logotypes-ue_ENG

Huberman, Bronisław

Biogram i literatura

Huberman Bronisław, *19 XII 1882 Częstochowa. †16 VI 1947 Corsier-sur-Vevey (Szwajcaria), polski skrzypek. Pierwsze lekcje gry na skrzypcach pobierał u M. Michałowicza (wówczas studenta S. Barcewicza) i J. Rozena i wkrótce rozpoczął karierę cudownego dziecka. Mając 7 lat, wykonał publicznie VII Koncert skrzypcowy P. Rode’a. W 1891 koncertował w sali WTM, a w początkach 1892 w salach redutowych wykonał m.in. II Koncert skrzypcowy L. Spohra (z towarzyszeniem fortepianu) oraz partię pierwszych skrzypiec w kwartecie P. Rode’a. W V 1892 wraz z rodzicami udał się do Berlina, gdzie został przedstawiony J. Joachimowi. Z jego listem polecającym dał w następnych miesiącach szereg koncertów m.in. w Wiedniu oraz w miejscowościach uzdrowiskowych, by zarobić na dalsze kształcenie. Od IX 1892 rozpoczął w Berlinie regularną naukę, która odbywała się według planu ułożonego przez Joachima. Huberman wspominał, że Joachim dał mu „podstawy wykształcenia ogólnego i wytknął (…) późniejszy kierunek artystyczny”, natomiast doskonalenie techniki jego gry powierzył swemu uczniowi, K. Markeesowi. Po 9 miesiącach Huberman z bliżej niewyjaśnionych powodów opuścił Berlin; latem 1893 występował w miastach niemieckich, brał dodatkowe lekcje u H. Heermanna we Frankfurcie n. Menem; koncertował w Holandii, Belgii i we Francji. W Paryżu pobierał lekcje u M. Marsicka, ale już w V 1894 udał się do Londynu, gdzie m.in. wystąpił na koncercie wraz z N. Janothą, J. Śliwińskim i J. Hofmannem. Wówczas w darze od Jana hrabiego Zamoyskiego otrzymał skrzypce Stradivariusa z 1773. Zamoyski przez pewien czas opiekował się Hubermanem, organizując mu koncerty w Marienbadzie i we Lwowie. Pod koniec 1894 Huberman grał w Berlinie, a 12 I 1895 wystąpił w Wiedniu na pożegnalnym koncercie A. Patti. Rok później również w Wiedniu wykonał Koncert skrzypcowy Brahmsa w obecności kompozytora, który przyjął interpretację młodego artysty nader przychylnie i ofiarował mu swą fotografię z dedykacją „od wdzięcznego słuchacza”. Po serii koncertów w Austrii, Niemczech, we Francji i w Rumunii Huberman wyjechał w 1897 na tournée do Stanów Zjednoczonych, a na przełomie 1897/98 występował w Warszawie, Rydze i Kijowie. Brak informacji o działalności Hubermana w następnych latach; ze wzmianek w prasie polskiej („Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1902 nr 50) można wnioskować, że spędził je na studiach w Wiedniu u E. Mandyczewskiego. Pod koniec 1901 grał w Krakowie, w 1902 w Berlinie, Bukareszcie i Wiedniu. 15 V 1903 grał na skrzypcach należących ongiś do Paganiniego, przechowywanych w ratuszu m. Genui. Pod koniec roku dokonał swego pierwszego nagrania płytowego dla firmy G&T (Nokturn Es-dur op. 9 nr 2 Chopina w opracowaniu Sarasatego na skrzypce i fortepian). W następnych latach, już jako artysta o skrystalizowanej osobowości, koncertował we wszystkich ośrodkach muzycznych Europy, wielokrotnie w miastach polskich, wszędzie entuzjastycznie przyjmowany przez publiczność. M.in. w I 1909 ponownie grał w Genui na skrzypcach Paganiniego, tym razem w Teatro Carlo Felice na koncercie dobroczynnym na rzecz ofiar trzęsienia ziemi. W latach I wojny światowej przebywał w Berlinie, gdzie mieszkał na stałe, ale parokrotnie koncertował w Warszawie i Łodzi, m.in. wiosną 1918 wystąpił razem z E. d’Albertem. W latach 20. był u szczytu sławy; dawał wówczas koncerty w Stanach Zjednoczonych i w krajach europejskich, w tym często w Polsce (Warszawa, Kraków, Poznań, Wilno, Lwów), i dokonywał nagrań płytowych. Otrzymywał odznaczenia i ordery różnych rządów, m.in. w 1926 został odznaczony orderem Polonia Restituta. W 1927 podczas obchodów 100. rocznicy śmierci Beethovena występował w Wiedniu razem z I. Friedmanem i P. Casalsem. W 1929 koncertował po raz pierwszy w Palestynie. W 1932 był jurorem I Międzynarodowego Konkursu Śpiewu i Gry Skrzypcowej w Wiedniu. Poza występami artystycznymi zajmował się dydaktyką, udzielając prywatnych lekcji; jego uczennicą była m.in. I. Dubiska. Uprawiał też działalność polityczną, interesował się zwłaszcza ideą Paneuropy, publikując na ten temat artykuły prasowe. W końcu 1932 na skutek antysemickiej polityki nazistów opuścił swą siedzibę w Berlinie, przenosząc się do Wiednia. Tu uczestniczył w obchodach 100. rocznicy urodzin Brahmsa, wykonując razem z A. Schnablem, P. Casalsem i P. Hindemithem jego tria i kwartety fortepianowe. Odrzucił zaproszenie Furtwänglera na koncerty z Berliner Philharmoniker, występując we IX 1933 z listem otwartym rozpowszechnianym w Pradze, Paryżu i innych miastach i opublikowanym w „New York Times”. W latach 1934– 36 prowadził mistrzowską klasę skrzypiec w Akademie für Musik und Darstellende Kunst w Wiedniu. Równocześnie nadal koncertował w Austrii, Polsce, na Węgrzech, w Anglii, Szwajcarii, Holandii, we Włoszech, w Palestynie i w Stanach Zjednoczonych (1935). Wielokrotnie dawał koncerty na cele charytatywne. W 1936 zamieszkał na stałe w Szwajcarii w Corsier-sur-Vevey. W tym czasie powziął zamiar utworzenia orkiestry symfonicznej w Tel-Awiwie; jego prace nad organizacją orkiestry zostały uwieńczone sukcesem i Israel Philharmonic Orchestra dała swój pierwszy koncert 26 XII 1936 pod dyrekcją A. Toscaniniego. W 1937 Huberman koncertował w Austrii, Stanach Zjednoczonych i Australii. W październiku 1937, w drodze na Sumatrę, uległ kontuzji obu rąk w katastrofie lotniczej. Po intensywnej terapii podjął w XII 1938 z powrotem działalność koncertową. W latach 1939–40 występował w Europie, Palestynie i w Afryce, później przebywał w Stanach Zjednoczonych. 4 V 1944 w Nowym Jorku uczestniczył w koncercie muzyki polskiej pod dyrekcją G. Fitelberga, wykonując I Koncert skrzypcowy K. Szymanowskiego. W IV 1946 wrócił do Szwajcarii; koncertował w Brukseli, Londynie, Paryżu i Lucernie. Choroba zmusiła go do wycofania się z planów koncertowych. W ostatnim okresie życia przebywał w swej willi w Corsier-sur-Vevey.

