logotypes-ue_ENG

Hérold, Ferdinand

Biogram i literatura

Hérold [϶ro:l] Louis Joseph Ferdinand, *28 I 1791 Paryż, †19 I 1833 Paryż, francuski kompozytor i pianista. Kształcił się początkowo pod kierunkiem ojca, François Josepha Hérolda oraz L. Adama, swego ojca chrzestnego. W 1802 wstąpił do prowadzonej przez L. Adama klasy fortepianu w konserwatorium w Paryżu; w 1810 uzyskał Premier Prix za wykonanie własnej sonaty. Uczył się także gry na skrzypcach w klasie R. Kreutzera oraz harmonii u Ch.S. Catela, a od 1811 studiował kompozycję u E. Méhula, który wywarł decydujący wpływ na styl jego muzyki. Debiut kompozytorski Hérolda odbył się 6 IV 1812 w Théâtre Italien. Hérold zagrał wówczas swój Koncert fortepianowy E-dur. W VIII 1812 uzyskał za kantatę La duchesse de la Vallière I nagrodę w konkursie o Grand Prix de Rome. W Rzymie spędził niecały rok i ze względów zdrowotnych jesienią 1813 przeniósł się do Neapolu, gdzie poznał G. Paisiella i N.A. Zingarellego. Na dworze Joachima Murata, ówcześnie króla Neapolu, objął posadę nauczyciela muzyki. Obok kilku utworów instrumentalnych (2 symfonie, 3 kwartety smyczkowe) napisał pierwszą operę La gioventù di Enrico Quinto do tekstu zaadaptowanej przez siebie komedii A. Duvala. Prawykonanie tej opery, przyjęte z entuzjazmem, odbyło się 5 I 1815 w Teatro del Fondo z udziałem M. Garcíi w roli tytułowej. Pod koniec II 1815 Hérold wyjechał do Rzymu, a następnie do Wenecji, skąd musiał jednak z powodów politycznych potajemnie uciekać, by po kilku tygodniach pieszo przedostać się do Wiednia, gdzie zatrzymał się przez 3 miesiące u ks. Metternicha. Poznał w tym czasie wielu wiedeńskich artystów, m.in. A. Salieriego, którego zawsze podziwiał, i J.N. Hummla; miał okazję zobaczyć m.in. Wesele Figara, Don Giovanniego i Czarodziejski flet Mozarta. Wkrótce po powrocie do Paryża objął posadę maestra al cembalo w Théâtre Italien, wykonał także publicznie swoje 3 koncerty fortepianowe. W 1816 F.A. Boieldieu zaproponował mu współudział w komponowaniu okolicznościowej opery Charles de France…, wykonanej w Opéra-Comique w ramach uroczystości weselnych po ślubie ks. de Berry z księżniczką Marią Karoliną neapolitańską. Wydarzenie to utrwaliło pozycję Hérolda jako kompozytora operowego. Dwa kolejne sukcesy na tym polu to Les rosières, bardzo przychylnie oceniona przez Méhula, i La clochette…, oparta na motywach baśni o cudownej lampie Aladyna; opera ta w ciągu jednego roku doczekała się 100 przedstawień. W następnych latach Hérold nie miał szczęścia do wartościowych librett, w rezultacie kolejne jego opery: Le premier venu… (1818), Les troqueurs (1819), L’auteur mort et vivant (1820) schodziły z afisza po kilku przedstawieniach, a L’amour platonique kompozytor sam wycofał po próbie generalnej. W 1821 królewska rada nadzorcza wysłała go do Włoch w celu pozyskania nowych śpiewaków dla Théâtre Italien. Udało się wówczas Héroldowi sprowadzić do Paryża m.in. Giudittę Pastę (sopran) i Filippa Galliego (bas). Przywiózł także z Florencji partyturę opery G. Rossiniego Mojżesz w Egipcie, a następnie przygotował jej inscenizację, dopisując kilka numerów, i tylko choroba uniemożliwiła mu poprowadzenie premierowego przedstawienia (19 X 1822). Na scenie Opéra-Comique Hérold przedstawił w 1823 operę Le muletier, która cieszyła się dużym powodzeniem. W tymże roku spróbował także swoich sił w paryskiej Operze, w której wystawiono jego 1-aktową Lasthénie. Dla upamiętnienia zwycięstwa ks. d’Angouleme w Hiszpanii Hérold napisał w 1823 wspólnie z F. Auberem operę Vendôme en Espagne, a w następnym roku na imieniny króla Ludwika XVIII skomponował muzykę do Le roi René ou La Provence au XVe siècle. Wielkim triumfem artystycznym Hérolda stało się prawykonanie w 1826 opery Marie; dzieło to w ciągu następnego dziesięciolecia miało ok. 4000 przedstawień. W 1826 objął Hérold stanowisko chef du chant w Operze i przez najbliższe lata zajmował się pisaniem muzyki do baletów. W 1831 A.H.J. Mélesville zaproponował mu libretto pt. Korsarz; prawykonanie opery Hérolda do tego tekstu pt. Zampa ou La fiancée de marbre odbyło się w 1831 w Opéra-Comique. Wkrótce Zampa…, najpopularniejsze do dzisiaj dzieło Hérolda, weszła do repertuaru teatrów operowych w innych krajach (1832 — Bruksela, 1833 — Wiedeń, Londyn, Neapol, 1834 — Turyn, Warszawa, Moskwa, 1835 — Mediolan); przez wiele lat wystawiana była na scenie Opéra-Comique. Swoją pozycję w historii opery francuskiej utrwalił Hérold jeszcze jednym mistrzowskim dziełem, Le pré aux clercs (ok. 1200 przedstawień w XIX w.), którego jednak nie było mu dane zobaczyć na scenie. Hérold zmarł na gruźlicę 5 tygodni po prapremierze. Nieukończoną partyturę ostatniej jego opery Ludovic uzupełnił Halévy, a wykonał w 1833 — już po śmierci kompozytora — zespół Opéra-Comique.

