Milhaud [milʹo] Darius, *4 IX 1892 Aix-en-Provence, †22 VI 1974 Genewa, francuski kompozytor pochodzenia żydowskiego. Będąc wyjątkowo utalentowanym skrzypkiem, Milhaud wcześnie zaczął występować publicznie, a nawet grywać w kwartecie z zawodowymi muzykami. W 1909 rozpoczął studia w konserwatorium w Paryżu, które pozwoliły mu rozwinąć wszechstronne uzdolnienia. Kontynuował grę na skrzypcach (H. Berthelier), uczył się harmonii (X. Leroux), kontrapunktu (A. Gédalge), fugi (Ch.-M. Widor) i dyrygentury (P. Dukas, V. d’Indy). Uczęszczał także do Schola Cantorum na kurs kompozycji prowadzony przez V. d’Indy’ego. Lata studiów (1909–15) to okres zbierania doświadczeń, odkrywania współczesnej muzyki (I. Strawiński, E. Satie, A. Magnard, A. Schönberg), fascynacji literaturą (P. Claudel, F. Jammes) i przyjaźni (G. Auric, A. Honegger, A. Tansman), które zaowocowały później wspólnymi przedsięwzięciami artystycznymi; Milhaud zdecydował wówczas poświęcić się całkowicie komponowaniu i zrezygnował z kariery skrzypka. Wczesne próby kompozytorskie inspirowane były poezją; pierwsze ważne dzieła Milhauda powstały do tekstów P. Claudela, F. Jammesa (La brebis égarée) i A. Gide’a (Alissa). Szczególnie owocna była długoletnia współpraca z Claudelem, dzięki której powstało wiele znaczących dzieł (m.in. Sept poèmes de la connaissance de l’est, Protée, balet L’homme et son désir, opera Christophe Colomb i trylogia według Ajschylosa, obejmująca muzykę do dramatów Agamemnon i Les choëphores oraz operę Les euménides). Wybuch I wojny światowej przerwał pracę nad operą La brebis égarée, Milhaud został jednak zwolniony ze służby wojskowej ze względów zdrowotnych; już wówczas dał o sobie znać nieuleczalny artretyzm, który później doprowadził kompozytora do częściowego paraliżu. W 1916 Milhaud wyjechał do Brazylii na zaproszenie P. Claudela, wówczas konsula w Rio de Janeiro. Niezbyt liczne obowiązki sekretarza ambasady sprzyjały podróżowaniu i odkrywaniu nowego kraju, którego kultura zafascynowała Milhauda i zapłodniła jego wyobraźnię muzyczną (utwór fortepianowy: Saudades do Brazil, balety: Le boeuf sur le toit i L’homme et son désir). Po powrocie do Paryża w 1918 Milhaud włączył się w życie muzyczne, prezentując publicznie swoje dzieła i uczestnicząc w działalności kompozytorów należących do założonego w 1917 stowarzyszenia Nouveaux Jeunes, które stało się zalążkiem późniejszego Les Six (Grupa Sześciu), nazwanego tak w 1920 przez H. Colleta. Tworzyli go G. Auric, L. Durey, A. Honegger, Milhaud, F. Poulenc i G. Tailleferre, którzy organizowali wspólne koncerty i spotykali się regularnie na sobotnich wieczorach muzycznych u Milhauda. Celem Grupy Sześciu było promowanie nowej sztuki pod hasłami manifestu J. Cocteau Le Coq et l’Arlequin i patronatem E. Satiego. Ideałem młodych twórców było unikanie patosu, sprzeciw wobec tradycji romantycznej, prostota, humor, szukanie inspiracji w życiu codziennym oraz muzyce popularnej i rozrywkowej (jazz, cyrk, music-hall). 1920 był rokiem szczególnie bogatym we wspólne przedsięwzięcia (L’Album des Six, Les Mariés de la Tour Eiffel, koncerty i propagandowe pisemko „Le Coq”). Różnice osobowości kompozytorów wchodzących w skład Les Six były zbyt wielkie, aby grupa przetrwała jako jedna formacja i ostatecznie ich drogi rozeszły się w połowie lat 20., choć nadal łączyła ich przyjaźń i sporadyczne koncerty. Milhaud zaangażował się bardzo w działalność Les Six; w swoich wypowiedziach kwestionował uproszczoną ocenę grupy, pomijającą jej różnorodność, a eksponującą jedynie wspólnotę ideałów.