Huberman, najpierw oklaskiwany jako cudowne dziecko, z czasem zdobył sławę jednego z najwybitniejszych skrzypków swoich czasów. Krytycy dostrzegali w jego grze głębokość tonu, śpiewność kantyleny, przemyślane frazowanie i artykulację, zwłaszcza zaś narzucającą się siłę ekspresji, intensywność barwy dźwięku oraz indywidualność i odrębność interpretacji, czasem uznawanej za dziwaczną. Nie zawsze może bywał niezawodny pod względem technicznym, jednak krytyka C. Flescha w jego Memoirs wskazująca w grze Hubermana usterki w zakresie wydobycia dźwięku i prowadzenia smyczka oraz niewłaściwą interpretację nie może być miarodajna; sprostował ją m.in. w swej pracy J. Hartnack. Huberman był wysoko ceniony przez dyrygentów, m.in. W. Furtwänglera, A. Toscaniniego, B. Waltera, a także przez A. Schnabla i K. Szymanowskiego, choć ten zaznaczał, że interpretacja Hubermana jest mu „obca”. Repertuar Hubermana obejmował koncerty skrzypcowe Bacha, Mozarta, Beethovena, Paganiniego, Mendelssohna, Brahmsa, Czajkowskiego, Wieniawskiego, Głazunowa, Symfonię hiszpańską Laló, solowe sonaty i partity Bacha, utwory na skrzypce i fortepian Beethovena, Brahmsa, Francka, Wieniawskiego, Sarasatego i in. Włączał on też do programów transkrypcje, m.in. własne opracowania utworów Chopina i Schuberta. Rzadko grywał muzykę współczesną, wyjątkiem był Koncert skrzypcowy Szymanowskiego oraz jego Mity. Nagrania Hubermana dla firm Brunswick i Columbia na płytach 78-obrotowych pochodzą głównie z lat 20. i 30. Część współcześnie wydanych nagrań pochodzi też z koncertów publicznych transmitowanych przez rozgłośnie radiowe. Archiwum Hubermana znajduje się w Centralnej Bibliotece Muzycznej w Tel-Awiwie.

