Huberman, Bronisław

Huberman Bronisław, *19 XII 1882 Częstochowa. †16 VI 1947 Corsier-sur-Vevey (Szwajcaria), polski skrzypek. Pierwsze lekcje gry na skrzypcach pobierał u M. Michałowicza (wówczas studenta S. Barcewicza) i J. Rozena i wkrótce rozpoczął karierę cudownego dziecka. Mając 7 lat, wykonał publicznie VII Koncert skrzypcowy P. Rode’a. W 1891 koncertował w sali WTM, a w początkach 1892 w salach redutowych wykonał m.in. II Koncert skrzypcowy L. Spohra (z towarzyszeniem fortepianu) oraz partię pierwszych skrzypiec w kwartecie P. Rode’a. W V 1892 wraz z rodzicami udał się do Berlina, gdzie został przedstawiony J. Joachimowi. Z jego listem polecającym dał w następnych miesiącach szereg koncertów m.in. w Wiedniu oraz w miejscowościach uzdrowiskowych, by zarobić na dalsze kształcenie. Od IX 1892 rozpoczął w Berlinie regularną naukę, która odbywała się według planu ułożonego przez Joachima. Huberman wspominał, że Joachim dał mu „podstawy wykształcenia ogólnego i wytknął (...) późniejszy kierunek artystyczny”, natomiast doskonalenie techniki jego gry powierzył swemu uczniowi, K. Markeesowi. Po 9 miesiącach Huberman z bliżej niewyjaśnionych powodów opuścił Berlin; latem 1893 występował w miastach niemieckich, brał dodatkowe lekcje u H. Heermanna we Frankfurcie n. Menem; koncertował w Holandii, Belgii i we Francji. W Paryżu pobierał lekcje u M. Marsicka, ale już w V 1894 udał się do Londynu, gdzie m.in. wystąpił na koncercie wraz z N. Janothą, J. Śliwińskim i J. Hofmannem. Wówczas w darze od Jana hrabiego Zamoyskiego otrzymał skrzypce Stradivariusa z 1773. Zamoyski przez pewien czas opiekował się Hubermanem, organizując mu koncerty w Marienbadzie i we Lwowie. Pod koniec 1894 Huberman grał w Berlinie, a 12 I 1895 wystąpił w Wiedniu na pożegnalnym koncercie A. Patti. Rok później również w Wiedniu wykonał Koncert skrzypcowy Brahmsa w obecności kompozytora, który przyjął interpretację młodego artysty nader przychylnie i ofiarował mu swą fotografię z dedykacją „od wdzięcznego słuchacza”. Po serii koncertów w Austrii, Niemczech, we Francji i w Rumunii Huberman wyjechał w 1897 na tournée do Stanów Zjednoczonych, a na przełomie 1897/98 występował w Warszawie, Rydze i Kijowie. Brak informacji o działalności Hubermana w następnych latach; ze wzmianek w prasie polskiej („Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1902 nr 50) można wnioskować, że spędził je na studiach w Wiedniu u E. Mandyczewskiego. Pod koniec 1901 grał w Krakowie, w 1902 w Berlinie, Bukareszcie i Wiedniu. 15 V 1903 grał na skrzypcach należących ongiś do Paganiniego, przechowywanych w ratuszu m. Genui. Pod koniec roku dokonał swego pierwszego nagrania płytowego dla firmy G&T (Nokturn Es-dur op. 9 nr 2 Chopina w opracowaniu Sarasatego na skrzypce i fortepian). W następnych latach, już jako artysta o skrystalizowanej osobowości, koncertował we wszystkich ośrodkach muzycznych Europy, wielokrotnie w miastach polskich, wszędzie entuzjastycznie przyjmowany przez publiczność. M.in. w I 1909 ponownie grał w Genui na skrzypcach Paganiniego, tym razem w Teatro Carlo Felice na koncercie dobroczynnym na rzecz ofiar trzęsienia ziemi. W latach I wojny światowej przebywał w Berlinie, gdzie mieszkał na stałe, ale parokrotnie koncertował w Warszawie i Łodzi, m.in. wiosną 1918 wystąpił razem z E. d’Albertem. W latach 20. był u szczytu sławy; dawał wówczas koncerty w Stanach Zjednoczonych i w krajach europejskich, w tym często w Polsce (Warszawa, Kraków, Poznań, Wilno, Lwów), i dokonywał nagrań płytowych. Otrzymywał odznaczenia i ordery różnych rządów, m.in. w 1926 został odznaczony orderem Polonia Restituta. W 1927 podczas obchodów 100. rocznicy śmierci Beethovena występował w Wiedniu razem z I. Friedmanem i P. Casalsem. W 1929 koncertował po raz pierwszy w Palestynie. W 1932 był jurorem I Międzynarodowego Konkursu Śpiewu i Gry Skrzypcowej w Wiedniu. Poza występami artystycznymi zajmował się dydaktyką, udzielając prywatnych lekcji; jego uczennicą była m.in. I. Dubiska. Uprawiał też działalność polityczną, interesował się zwłaszcza ideą Paneuropy, publikując na ten temat artykuły prasowe. W końcu 1932 na skutek antysemickiej polityki nazistów opuścił swą siedzibę w Berlinie, przenosząc się do Wiednia. Tu uczestniczył w obchodach 100. rocznicy urodzin Brahmsa, wykonując razem z A. Schnablem, P. Casalsem i P. Hindemithem jego tria i kwartety fortepianowe. Odrzucił zaproszenie Furtwänglera na koncerty z Berliner Philharmoniker, występując we IX 1933 z listem otwartym rozpowszechnianym w Pradze, Paryżu i innych miastach i opublikowanym w „New York Times”. W latach 1934– 36 prowadził mistrzowską klasę skrzypiec w Akademie für Musik und Darstellende Kunst w Wiedniu. Równocześnie nadal koncertował w Austrii, Polsce, na Węgrzech, w Anglii, Szwajcarii, Holandii, we Włoszech, w Palestynie i w Stanach Zjednoczonych (1935). Wielokrotnie dawał koncerty na cele charytatywne. W 1936 zamieszkał na stałe w Szwajcarii w Corsier-sur-Vevey. W tym czasie powziął zamiar utworzenia orkiestry symfonicznej w Tel-Awiwie; jego prace nad organizacją orkiestry zostały uwieńczone sukcesem i Israel Philharmonic Orchestra dała swój pierwszy koncert 26 XII 1936 pod dyrekcją A. Toscaniniego. W 1937 Huberman koncertował w Austrii, Stanach Zjednoczonych i Australii. W październiku 1937, w drodze na Sumatrę, uległ kontuzji obu rąk w katastrofie lotniczej. Po intensywnej terapii podjął w XII 1938 z powrotem działalność koncertową. W latach 1939–40 występował w Europie, Palestynie i w Afryce, później przebywał w Stanach Zjednoczonych. 4 V 1944 w Nowym Jorku uczestniczył w koncercie muzyki polskiej pod dyrekcją G. Fitelberga, wykonując I Koncert skrzypcowy K. Szymanowskiego. W IV 1946 wrócił do Szwajcarii; koncertował w Brukseli, Londynie, Paryżu i Lucernie. Choroba zmusiła go do wycofania się z planów koncertowych. W ostatnim okresie życia przebywał w swej willi w Corsier-sur-Vevey.