Na lata 20. i 30. przypada szczególnie intensywna działalność artystyczna Milhauda; do wybuchu II wojny światowej powstały liczne kompozycje, sięgające op. 200; Milhaud występował publicznie (jako dyrygent, pianista, prelegent) i podróżował (m.in.: Rosja, Hiszpania, Włochy, Portugalia, Stany Zjednoczone, Anglia, Austria); spotkanie w 1921 z Schönbergiem w Wiedniu zapoczątkowało wieloletnią przyjaźń obu kompozytorów. Niektóre dzieła Milhauda wywołały skandale (Protée, Cinq études, La brebis égarée) i oburzenie publiczności (Machines agricoles, Catalogue de fleurs), inne były wielkim sukcesem kompozytora i przyniosły mu międzynarodowy rozgłos (L’homme et son désir, La création du monde, Le pauvre matelot). W latach 20. wyjątkowo silnie na wyobraźnię dźwiękową Milhauda oddziałał jazz, z którym zetknął się już w Paryżu i Londynie, a później poznał bliżej podczas pobytu w 1922 w Stanach Zjednoczonych. W 1923 powstał balet La création du monde, inspirowany mitologią afrykańską i przeniknięty elementami jazzu, w którym Milhaud wykorzystał jazz-band. W 1924 powstały niemal równocześnie dwa inne, odmienne w stylu i charakterze, balety: Le train bleu dla zespołu Diagilewa oraz Salade dla zespołu Rolfa de Marégo. W 1925 Milhaud poślubił swoją kuzynkę, Madeleine Milhaud, która wspierała karierę męża, a także współpracowała, pisząc libretta do kilku oper. Po fascynacji jazzem Milhaud zwrócił się w stronę opery kameralnej; Les malheurs d’Orphée (1924) oraz Le pauvre matelot (1926) to najlepsze przykłady tego gatunku, a w 1927 powstała jeszcze trylogia jednoaktówek: L’enlèvement d’Europe, L’abandon d’Ariane, La délivrance de Thésée. Milhaud powrócił także do symfonii kameralnej; 2 pierwsze powstały w Brazylii, pozostałe 4 w latach 1921–23. Skomponował również operę Christophe Colomb (1928), rozbudowaną kompozycję na olbrzymi zespół wykonawczy, której premiera (Berlin 1930) została entuzjastycznie przyjęta. Do formy wielkiej opery Milhaud powracał jeszcze później (Maximilien 1930, Médée 1938, David 1953, La mère coupable 1965). Szeroki zasięg gatunków podejmowanych przez Milhauda w latach międzywojennych obejmował również formy kameralne, pieśni, muzykę filmową i teatralną.
Intensywną twórczość Milhauda, okres jego wielkich sukcesów i sławy, przerwał wybuch II wojny światowej. Do 1940 kompozytor ukrywał się w Aix-en-Provence, później wyjechał z rodziną do Stanów Zjednoczonych, korzystając z zaproszenia do dyrygowania w Chicago swoją I Symfonią. Osiadł w Kalifornii, gdzie był profesorem w Mills College (Oakland). Nadal intensywnie komponował; podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych powstały 3 wielkie symfonie (II, III „Te Deum” i IV napisana z okazji rocznicy rewolucji 1848), koncerty, sonaty, kwartety, utwory dla dzieci oraz opera Bolivar przeniknięta hasłami wolnościowymi. W 1947 Milhaud powrócił do Francji i objął stanowisko profesora kompozycji w konserwatorium w Paryżu, które zajmował do 1962; uczył także w Oakland (do 1970), gdzie przyjeżdżał regularnie co półtora roku, ponadto prowadził wakacyjne kursy w Aspen (Kolorado). W 1951 ukończył XVIII Kwartet smyczkowy. W latach 50. kontynuował komponowanie wielkich symfonii (od V do IX), koncertów (m.in. Concert royal), a w latach 60. kantat i kwintetów. W 1970 powstała opera-oratorium Saint Louis, roi de France. W 1971 Milhaud osiadł w Genewie, a pogarszający się stan zdrowia zmusił go do wyłączenia się z publicznej działalności. Nadal jednak komponował, pisał artykuły, pracował nad nową wersją swojej autobiografii. Milhaud był krytykiem muzycznym i często zabierał głos w sprawach ważnych dla muzyki współczesnej. Współpracował na stałe z „Le Courrier Musical”, „Europe nouvelle”, „Le Jour”, pisał sporadycznie do „L’Humanité”, „Revue Musicale”, „Le Ménéstrel”, a także do czasopism zagranicznych: „Chesterian”, „Modern Music”, „The North American Review”.