Literatura: M. Gliński Bronisław Huberman, „Muzyka” 1933 nr 1; M. Michałowicz Początki kariery Hubermana, „Muzyka” 1933 nr 1; Z. Drzewiecki Bronisław Huberman, „Ruch Muzyczny” 1947 nr 12; C. Flesch Memoirs, Londyn 1957, wyd. niem. Erinnerungen eines Geigers, Fryburg 1960; The Listener Speak. 55 Years of Letters from the Audience to Bronislaw Huberman, wyd. I. Ibbeken, Ramot Hashawim 1961; P. Szalsza Bronisław Huberman, „Ruch Muzyczny” 1964 nr 12 (wstęp do Z warsztatu wirtuoza, por. wykaz prac Hubermana); J. Gawroński Wzdłuż mojej drogi, Warszawa 1968, s. 21–31; J. Hartnack Grosse Geiger unserer Zeit, Gütersloh 1968; An Orchestra Is Born. A Monument to Bronislaw Huberman, red. I. Ibbeken, T. Avni, Tel-Awiw 1969; L. Raaben Żyzń zamieczatielnych skripaczej i wiołonczelistow, Leningrad 1969; T. Avni The Bronislaw Huberman. Archive. Catalogue, Tel-Awiw 1977; I. Myczka-Weber Bronisław Huberman (1882–1947), maszynopis, 1985, Instytut Muzykologii UW.

Prace

Aus der Werkstatt des Virtuosen, Lipsk 1912, wyd. pol. „Muzyka” 1925–27 (w odcinkach), także pt. Z warsztatu wirtuoza, tłum. M. Wesołowska, wstęp P. Szalsza, Katowice 1964

Artists and Concert Life as Affected by the War, „Music and Letters” II, 1921

Mein Weg zu Paneuropa, „Paneuropa” 1925

Jazz!, „Acht-Uhr-Blatt” z 1 II 1928

Soll die Musik verdorren? Kunst im Zeitalter des Mechanismus, „Vossische Zeitung”, z 13 i 15 XI 1931

Vaterland Europa, Berlin 1932

Europa im Spiegel seiner Musikkultur, 1932 rkp.

Offener Brief an die deutschen Intellektuellen, „The Manchester Guardian” z 7 III 1936

opracowania:

F. Chopin – walce op. 64 nr 2, op. 70 nr 1, op. posthumum e-moll, mazurki op. 7 nr 3, op. 67 nr 2, op. 68 nr
1–3, wyd. Nowy Jork, C. Fischer, 2. wyd. Wiedeń UE

F. Schubert Andante sostenuto, Marche caractéristique op. 121 nr 1, wyd. Nowy Jork, C. Fischer, 2. wyd. Wiedeń UE