logotypes-ue_ENG

Hławiczka, Karol

Biogram i literatura

Hławiczka Karol, *14 11 1894 Ustroń (k. Cieszyna), †22 VII 1976 Cieszyn, polski pedagog, historyk muzyki, kompozytor, organista, dyrygent, działacz muzyczny. Był synem Andrzeja Hławiczki (1866–1914) nauczyciela śpiewu, dyrygenta, organizatora polskiego ruchu śpiewaczego na Śląsku Cieszyńskim i zbieracza śląskich pieśni ludowych. Po ukończeniu polskiego gimnazjum w Cieszynie studiował prawo na uniwersytecie w Wiedniu; w 1914 (tragiczna śmierć ojca) przerwał studia, wrócił do Cieszyna i objął po ojcu posadę nauczyciela muzyki w seminarium nauczycielskim oraz posadę organisty w kościele ewangelickim. W latach 1915–1917 złożył egzaminy państwowe uprawniające do nauczania muzyki w szkołach średnich (śpiew, organy, fortepian, skrzypce); od 1920 do 1921 uzupełniał studia muzyczne w Wiedniu u F. Schmidta (kompozycja i fortepian), w 1925 w Paryżu u M. Duprégo (organy), w 1926 w Londynie u Th. Matthaya (fortepian) i w Rzymie u F. Dobicciego (kompozycja); ponadto w 1921 studiował kompozycję u F. Szopskiego oraz fortepian u A. Michałowskiego w Warszawie. W 1932 uzyskał dyplom z gry na organach w Konserwatorium Warszawskim. Od 1914 uczył śpiewu i muzyki w szkołach średnich na Śląsku (Cieszyn, Mysłowice, Katowice); od 1933 był wykładowcą w Państwowym Pedagogium w Warszawie oraz instruktorem nauki śpiewu i muzyki z ramienia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Założył i redagował pisma dydaktyczne: „Muzyka w Szkole” (1929–33), „Śpiew w Szkole” (1933–34) oraz „Nowa Muzyka w Szkole” (1933–39). Prowadził w Polskim Radiu audycje i pogadanki muzyczne dla dzieci i młodzieży. Był inicjatorem festiwali i koncertów szkolnych, sesji naukowych i odczytów poświęconych problemom muzycznego szkolnictwa. W czasie II wojny światowej przebywał w Warszawie, udzielając lekcji gry na fortepianie. Po wojnie przeniósł się na Zaolzie; założył i prowadził zespoły chóralne („Harfa” w czeskim Cieszynie, „Lutnia” w Trzyńcu); w latach 1951–54 zorganizował 4 festiwale poświęcone muzyce Chopina i Moniuszki – w czeskim Cieszynie, Karwinie i Trzyńcu. W 1959 powrócił do kraju i osiedlił się w polskim Cieszynie, gdzie działał jako pedagog, prelegent i dyrygent; uprawiał publicystykę muzyczną i religijną, prowadził badania naukowe. Od 1957 współpracował jako pedagog z Państwowym Zespołem Pieśni i Tańca „Śląsk”; w roku akademickim 1973/74 wykładał teorię muzyki na wydziale pedagogiczno-artystycznym Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. W 1975 odznaczony Krzyżem Kawalera Orderu Odrodzenia Polski.