Dorobek twórczy Milhauda, obejmujący 443 opusów i reprezentujący wszystkie gatunki muzyczne, nie poddaje się łatwo klasyfikacji. Niezwykła kreatywność kompozytora, muzyczna inteligencja i rzetelne rzemiosło zadecydowały o wielkiej różnorodności tej spuścizny. Milhaud nie stronił od form klasycznych, ale przede wszystkim uważnie obserwował współczesność, która była dla niego źródłem inspiracji. Wielość zainteresowań kompozytorskich nie wpłynęła na zachwianie jedności jego postawy estetycznej. Cytowane wielokrotnie słynne stwierdzenie Milhauda: „Jestem Francuzem z Prowansji i wyznania żydowskiego” (Ma vie heureuse) ma doniosłe znaczenie. W twórczości Milhauda odzywa się bowiem bardzo silnie duch rodzinnej Prowansji, nie tylko jako bezpośrednia ewokacja krajobrazu, atmosfery i folkloru tego regionu (Suite provençale, Suite campagnarde, Ouverture méditerranéenne), lecz także w szerszym kontekście jako odwołanie się do korzeni kultury łacińskiej. Znamionują ją według Milhauda takie cechy jak umiłowanie jasności i prostoty, równowaga formy, elegancja i zwięzłość. Nieobca mu była również tradycja biblijna i żydowska, która zainspirowała wiele z jego dzieł (Poèmes juifs, Six chants populaires hébraïques, Les rêves de Jacob, Ode pour Jerusalem). Milhaud opowiada się za czystością stylu francuskiego, odwołaniem się do jego źródeł (Rameau, Couperin, Gounod) i negatywnie ocenia wpływ niemieckich romantyków, zwłaszcza Wagnera. Również spuściznę impresjonizmu w postaci fali naśladownictwa uważa za niebezpieczną: „Po tych wszystkich mgłach impresjonizmu, czyż to nie właśnie owa sztuka prosta, czysta, odradzająca tradycję Scarlattiego i Mozarta, będzie kolejnym etapem rozwoju naszej muzyki?” (Notes sans musique). Potrzeba oparcia w tradycji nie oznacza jednak standaryzacji języka muzycznego; Milhaud sięga po nowoczesne środki, które wszechstronnie wykorzystuje i umiejętnie splata z tradycyjnymi, toteż postulat prostoty sąsiaduje u niego z dążeniem do komplikacji, a sięganiu do tradycji towarzyszy upodobanie do eksperymentów.
Najważniejszym elementem w kompozycjach Milhauda jest melodia: śpiewna, prosta, giętka i swobodna. Jej fundamentalne znaczenie podkreślił Milhaud, stwierdzając jednoznacznie: „melodia jest samą istotą muzyki” (Entretiens avec C. Rostand). Bardzo cenił lekcje u A. Gédalge’a, który szczególnie dbał o rozwój wrażliwości melodycznej swoich uczniów, zadając im często do pisania melodie bez akompaniamentu. Kształtując melodykę Milhaud chętnie sięgał do folkloru (prowansalskiego, brazylijskiego, północnoamerykańskiego). Posługiwał się nim w wyszukany sposób, traktując materiał pierwotny jako pretekst do wyrafinowanej stylizacji, która ma sprawiać wrażenie jakby „chodziło o melodię oryginalną, ale skomponowaną przez siebie. To musi pochodzić z ducha i serca kompozytora” (Notes sur la musique). Charakterystyczną cechą techniki kompozytorskiej Milhauda jest wielostronne wykorzystanie politonalności. Pierwszy etap poszukiwań w tym zakresie to politonalność harmoniczna (Agamemnon, Les choëphores, Les euménides), polegająca na nakładaniu na siebie różnych akordów tworzących złożone wielodźwięki. Drugi etap to politonalność linearna (V Kwartet smyczkowy, III Symfonia kameralna), nakładanie na siebie linii melodycznych należących do odmiennych tonacji. Eksploracja różnych sposobów organizacji materiału dźwiękowego zadecydowała o szerokim zasięgu zjawisk harmoniczno-tonalnych w utworach Milhauda (transpozycje, alteracje, modalność, bi- i politonalność). Milhaud postrzegał politonalność jako tendencję alternatywną do atonalności (artykuł Polytonalité et atonalité, 1923).
Milhaud przywiązywał dużą wagę do formy, ale pojmował ją nie w kategoriach tradycyjnych schematów, a raczej jako solidną i logiczną konstrukcję o wyważonych proporcjach. Starał się unikać rozwlekłych przetworzeń i nadmiernych komplikacji. Takie pojmowanie formy znalazło swoje odzwierciedlenie zwłaszcza w tych utworach, w których zaznacza się tendencja do kameralizacji (symfonie i opery kameralne) poprzez ograniczenie rozmiarów, środków wykonawczych i uproszczenie formy. Unikanie pracy tematycznej nadaje tym kompozycjom charakter statyczny, a operowanie małym zespołem umożliwia wydobycie specyfiki brzmienia każdego instrumentu. Nową jakość brzmienia osiągał Milhaud poprzez środki instrumentacyjne: wszechstronne wykorzystanie instrumentów dętych i perkusyjnych (V Symfonia kameralna, Concerto na perkusję i orkistrę kameralną, Les choëphores), głos wokalny traktowany instrumentalnie (linia wokalna w III Kwartecie smyczkowym), a fortepian perkusyjnie, zastosowanie środków wokalnych w balecie (kwartet wokalny w L’homme et son désir). W twórczości Milhauda pojawia się wiele wątków stylistycznych (impresjonizm, neoklasycyzm, ekspresjonizm, folkloryzm, jazz); kompozytor uważał, iż wzbogacenie języka współczesnego możliwe jest poprzez odpowiednie wykorzystanie tego, co wniosła ewolucja muzyki.
