Francewicz Nápravnik, „Sowietskaja Muzyka” 1939 nr 8; E. Gordiejewa „Dubrowskij” Eduard Nápravnik, Moskwa 1949, 2. wyd. 1960.

Kompozycje

Instrumentalne:

I Symfonia, przed 1861

II Symfonia C-dur op. 17, 1873

III Symfonia e-moll „Demon” op. 18, wg M. Lermontowa, 1874

Kwartet smyczkowy A-dur op. 28, 1878

IV Symfonia d-moll op. 32, 1879

Torżestwiennaja uwiertura D-dur op. 14, 1866

Kwartet smyczkowy E-dur op. 16, 1873

Kwintet smyczkowy D-dur op. 19, 1874

Narodnyje tancy op. 20 i 23 na orkiestrę, 1875–76

Trio fortepianowe g-moll op. 24, 1876

Simfoniczeskij koncert a-moll op. 27 na fortepian i orkiestrę, 1877

Fantazija na russkije motiwy E-dur op. 30 na skrzypce i orkiestrę, 1878

Suita D-dur op. 29 na wiolonczelę i fortepian, 1879

Suita A-dur op. 36 na wiolonczelę i fortepian, 1881

Suita A-dur op. 49 na skrzypce i orkiestrę, 1881

Wostok op. 40, poemat symfoniczny na skrzypce i orkiestrę, 1881

Kwartet fortepianowy a-moll op. 42, 1882

Sonata G-dur op. 52 na skrzypce i fortepian, 1892

Kwartet smyczkowy C-dur op. 65, 1897

Trio fortepianowe d-moll op. 62, 1897

Obrazki op. 43 na fortepian

Bagatele op. 46 na fortepian

Walce op. 48 na fortepian

Suita op. 57 na fortepian

Wokalne:

34 pieśni solowe, 1875–99

utwory chóralne

Wokalno-instrumentalne:

Kozak, ballada na głos i orkiestrę, sł. A. Puszkin, 1877

Torżestwiennaja kantata C-dur, 1882

Wojewoda, ballada na głos i orkiestrę

Tamara, ballada na głos i orkiestrę

Sceniczne:

Niżegorodcy, opera, libretto P.I. Kałasznikow, wyst. Petersburg 1869

Garold, opera, libretto P.I. Weinberg wg E. von Wildenbrucha, wyst. Petersburg 1886

Dubrowskij, opera, libretto M.I. Czajkowski wg Puszkina, wyst. Petersburg 1895

Francesca da Rimini, opera, libretto J. Paleček, E.P. Ponomariew, wyst. Petersburg 1902

muzyka teatralna:

Don Żuan na głosy solowe i recytatora, chór i orkiestrę, tekst A.K. Tołstoj, wyst. Petersburg 1892