Praca pedagogiczna w seminariach nauczycielskich zainspirowała Hławiczkę do zajęcia się metodyką nauczania śpiewu; Hławiczka opracował szereg podręczników do nauki śpiewu dla niższych i średnich szkół ogólnokształcących i seminariów oraz śpiewniki szkolne; szczególną popularnością cieszył się Solfeż polski oraz zainicjowana i redagowana przez Hławiczkę «Biblioteka pieśni regionalnych», obejmująca w 16 zeszytach folklor różnych regionów Polski; w serii tej tylko 7 zeszytów (Śląsk 1-2, Kujawy, Mazowsze, Wielkopolska, Podlasie, Polesie) zawiera wybór i układ pieśni w opracowaniu Hławiczki. W licznych artykułach Hławiczka omawiał problematykę lekcji śpiewu i metodykę nauczania muzyki; sugerował szerokie wykorzystanie pieśni ludowych. Zgodnie z tym postulatem jego Solfeż polski oparty jest na polskich melodiach ludowych. Hławiczka miał poważne osiągnięcia w dydaktyce muzycznej, głównie w zakresie nauczania śpiewu i solfeżu. Bardzo ważne z metodycznego punktu widzenia są jego artykuł o metodzie tonic-solfa, którą przeniósł na grunt polski i propagował organizując kursy dla nauczycieli w całym kraju. Hławiczka jako jeden z pierwszych propagatorów idei wychowania muzycznego w szkolnictwie ogólnokształcącym według nowoczesnych metod opracowywał nowe programy nauczania z tego zakresu.

W badaniach naukowych Hławiczka skupił się na historii muzyki protestanckiej w Polsce XVI i XVII w. (kancjonały), historii i specyfice dawnych tańców polskich (głównie poloneza), polskiej muzyce ludowej, ze szczególnym uwzględnieniem Śląska Cieszyńskiego i Zaolzia, teorii rytmu muzycznego, melodyki i rytmiki w twórczości Chopina. Ponadto prowadził badania nad wkładem protestantyzmu do polskiej kultury muzycznej. W pracach swych (m.in. w Z bogatej przeszłości muzycznej polskiej reformacji, 1971) dowodził, że pieśni Cypriana Bazylika, Wacława z Szamotuł, psalmy M. Gomółki pisane były na użytek polskiej reformacji. Jako ewangelicki działacz religijny i muzyk propagował muzykę tego Kościoła. W 1937 staraniem Hławiczki w kościele ewangelicko-augsburskim w Warszawie odbył się pierwszy koncert muzyki religijnej transmitowany przez Polskie Radio. W kościele tym natrafił Hławiczka na uznane za zaginione oratorium J. Elsnera Passio Domini nostri Jesu Christi, którego partyturę zrekonstruował i doprowadził do wykonania utworu (1938).

Bibliografia prac Hławiczki obejmuje ponad 300 pozycji, w tym ok. 100 rozpraw i artykułów naukowych z zakresu historii i teorii muzyki; wiele artykułów opublikował Hławiczka w prasie ewangelickiej („Przegląd Ewangelicki”, „Pielgrzym Polski”), pedagogicznej i innych czasopismach niemuzycznych, głównie na terenie Śląska Cieszyńskiego („Zwrot”, „Głos Ziemi Cieszyńskiej , „Zaranie Śląskie”, „Kalendarz Beskidzki”).

Pracę pedagogiczną i zainteresowania naukowe łączył Hławiczka z praktyką muzyczną. Jako pianista występował w wielu miastach Polski i Czechosłowacji, wykonując utwory Chopina, Liszta, Griega i Czajkowskiego; jako organista był znawcą twórczości J. S. Bacha; często dyrygował chórami na Zaolziu.

Literatura: R. Gabryś, Karol Hławiczka, „Poglądy” 1972, nr 22; D. Kadłubiec, Nad dziełem Karola Hławiczki, „Zwrot” 1976, nr 10; E. Rosner, Karol Hławiczka. 1894–1976, „Głos Ziemi Cieszyńskiej” 1976, nr 33; J. Gabryś-Cybulska, Sylwetki muzyków cieszyńskich w świetle uwarunkowań społecznych, «Biuletyn Biblioteki Głównej PWSM w Katowicach» 1977, nr 3 (pt. Kultura muzyczna Ziemi Cieszyńskiej).