Literatura: P. Collaer Darius Milhaud, Antwerpia 1948; G. Beck Darius Milhaud, Paryż 1949; Entretiens avec C. Rostand, Paryż 1952; Correspondance P. Claudel – Darius Milhaud, „Cahiers P. Claudel” III, Paryż 1961 (wyd. poszerzone i przejrzane 1995); J. Roy Darius Milhaud, Paryż 1968; C. Palmer Darius Milhaud, Londyn 1976; Honegger-Milhaud: musique et esthétique. Actes du colloque international Arthur Honegger-Darius Milhaud, red. M. Kelkel, Paris, J. Vrin, 1994; D. Mawer Darius Milhaud. Modality and Structure in Music of the 1920s, Hampshire 1997; Darius Milhaud, Entretiens avec Claude Rostand, red. C. Roy, Bourg-la-Reine, Zurfluh, 1999; Jean Cocteau, Darius Milhaud, Correspondance, red. P.Caizergues, J.Mas, Saint-Denis, Novetlé-Massalia, 1999; T. T. Nguyen Ngoc Le sentiment amoureux dans le théâtre lyrique français des années 30 à travers Médée de Darius Milhaud et La Poule noire de Manuel Rosenthal, Paris 2000; M. Milhaud Mon XXème siècle, red. M. Clary, P. Fardet, J. Roy, Paris, France musiques: Bleu nuit, 2002; A. Brill Jüdische Identität im 20. Jahrhundert: die Komponisten Darius Milhaud und Alexandre Tansman in biographischen Zeugnissen und ausgewählten Werken, Neuried, Ars et Unitas, 2003; P. Cortot Darius Milhaud et les poètes, Paris, École des hautes études en sciences sociales (EHESS), 2003 (niewydana praca doktorska); B. L. Kelly Tradition and Style in the Works of Darius Milhaud 1912–1939, Aldershot 2003; J.-A. Joubert, Ch. Delpierre, L. Pons Darius Milhaud, 1892–1974, Montrem, les Amis de la musique française, 2003; Darius Milhaud: catalogue des oeuvres, Paris, Durand-Salabert-Eschig, 2004; Madeleine et Darius Milhaud, Hélène et Henri Hoppenot, Conversation: correspondance 1918-1974 complétée par des pages du Journal d’Hélène Hoppenot, red. M. F. Mousli, Paris Gallimard, 2005; L. Ch. Amos An examination of 1920s Parisian polytonality: Milhaud’s ballet „La création du monde”, Ann Arbor, UMI, 2007; M. Ricavy, R. Milhaud Darius Milhaud: un compositeur français humaniste sa traversée du XXe siècle, Paris, Éditions Van de Velde, 2013; Darius Milhaud: compositeur et expérimentateur, red. J. Harbec, M.-N. Lavoie, Paris, Vrin, 2014.
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Suita orkiestrowa op. 12, 1914
I Symfonia kameralna „Le Printemps” op. 43, 1917
II Symfonia kameralna „Pastorale” op. 49, 1918
II Suita orkiestrowa „Protée” op. 57, 1919
III Symfonia kameralna „Sérénade” op. 71, 1921
IV Symfonia kameralna op. 74, 1921
Sérénade en trois parties op. 62, suita orkiestrowa, 1921
V Symfonia kameralna op. 75, 1922
VI Symfonia kameralna op. 79, 1923
Introduction et Marche Funèbre op. 153b, suita orkiestrowa, 1936
Suite provençale op. 152c na orkiestrę, 1936
I Symfonia op. 210, 1939
II Symfonia op. 247, 1944
Jeux de Printemps op. 243, suita orkiestrowa, 1944
Suite française op. 248 na orkiestrę, 1944
III Symfonia „Te Deum” op. 271, 1946
IV Symfonia „1848” op. 281, 1947
Sept danses sur des airs palestiniens op. 267, suita orkiestrowa, 1947
Kentuckiana op. 287, suita orkiestrowa, 1948
West Point suite op. 313, 1951
V Symfonia op. 322, 1953
Ouverture méditerranéenne op. 330, suita orkiestrowa, 1953
Suite campagnarde op. 329 na orkiestrę, 1953
VI Symfonia op. 343, 1955
VII Symfonia op. 344, 1955
VIII Symfonia „Rhodanienne” op. 362, 1957
Aspen Sérénade op. 361, suita orkiestrowa, 1957
Symphoniette op. 363, 1957
Symphonie concertante op. 376, 1959
IX Symfonia op. 380, 1959
X Symfonia op. 382, 1960
XI Symfonia „Romantique” op. 384, 1960