Huberman, najpierw oklaskiwany jako cudowne dziecko, z czasem zdobył sławę jednego z najwybitniejszych skrzypków swoich czasów. Krytycy dostrzegali w jego grze głębokość tonu, śpiewność kantyleny, przemyślane frazowanie i artykulację, zwłaszcza zaś narzucającą się siłę ekspresji, intensywność barwy dźwięku oraz indywidualność i odrębność interpretacji, czasem uznawanej za dziwaczną. Nie zawsze może bywał niezawodny pod względem technicznym, jednak krytyka C. Flescha w jego Memoirs wskazująca w grze Hubermana usterki w zakresie wydobycia dźwięku i prowadzenia smyczka oraz niewłaściwą interpretację nie może być miarodajna; sprostował ją m.in. w swej pracy J. Hartnack. Huberman był wysoko ceniony przez dyrygentów, m.in. W. Furtwänglera, A. Toscaniniego, B. Waltera, a także przez A. Schnabla i K. Szymanowskiego, choć ten zaznaczał, że interpretacja Hubermana jest mu „obca”. Repertuar Hubermana obejmował koncerty skrzypcowe Bacha, Mozarta, Beethovena, Paganiniego, Mendelssohna, Brahmsa, Czajkowskiego, Wieniawskiego, Głazunowa, Symfonię hiszpańską Laló, solowe sonaty i partity Bacha, utwory na skrzypce i fortepian Beethovena, Brahmsa, Francka, Wieniawskiego, Sarasatego i in. Włączał on też do programów transkrypcje, m.in. własne opracowania utworów Chopina i Schuberta. Rzadko grywał muzykę współczesną, wyjątkiem był Koncert skrzypcowy Szymanowskiego oraz jego Mity. Nagrania Hubermana dla firm Brunswick i Columbia na płytach 78-obrotowych pochodzą głównie z lat 20. i 30. Część współcześnie wydanych nagrań pochodzi też z koncertów publicznych transmitowanych przez rozgłośnie radiowe. Archiwum Hubermana znajduje się w Centralnej Bibliotece Muzycznej w Tel-Awiwie.

Literatura: M. Gliński Bronisław Huberman, „Muzyka” 1933 nr 1; M. Michałowicz Początki kariery Hubermana, „Muzyka” 1933 nr 1; Z. Drzewiecki Bronisław Huberman, „Ruch Muzyczny” 1947 nr 12; C. Flesch Memoirs, Londyn 1957, wyd. niem. Erinnerungen eines Geigers, Fryburg 1960; The Listener Speak. 55 Years of Letters from the Audience to Bronislaw Huberman, wyd. I. Ibbeken, Ramot Hashawim 1961; P. Szalsza Bronisław Huberman, „Ruch Muzyczny” 1964 nr 12 (wstęp do Z warsztatu wirtuoza, por. wykaz prac Hubermana); J. Gawroński Wzdłuż mojej drogi, Warszawa 1968, s. 21–31; J. Hartnack Grosse Geiger unserer Zeit, Gütersloh 1968; An Orchestra Is Born. A Monument to Bronislaw Huberman, red. I. Ibbeken, T. Avni, Tel-Awiw 1969; L. Raaben Żyzń zamieczatielnych skripaczej i wiołonczelistow, Leningrad 1969; T. Avni The Bronislaw Huberman. Archive. Catalogue, Tel-Awiw 1977; I. Myczka-Weber Bronisław Huberman (1882–1947), maszynopis, 1985, Instytut Muzykologii UW.