Prace i kompozycje

Prace:

dawna muzyka polska:

Nieznane polonezy z roku 1728, „Muzyka Polska” 1938, nr 3

Polska hymnologia protestancka jako źródło wiadomości do muzyki polskiej XVI wieku, „Theologia Evangelica” (Bratysława) 1951, nr 2

Ze studiów nad muzyką polskiego odrodzenia, „Muzyka” 1958, nr 1/2

Pieśni Cypriana z Sieradza. Przyczynek do historii ruchu śpiewaczego w Polsce, „Muzyka” 1959, nr 3

Eine handschriftliche Miniatur-Orgeltabulatur in Cieszyn, „Die Musikforschung” XIII 1960, nr 4

Wkład protestantyzmu do historii muzyki polskiej XVI wieku, „Jednota” 1960, nr 5

Ze studiów nad stylem polskim w muzyce, „Muzyka” 1960, nr 4

Odkrycie polonezów polskich z I połowy XVIII wieku, „Ruch Muzyczny” 1961, nr 1

Nowe przyczynki do historii poloneza w wieku XVII, „Ruch Muzyczny” 1961, nr 24

O zabytkach muzyki polskiej na Słowaczyźnie, „Zwrot” 1961, nr 7

Zbiór nieznanych polonezów polskich z początku XVIII wieku, „Muzyka” 1961, nr 1/2

Zur Polonaise g-moll (BWV Anh. 119) aus dem 2. Notenbüchlein für Anna Magdalena Bach, „Bach-Jahrbuch“ 1961

Dalsze odkrycia polonezów polskich w CSRS, „Zwrot” 1962, nr 4

Melodie polskie w Kancjonale mazurskim, „Komunikaty Mazursko-Warmijskie” 1963, nr 3

Polska Proportio, „Muzyka“ 1963, nr 1/2

Znaczenie źródeł słowackich dla historii poloneza, „Zwrot” 1963, nr 12

Z dziejów poloneza oraz Do historii poloneza, «Z dziejów muzyki polskiej» z.7, Bydgoszcz 1964

Wędrówki tańca polskiego: Szwecja – Polska – Węgry – Słowacja, „Zwrot” 1964, nr 12

Ze studiów nad historią poloneza, „Muzyka” 1965, nr 2

Die Herkunft der Polonaise-Melodie aus der Ouverture h-moll (BWV 1067) von J. S. Bach, „Bach-Jahrbuch” 1966

Rola muzyki w historii polskiej reformacji, „Jednota” 1967, nr 10/11

Grundriss einer Geschichte der Polonaise bis zum Anfang des 19. Jahrhunderts, „Svensk Tidskrift för Musikforskning“ L 1968

Vom Quempas-Singen in Polen, Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie” XII 1967, XIII 1968

Melodie Wacława z Szamotuł, Cypriana Bazylika i Mikołaja Gomółki w Kancjonale brzeskim, „Muzyka” 1968, nr 1/2

Publikacje z zakresu hymnologii w Polsce, „Muzyka” 1969, nr 1

Sprawa kancjonału Artomiusza z roku 1578, «Musica antiqua. Acta scientifica» II 1969

Zum Problem des polnischen Kantionals von 1578, „Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie” XV 1969

Entwicklungsgang polnischer protestantischer Gesangbücher des XVI. und XVII. Jahrhunderts, „Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie” XV 1970

Zur Geschichte der polnischen evangelischen Gesangbücher des 16. und 17. Jahrhunderts, „Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie” XV 1970

Z bogatej przeszłości muzycznej polskiej reformacji: I. Pieśni husytów i braci czeskich, II. Ewangelickie pieśni wielogłosowe XVI wieku i kancjonały kalwińskie, III. Kancjonały luterskie Seklucjana i Artomiusza, „Poseł Ewangelicki” Londyn 1971, nr 1/2, 3 i 4

Nieznany kancjonał z nutami z XVI wieku z Biblioteki Śląskiej w Cieszynie, «Zeszyty Naukowe PWSM w Katowicach» nr 11, 1974