Les funerailles de Phocion op. 385, 1960
Aubade op. 387, 1960
XII Symfonia „Rurale” op. 390, 1961
Ouverture philharmonique op. 397, 1962
A Frenchman in New York op. 399, suita orkiestrowa, 1962
Ode pour les morts des guerres op. 406, 1963
Musique pour Prague op. 415, 1965
Musique pour Lisbonne op. 420, 1966
Musique pour l’Indiana op. 418, 1966
Musique pour Ia Nouvelle-Orleans op. 422, 1966
Promenade Concert op. 424, 1967
Musique pour Graz op. 429, 1969
Musique pour Ars Nova op. 432, 1969
Suite en sol op. 431, 1969
Musique pour San Francisco op. 436, 1971
Ode pour Jerusalem op. 440, 1972
na instrument/y i orkiestrę:
Poème sur un cantique de Camargue, concertino na fortepian i orkiestrę op. 13, 1913
Ballade, concertino na fortepian i orkiestrę op. 61, 1920
Cinq études, concertino na fortepian i orkiestrę op. 63, 1920
I Koncert op. 93 na skrzypce, 1927
I Koncert op. 108 na altówkę, 1929
Concerto op. 109 na perkusję i orkiestrę kameralną, 1930
I Koncert op. 127 na fortepian, 1933
I Koncert op. 136 na wiolonczelę, 1934
Printemps op. 135, concertino na skrzypce i orkiestrę kameralną, 1934
Fantaisie pastorale op. 188, concertino na fortepian i orkiestrę, 1938
Koncert op. 197 na flet i skrzypce, 1939
II Koncert op. 225 na fortepian, 1941
I Koncert op. 228 na 2 fortepiany, 1941
Koncert op. 230 na klarnet, 1941
II Koncert op. 255 na wiolonczelę, 1945
II Koncert op. 263 na skrzypce, 1946
III Koncert op. 270 na fortepian, 1946
Koncert op. 278 na marimbę i wibrafon, 1947
IV Koncert op. 295 na fortepian, 1949
Suite opus 300 op. 300 na 2 fortepiany i orkiestrę, 1950
d’Automne op. 309, concertino na 2 fortepiany i orkiestrę kameralną, 1951 (inny tytuł: Concertino d’automne)
d’Eté op. 311, concertino na altówkę i orkiestrę kameralną, 1950
d’Hiver op. 327, concertino na puzon i orkiestrę kameralną, 1953
Koncert op. 323 na harfę, 1953
Suite cisalpine op. 332 na altówkę solo i orkiestrę, 1954
II Koncert op. 340 na altówkę, 1955
V Koncert op. 346 na fortepian, 1955
Koncert op. 365 na obój, 1957
III Koncert „Concert royal” op. 373 na skrzypce, 1958
II Koncert op. 394 na 2 fortepiany, 1961
Koncert op. 407 na klawesyn, 1964
Music for Boston op. 414 na skrzypce solo i orkiestrę, 1965
Stanford Serenade op. 430 na obój solo i orkiestrę, 1969
kameralne:
I Sonata op. 3 na skrzypce i fortepian, 1911
I Kwartet smyczkowy op. 5, 1912 (wersja zrewidowana 1952)
Le printemps op. 18, sonatina na skrzypce i fortepian, 1914
Sonata op. 15 na 2 skrzypiec i fortepian, 1914
II Kwartet smyczkowy op. 16, 1915
III Kwartet smyczkowy (z sopranem) op. 32, 1916
II Sonata op. 40 na skrzypce o fortepian, 1917
IV Kwartet smyczkowy op. 46, 1918
Sonata op. 47 na fortepian, flet, obój i klarnet, 1918
V Kwartet smyczkowy op. 64, 1920
VI Kwartet smyczkowy op. 77, 1922
Sonatina op. 76 na flet i fortepian, 1922
VII Kwartet smyczkowy op. 87, 1925
Sonatina op. 100 na klarnet i fortepian, 1927
VIII Kwartet smyczkowy op. 121, 1932
IX Kwartet smyczkowy op. 140, 1935
Pastorale op. 147 na obój, klarnet i fagot, 1935
La cheminée du roi René op. 205, suita na kwintet dęty, 1939
X Kwartet smyczkowy op. 218, 1940
Sonatina op. 221 na 2 skrzypiec, 1940
Sonatine à trois op. 221b na trio smyczkowe, 1940
Sonatina op. 226 na skrzypce i altówkę, 1941
XI Kwartet smyczkowy op. 232, 1942
Quatre visages op. 238, sonatina na altówkę i fortepian, 1943
I Sonata op. 240 na altówkę i fortepian, 1944
II Sonata op. 244 na altówkę i fortepian, 1944
XII Kwartet smyczkowy op. 252, 1945
Duo op. 258 na 2 skrzypiec, 1945
