Lasoń, Aleksander

Lasoń Aleksander, *10 XI 1951 Siemianowice Śląskie, polski kompozytor. W latach 1970–74 studiował w PWSM w Katowicach (muzyka rozrywkowa i jazzowa), w 1973–79 kontynuował studia u J. Świdra (kompozycja). Od 1975 uczy w filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie (od 1995 został profesorem) i PWSM w Katowicach, od 1991 w Akademii Muzycznej w Katowicach. W 1979 uczestniczył w międzynarodowym kursie kompozytorskim w Burgas, a w 1984 i 1988 w Kursach Nowej Muzyki w Darmstadt. W latach 1990–93 był przewodniczącym oddziału ZKP w Katowicach. Początkowo działał jako pianista improwizator, następnie poświęcił się kompozycji, czasami dyryguje własnymi utworami. Debiutował na arenie międzynarodowej w 1977 wykonaniem I Symfonii na festiwalu muzyki współczesnej Styryjska Jesień. Otrzymał wiele nagród krajowych i zagranicznych, m.in.: w 1976 II nagrodę na Konkursie Kompozytorskim im. G. Fitelberga za I Symfonię, w 1980 zajął I lokatę na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za I Symfonię i w 1988 otrzymał wyróżnienie za II Kwartet smyczkowy, w 1980 nagrodę im. Beethovena m. Bonn za II Symfonię „Concertante”. W latach 1987–89 uzyskał nagrodę-stypendium W. Lutosławskiego, napisał wtedy utwór symfoniczny Katedra.

Podstawową cechą wcześniejszej muzyki Lasonia jest migotliwość brzmieniowa. Obok rozwibrowanych współbrzmień w artykulacji tremolando stosuje kompozytor formuły toccatowe, repetycyjne, figuracyjno-gamowe – osiągając efekt falujących strumieni dźwięków czy kolorowego fajerwerku akordów. Zasadą kompozycyjną jest równowaga między grupami orkiestry i instrumentami, przy predylekcji do fortepianu, pełniącego funkcję koncertującą, kolorystyczną lub harmoniczną (basso continuo).

Stopniowo przewagę zyskuje myślenie linearne: melodyka o ciągłym, łukowym, kantylenowo-figuracyjnym charakterze, swobodna w rytmice, bogato ornamentowana; tworzy ona polifoniczne sploty lub ciągłą narrację muzyczną, przejmowaną przez kolejne instrumenty. Ramowa organizacja przebiegu czasowego zbliża muzykę Lasonia do aleatoryki rytmicznej W. Lutosławskiego.

Podstawą materiału dźwiękowego jest diatonika o modalnym zabarwieniu: specjalnie konstruowane skale o niejednoznacznym obliczu tonalnym, czasem ograniczone do 3 lub 5 dźwięków. W ściśle wyznaczonych odcinkach wykorzystywany jest pełny materiał 12-tonowy. Akordyka jest pochodną myślenia linearnego, opiera się na trójdźwiękach z dodanymi interwałami, akordach całotonowych, kwartowo-kwintowych, pentatonicznych. Ważną rolę odgrywa w kompozycji oś harmoniczna w postaci dźwięków i współbrzmień centralnych. Brzmienie jest najczęściej intensywne, gęste, nasycone, prowadząc do generalnej kulminacji o pełnej rozpiętości skalowej. Unikając efektów „niekonwencjonalnych”, kompozytor osiąga w ramach typowego aparatu wykonawczego wyjątkowe bogactwo kolorystyczne, cechy oryginalności i nowości.

W propozycjach formalnych ewoluuje Lasoń od tradycyjnych schematów cyklicznych (symfonia, kwartet smyczkowy, sonata), poprzez formę quasi-rondową (II Symfonia „Concertante”) do form swobodnych przebiegających w jednym ciągu narracji (Góry, Katedra). W formach koncertujących wyodrębnienie instrumentu solowego nie prowadzi do konfliktu dramatycznego i współzawodnictwa z orkiestrą; częściej mamy tu do czynienia z wtapianiem się w brzmienie orkiestry i subtelnym dialogowaniem z różnymi instrumentami.

Oblicze stylistyczne i estetyczne muzyki Lasonia wynika z reakcji na skrajny awangardyzm. Od młodzieńczej witalności, w której wyczuwa się ducha wczesnego Bartóka i Strawińskiego, ewoluuje ku ekspresyjnej głębi, powadze, wzniosłości. Efekty naturalistyczne, motywowane dążeniem do malowniczości muzyki (Koncert na fortepian improwizujący i 3 taśmy), czy inspiracje programowe nie oznaczają wyłomu w postawie estetycznej, preferującej muzykę czystą, absolutną.