Wkład protestantyzmu do polskiej kultury muzycznej, w: Udział ewangelików śląskich w polskim życiu kulturalnym, Warszawa 1974, wyd. „Zwiastuna Ewangelickiego”

etnografia muzyczna:

Najstarszy zbiór melodyj pieśni i tańców podhalańskich, „Muzyka Polska” 1936, nr 4

Niewydane zbiory O. Kolberga, „Pion” 1936, nr 47

Pieśń ludowa Śląska Cieszyńskiego i jej stosunek do pieśni ludowej polskiej i czeskiej oraz Stopień samorodności i oryginalności śląskiej pieśni ludowej, „Zwrot” 1951, nr 6, 7

  1. Kolberg, geniusz pracy i poświęcenia, „Zwrot” 1957, nr 6

Uwagi wstępne do „Mazur Pruskich” O. Kolberga, „Komunikaty Mazursko-Warmijskie” 1962, nr 2

Śląski polonez ludowy „wolny”, „Literatura Ludowa” 1965, nr 4

Genetícka analýza rytmiky oravských piesni, «Hudobnovedné Štúdie» t. 3, Bratysława 1969

Wpływ muzyki polonezowej na folklor krajów sąsiadujących z Polską, «Z dziejów muzyki polskiej» z. 14, Bydgoszcz 1969

Příspěvek k řešeni problematiky rytmu v lidových melodiích Těšinského Slezska, „Časopis Slezského Musea” z. 2, Opawa 1975

muzyka polska XIX i XX wieku:

Odnalezienie oratorium J. Elsnera „Męka Pana naszego Jezusa Chrystusa”, „Chór” 1938, nr 2

Z okazji wystawienia oratorium J. Elsnera „Męka Pana naszego Jezusa Chrystusa”, „Przewodnik koncertowy Filharmonii Warszawskiej” 1939, nr 21, „Chór” 1939, nr 3

Die rhythmische Verwechslung zwischen der Melodik Chopins und der polnischen Volkmusik, Book Ch. Warszawa 1963

Zur Chopinischen Walzerrhythmik, ChopinJb II, Wiedeń 1963

Z zagadnień stosunków kulturalnych polsko-czeskich, „Zwrot” 1972, nr 5

Chopin a J. S. Bach, w: Chopin a muzyka europejska, Katowice 1977

pedagogiczne:

Główne zagadnienia metodyczne nauki śpiewu w szkole powszechnej, Cieszyn 1925

Śpiewnik szkolny, 2 cz., Cieszyn 1921–25

Solfeż polski, Warszawa cz. 1: 1928, cz. 2-4: 1930

redakcja:

«Biblioteka pieśni regionalnych» 16 z., Warszawa 1935–38

„Muzyka w Szkole”, 1929–33

„Śpiew w Szkole”, 1933–34

„Nowa Muzyka w Szkole”, 1933–39

wydania:

Najdawniejsze polskie polonezy, Kraków 1961

Tańce polskie ze zbioru Anny Szirmay-Keczer, «Źródła do Historii Muzyki Polskiej» VI 1963

Z polonezów polskich na fortepian, Kraków 1965, 2. wersja: 1975

Polonezy ze zbiorów Anny Marii Saskiej, 3 z., Kraków 1967, 1968, 1971

 

Kompozycje:

Koncert fortepianowy d-moll op. 19, wyk. Warszawa 1935

Kwartet fortepianowy B-dur, wyk. Cieszyn 1919

Sonata skrzypcowa op. 7, wyk. Cieszyn 1919

liczne utwory fortepianowe, m.in. Tańce polskie op. 12, Warszawa 1938

5 preludiów organowych op. 14-18

Pieśni śląskie op. 11 na głos i fortepian, Katowice 1939

opracowania pieśni ludowych na chór i orkiestrę, na orkiestrę

kantata Boże Narodzenie op. 10, na głosy solowe, chór i orkiestrę, głos wokalny, wyd. w Pieśń naszą Panu zaśpiewaj, praca zbiorowa, Warszawa 1971