Elégie op. 251 na wiolonczelę i fortepian, 1945
Sonata op. 257 na skrzypce i klawesyn, 1945
Danses de Jacaremirim op. 256 na skrzypce i fortepian, 1945
XIII Kwartet smyczkowy op. 268, 1946
Farandoleurs op. 262 na skrzypce i fortepian, 1946
Trio smyczkowe op. 274, 1947
XIV Kwartet smyczkowy op. 291, 1949, można wykonywać razem z XV Kwartetem smyczkowym jako oktet
XV Kwartet smyczkowy op. 291, 1949, można wykonywać razem z XIV Kwartetem smyczkowym jako oktet
Les rêves de Jacob op. 294, suita na obój i instrumenty smyczkowe, 1949
Oktet smyczkowy op. 291 (na 4 skrzypiec, 2 altówki i 2 wiolonczele), 1949
XVI Kwartet smyczkowy op. 303, 1950
XVII Kwartet smyczkowy op. 307, 1950
I Kwintet fortepianowy op. 312, 1951
XVIII Kwartet smyczkowy op. 308, 1951
II Kwintet smyczkowy op. 316, 1953
Sonatina op. 324 na skrzypce i wiolonczelę, 1953
Sonatina op. 337 na obój i fortepian, 1954
III Kwintet smyczkowy op. 325, 1956 (na 2 skrzypiec, altówkę i 2 wiolonczele)
IV Kwintet smyczkowy op. 350, 1956 (na 2 skrzypiec, altówkę i 2 wiolonczele)
Duo Concertant op. 351, sonatina na klarnet i fortepian, 1956
Divertissement op. 299b na kwintet dęty, 1958
Sekstet smyczkowy op. 368, 1958
Sonata op. 377 na wiolonczelę i fortepian, 1959
Paris op. 284b na 4 fortepiany, 1959
Sonatina op. 378 na altówkę i wiolonczelę, 1959
Concert de chambre op. 389 na fortepian, kwintet dęty i kwintet smyczkowy, 1961
Fanfare op. 400 na dwie trąbki i puzon, 1962
Septet smyczkowy op. 408, 1964
Kwartet fortepianowy op. 417, 1966
Trio fortepianowe op. 428, 1968
Hommage à Igor Stravinsky op. 435 na kwartet smyczkowy, 1971
Kwintet dęty op. 443, 1973
na instrument solo:
Suita op. 8 na fortepian, 1913
Variations sur un thème de Cliquet op. 23 na fortepian, 1915
I Sonata op. 33 na fortepian, 1916
Le printemps op. 25 na fortepian, 1919 (cz. 1)
Caramel Mou op. 68 na fortepian, 1920
Le printemps op. 66 na fortepian, 1920 (cz. 2)
Saudades do Brazil (‘Tęsknota za Brazylią’) op. 67 na fortepian, 1921
Trois rag caprices op. 78 na fortepian, 1922
Sonata op. 112 na organy, 1931
L’automne op. 115 na fortepian, 1932
Quatre romances sans paroles op. 129 na fortepian, 1933
Scaramouche op. 165b na 2 fortepiany, 1937
Quatre esquisses op. 227 na fortepian, 1941
Les Songes op. 237 na 2 fortepiany, 1943
Le bal martiniquais op. 249 na 2 fortepiany, 1944
La muse ménagère op. 245 na fortepian, 1945
Une journée op. 269 na fortepian, 1946
Carnaval à la Nouvelle-Orléans op. 275 na 2 fortepiany, 1947
L’enfant aimé op. 289 na fortepian, 1948
II Sonata op. 293 na fortepian, 1949
Le candélabre à sept branches op. 315 na fortepian, 1951
Hymne de glorification op. 331 na fortepian, 1954
Petite suite op. 348 na organy, 1955
La couronne de Marguerite: Valse en forme de rondo op. 353 na fortepian, 1956
Sonatina op. 254 na fortepian, 1956
Ségoviana op. 366 na gitarę, 1957
Sonatina pastorale op. 383 na skrzypce solo, 1960
Six danses en trois mouvements op. 433 na 2 fortepiany, 1970
Sonata op. 437 na harfę solo, 1971
utwory dla dzieci
Wokalne:
Deux poèmes op. 39 na chór a cappella, 1919
2 poèmes de Cendrars op. 113 na chór a cappella, 1932
Cantique du Rhône op. 155 na chór a cappella, sł. P. Claudel, 1936
Quatrains valaisans op. 206 na chór a cappella, sł. R.M. Rilke, 1939
Huit poèmes de J. Guillen op. 371 na chór a cappella, 1958
Adam op. 411 na chór a cappella, sł. J. Cocteau, 1964
Wokalno-instrumentalne:
Poèmes de F. Jammes op. 1 na głos i fortepian, 1912
Poèmes de F. Jammes op. 6 na głos i fortepian, 1912
