Hławiczka, Karol

Hławiczka Karol, *14 11 1894 Ustroń (k. Cieszyna), †22 VII 1976 Cieszyn, polski pedagog, historyk muzyki, kompozytor, organista, dyrygent, działacz muzyczny. Był synem Andrzeja Hławiczki (1866–1914) nauczyciela śpiewu, dyrygenta, organizatora polskiego ruchu śpiewaczego na Śląsku Cieszyńskim i zbieracza śląskich pieśni ludowych. Po ukończeniu polskiego gimnazjum w Cieszynie studiował prawo na uniwersytecie w Wiedniu; w 1914 (tragiczna śmierć ojca) przerwał studia, wrócił do Cieszyna i objął po ojcu posadę nauczyciela muzyki w seminarium nauczycielskim oraz posadę organisty w kościele ewangelickim. W latach 1915–1917 złożył egzaminy państwowe uprawniające do nauczania muzyki w szkołach średnich (śpiew, organy, fortepian, skrzypce); od 1920 do 1921 uzupełniał studia muzyczne w Wiedniu u F. Schmidta (kompozycja i fortepian), w 1925 w Paryżu u M. Duprégo (organy), w 1926 w Londynie u Th. Matthaya (fortepian) i w Rzymie u F. Dobicciego (kompozycja); ponadto w 1921 studiował kompozycję u F. Szopskiego oraz fortepian u A. Michałowskiego w Warszawie. W 1932 uzyskał dyplom z gry na organach w Konserwatorium Warszawskim. Od 1914 uczył śpiewu i muzyki w szkołach średnich na Śląsku (Cieszyn, Mysłowice, Katowice); od 1933 był wykładowcą w Państwowym Pedagogium w Warszawie oraz instruktorem nauki śpiewu i muzyki z ramienia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Założył i redagował pisma dydaktyczne: „Muzyka w Szkole” (1929–33), „Śpiew w Szkole” (1933–34) oraz „Nowa Muzyka w Szkole” (1933–39). Prowadził w Polskim Radiu audycje i pogadanki muzyczne dla dzieci i młodzieży. Był inicjatorem festiwali i koncertów szkolnych, sesji naukowych i odczytów poświęconych problemom muzycznego szkolnictwa. W czasie II wojny światowej przebywał w Warszawie, udzielając lekcji gry na fortepianie. Po wojnie przeniósł się na Zaolzie; założył i prowadził zespoły chóralne („Harfa” w czeskim Cieszynie, „Lutnia” w Trzyńcu); w latach 1951–54 zorganizował 4 festiwale poświęcone muzyce Chopina i Moniuszki – w czeskim Cieszynie, Karwinie i Trzyńcu. W 1959 powrócił do kraju i osiedlił się w polskim Cieszynie, gdzie działał jako pedagog, prelegent i dyrygent; uprawiał publicystykę muzyczną i religijną, prowadził badania naukowe. Od 1957 współpracował jako pedagog z Państwowym Zespołem Pieśni i Tańca „Śląsk”; w roku akademickim 1973/74 wykładał teorię muzyki na wydziale pedagogiczno-artystycznym Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. W 1975 odznaczony Krzyżem Kawalera Orderu Odrodzenia Polski.

Praca pedagogiczna w seminariach nauczycielskich zainspirowała Hławiczkę do zajęcia się metodyką nauczania śpiewu; Hławiczka opracował szereg podręczników do nauki śpiewu dla niższych i średnich szkół ogólnokształcących i seminariów oraz śpiewniki szkolne; szczególną popularnością cieszył się Solfeż polski oraz zainicjowana i redagowana przez Hławiczkę «Biblioteka pieśni regionalnych», obejmująca w 16 zeszytach folklor różnych regionów Polski; w serii tej tylko 7 zeszytów (Śląsk 1-2, Kujawy, Mazowsze, Wielkopolska, Podlasie, Polesie) zawiera wybór i układ pieśni w opracowaniu Hławiczki. W licznych artykułach Hławiczka omawiał problematykę lekcji śpiewu i metodykę nauczania muzyki; sugerował szerokie wykorzystanie pieśni ludowych. Zgodnie z tym postulatem jego Solfeż polski oparty jest na polskich melodiach ludowych. Hławiczka miał poważne osiągnięcia w dydaktyce muzycznej, głównie w zakresie nauczania śpiewu i solfeżu. Bardzo ważne z metodycznego punktu widzenia są jego artykuł o metodzie tonic-solfa, którą przeniósł na grunt polski i propagował organizując kursy dla nauczycieli w całym kraju. Hławiczka jako jeden z pierwszych propagatorów idei wychowania muzycznego w szkolnictwie ogólnokształcącym według nowoczesnych metod opracowywał nowe programy nauczania z tego zakresu.

W badaniach naukowych Hławiczka skupił się na historii muzyki protestanckiej w Polsce XVI i XVII w. (kancjonały), historii i specyfice dawnych tańców polskich (głównie poloneza), polskiej muzyce ludowej, ze szczególnym uwzględnieniem Śląska Cieszyńskiego i Zaolzia, teorii rytmu muzycznego, melodyki i rytmiki w twórczości Chopina. Ponadto prowadził badania nad wkładem protestantyzmu do polskiej kultury muzycznej. W pracach swych (m.in. w Z bogatej przeszłości muzycznej polskiej reformacji, 1971) dowodził, że pieśni Cypriana Bazylika, Wacława z Szamotuł, psalmy M. Gomółki pisane były na użytek polskiej reformacji. Jako ewangelicki działacz religijny i muzyk propagował muzykę tego Kościoła. W 1937 staraniem Hławiczki w kościele ewangelicko-augsburskim w Warszawie odbył się pierwszy koncert muzyki religijnej transmitowany przez Polskie Radio. W kościele tym natrafił Hławiczka na uznane za zaginione oratorium J. Elsnera Passio Domini nostri Jesu Christi, którego partyturę zrekonstruował i doprowadził do wykonania utworu (1938).

Bibliografia prac Hławiczki obejmuje ponad 300 pozycji, w tym ok. 100 rozpraw i artykułów naukowych z zakresu historii i teorii muzyki; wiele artykułów opublikował Hławiczka w prasie ewangelickiej („Przegląd Ewangelicki”, „Pielgrzym Polski”), pedagogicznej i innych czasopismach niemuzycznych, głównie na terenie Śląska Cieszyńskiego („Zwrot”, „Głos Ziemi Cieszyńskiej , „Zaranie Śląskie”, „Kalendarz Beskidzki”).

Pracę pedagogiczną i zainteresowania naukowe łączył Hławiczka z praktyką muzyczną. Jako pianista występował w wielu miastach Polski i Czechosłowacji, wykonując utwory Chopina, Liszta, Griega i Czajkowskiego; jako organista był znawcą twórczości J. S. Bacha; często dyrygował chórami na Zaolziu.

Literatura: R. Gabryś, Karol Hławiczka, „Poglądy” 1972, nr 22; D. Kadłubiec, Nad dziełem Karola Hławiczki, „Zwrot” 1976, nr 10; E. Rosner, Karol Hławiczka. 1894–1976, „Głos Ziemi Cieszyńskiej” 1976, nr 33; J. Gabryś-Cybulska, Sylwetki muzyków cieszyńskich w świetle uwarunkowań społecznych, «Biuletyn Biblioteki Głównej PWSM w Katowicach» 1977, nr 3 (pt. Kultura muzyczna Ziemi Cieszyńskiej).