Alissa op. 9 na głos i fortepian, sł. A. Gide, 1913
Sept poèmes de la connaissance de l’est op. 7 na głos i fortepian, sł. P. Claudel, 1913
Trois poèmes en prose de Lucile de Chateaubriand op. 10, na głos i fortepian, 1913
Quatre poèmes de Léo Latil op. 20, na głos i fortepian, 1914
Poème do Gitanjali op. 22 na głos i fortepian, sł. R. Tagore (adaptacja francuska A. Gide), 1914
3 poèmes romantiques op. 11 na głos i fortepian, 1914
3 poèmes romantiques op. 19 na głos i fortepian, 1914
D’un cahier inédit du journal d’Eugenie de Guerin op. 27 na głos i fortepian, 1915
Deux poèmes de Coventry Patmore op. 31 na głos i fortepian, (tłum. francuskie P. Claudel), 1915
Deux poèmes d’amour op. 30, na głos i fortepian, sł. R. Tagore (tłum. francuskie E. Sainte-Marie Perrin) 1915
3 poèmes op. 37 na głos i fortepian, sł. D.G. Rossetti i A. Meynell, 1916
3 poèmes de L. Latil op. 2 na głos i fortepian, 1916
Child poems op. 36 na głos i fortepian, sł. R. Tagore, 1916
Poèmes juifs op. 34 na głos i fortepian, sł. autor nieznany, 1916
4 poèmes de Claudel op. 26 na głos i fortepian, 1917
Chansons bas op. 44 na głos i fortepian, sł. S. Mallarmé, 1917
Le retour de l’enfant prodigue op. 42, kantata, sł. A. Gide, 1917
2 poèmes de Rimbaud op. 45 na głos i fortepian, 1917
Poèmes de F. Jammes op. 50 na głos i fortepian, 1918
Machines agricoles op. 56 na głos i orkiestrę, 1919
Psalm CXXIX op. 53b na głos i orkiestrę, 1919
Les soirees de Petrograde op. 55 na głos i fortepian, 1919
3 poèmes de Cocteau op. 59 na głos i fortepian, 1920
Catalogue de fleurs op. 60 na głos i orkiestrę, sł. L. Daudet, 1920; także wersja na głos i fortepian, 1920
Quatre poèmes de Catulle op. 80, na głos i orkiestrę kameralną, 1923
Six chants populaires hébraïques op. 86 na głos i orkiestrę, 1925
Prières journalières à l’usage des juifs du Comtat Venaissin op. 96 na głos i fortepian, 1927
Liturgie comtadine op. 125 na głos i fortepian, 1933
Pan et Syrinx op. 130, kantata, sł. P. Claudel, de Piis, 1934
5 chansons op. 167 na głos i fortepian, sł. Ch. Vildrac, 1937
Cantate pour la paix op. 166, sł. P. Claudel, 1937
Cantate nuptiale op. 168, 1937
Cantate pour l’inauguration du Musee de l’Homme op. 164, sł. R. Desnos (na głos recytujący i orkiestrę), 1937
Les deux cités op. 170, kantata, sł. P. Claudel, 1937
Cantate de l’enfant et de la mère op. 185 na głos recytujący i orkiestrę, sł. M. Carême, 1938
Les quatre éléments op. 189, kantata, sł. R. Desnos, 1938
4 chansons de Ronsard na głos i fortepian, 1940; także wersja na głos i orkiestrę, op. 223, 1941
Cantate de la guerre op. 213, sł. P. Claudel, 1940
Couronne de gloire op. 211 na głos i orkiestrę kameralną, sł. Rabbi Salomon (tłum. M. Venture, A. Lunel), 1940
Le voyage d’éte op. 216 na głos i fortepian, sł. C. Paliard, 1940
Rêves op. 233 na głos i fortepian, sł. anonimowe teksty z XX w.), 1942
Cain et Abel op. 241 na głos i orkiestrę, 1944
La liberation des Antilles op. 246 na głos i fortepian, (pieśni kreolskie, adaptacja fr. A. Joyau-Dormoy) 1944
6 sonnets composés au secret op. 266 na głos i fortepian, sł. J. Cassou, 1946
Chants de misère op. 265 na głos i fortepian, sł. C. Paliard, 1946
3 poèmes de Supervielle op. 276 na głos i fortepian, 1947
Le jeu de Robin et de Marion op. 288 na głos i orkiestrę, sł. Adam de la Halle, 1948
Naissance de Vénus op. 292, kantata, sł. J. Supervielle, 1949
Cantate des proverbes op. 310, teksty z Biblii, 1951
Petites légendes op. 319, na głos i fortepian, sł. M. Carême, 1952
Le château de feu op. 338, kantata, sł. J. Cassou, 1954
Tristesses op. 355 na głos i fortepian, sł F. Jammes, 1956
Fontaines et sources op. 352 na głos i fortepian, sł. F. Jammes, 1956; także wersja na głos i orkiestrę, 1956
La tragedie humaine op. 369, kantata, (fragmenty z: Poema tragiczne A. d’Aubigné) 1958
Cantate sur des poèmes de Chaucer op. 386, 1960
Cantate de l’initiation (Bar mitzvah Israel 1948–1961) op. 388, 1960
Suite de quatrains op. 398 na głos recytujący i orkiestrę, sł. F. Jammes, 1962
Pacem in terris op. 404, symfonia chorałowa, (teksty z Encykliki papieża Jana 23, 11.04.1963), 1963
Suite de sonnets op. 401, kantata, 1963
Adieu op. 410, kantata, sł. A. Rimbaud, 1964
L’amour chante op. 409, na głos i fortepian, 1964
Cantata from Job op. 413 (teksty z Biblii), 1966
Cantate de psaumes op. 425 na głos i orkiestrę, tłum. P. Claudel, 1967
Sceniczne:
Esther de Carpentras op. 89, opera komiczna 2-aktowa, libretto A. Lunel, 1927 wyst. Paryż 1938
La brebis égarée op. 4, opera 3-aktowa, libretto F. Jammes, 1915, wyst. Paryż 1923
L’homme et son désir op. 48, balet, libretto P. Claudel, 1918, wyst. Paryż 1921
Le boeuf sur le toit op. 58, balet, libretto J. Cocteau, 1919, wyst. Paryż 1920
Les euménides op. 41, opera, libretto P. Claudel wg Ajschylosa, 1922, wyst. Anvers 1927
La création du monde op. 81, balet, libretto B. Cendrars, 1923, wyst. Paryż 1923
Les malheurs d’Orphée op. 85, opera kameralna 2-aktowa, 1924, libretto A. Lunel, wyst. Bruksela 1925
Le train bleu op. 84, balet, libretto J. Cocteau, 1924, wyst. Paryż 1924
Salade op. 83, balet, libretto A. Flament, 1924, wyst. Paryż 1924
Le pauvre matelot op. 92, opera kameralna 3-aktowa, libretto J. Cocteau, 1926, wyst. Paryż 1927
L’enlèvement d’Europe op. 94, L’abandon d’Ariane op. 98, La délivrance de Thésée op. 99, trylogia oper jednoaktówek, libretto H. Hoppenot, 1927, pierwsza wyst. Baden-Baden 1927, pozostałe dwie wyst. Wiesbaden 1928
Christophe Colomb op. 102, opera, libretto P. Claudel, 1928, wyst. Berlin 1930
Maximilien op. 110, opera 3-aktowa, libretto F. Werfel, R.S. Hoffman i A. Lunel, 1930, wyst. Paryż 1932
Les songes op. 124, balet, libretto A. Derain, 1933, wyst. Paryż 1933
Médée op. 191, opera 1-aktowa, libretto M. Milhaud, 1938, wyst. Antwerpia 1939
Bolivar op. 236, opera 3-aktowa, libretto M. Milhaud wg J. Supervielle’a, 1943, wyst. Paryż 1950
Les cloches op. 259, balet, libretto wg E.A. Poego, 1945, wyst. Chicago 1946
Adame Miroir op. 283, balet, libretto J. Genêt, 1948, wyst. Paryż 1948
David op. 320, opera 5-aktowa, libretto A. Lunel, 1953, wyst. Mediolan 1956
Fiesta op. 370, opera 1-aktowa, libretto B. Vian, 1958, wyst. Berlin 1959
La mère coupable op. 412, opera 3-aktowa, libretto M. Milhaud wg P.A. Beaumarchais’go, 1965, wyst. Genewa 1966
Saint Louis, roi de France op. 434, opera-oratorium, libretto P. Claudel, 1970, wyst. Rio de Janeiro 1972
muzyka do licznych sztuk teatralnych, m.in.: dramaty Ajschylosa w adaptacji P. Claudela Agamemnon 1914 i Les choëphores 1915, wyst. Bruksela 1935; Protée, sł. P. Claudel, 1919; L’Annonce faite à Marie, sł. P. Claudel, 1932
muzyka filmowa, dla dzieci, dla orkiestr wojskowych, audycje radiowe
aranżacje utworów G. Aurica, F. Poulenca, E. Satiego na orkiestrę, na skrzypce i fortepian oraz na fortepian
Prace:
Polytonalité et atonalité, „La Revue Musicale” IV, 1923
Etudes, Paryż 1927
Notes sans musique, Paryż 1949 (autobiografia), 2. wyd. poszerz. pt. Ma vie heureuse, Paryż 1987/ Bourg-la-Reine 1998
Notes sur la musique, wyd. J. Drake, Paryż 1982 (wybór pism)