Działalność pianistyczna Hérolda zadecydowała początkowo o charakterze jego twórczości, która obejmuje różne gatunki muzyki fortepianowej: koncerty, wariacje, ronda, kaprysy, fantazje itp. Dopiero zetknięcie się kompozytora ze sztuką Rossiniego spowodowało poświęcenie się muzyce scenicznej. Jako pianista Hérold był wysoko ceniony, gra jego odznaczała się dużym rozmachem, a jednocześnie błyskotliwością i elegancją. W sonatach z op. 3 zbliżył się do stylu Boieldieu, mozartowskiego w swym rodowodzie (prosty rysunek melodyczny, żywa rytmika), natomiast wyraźnie beethovenowski charakter nosi jego Sonata fortepianowa op. 9 (silniejsze kontrasty, poszerzenie skali wyrazowej, indywidualizacja toku harmonicznego). W kaprysach, fantazjach i wariacjach, opartych na ogół na tematach zaczerpniętych z oper, poddał się Hérold upodobaniom ówczesnej publiczności, co przejawiało się m.in. w predylekcji do malarstwa dźwiękowego. Najwybitniejsze osiągnięcia twórcze Hérolda należą do gatunku opéra comique, choć przez wiele lat miał on zamiar tworzyć grand opéra; z planów tych wyniknęła tylko 1-aktowa Lasthénie i Vendôme en Espagne (dzieło pisane wspólnie z Auberem), gdyż krytycyzm Hérolda wobec wartości literackich i dramatycznych libretta nakazywał mu odrzucać prawie wszystkie proponowane teksty. Z drugiej jednak strony opery komiczne, które dominują w twórczości Hérolda, odbiegają od szablonu; zawierają różne treści: fantastyczne, społeczne, historyczne, sentymentalne, a w swej wymowie są zarówno tragiczne i satyryczne, jak i komiczne. W najlepszych swych operach z tego gatunku wyzwolił się Hérold spod wpływów Rossiniego, mimo swej admiracji dla twórcy Cyrulika. Nerw dramatyczny Hérolda po raz pierwszy w pełni doszedł do głosu w Marie (monolog Marie, duet z II aktu, finał opery), równoważąc łzawy nieco sentymentalizm niektórych scen. Akcja i główny bohater Zampy… w wielu momentach przypominają Don Giovanniego Mozarta, z tym jednak że Zampa jest piratem, a kamienna postać wyobraża dziewczynę, jedną z oszukanych przez tytułowego bohatera. Na tle wcześniej powstałych oper Hérolda dzieło to odznacza się prawdziwie romantycznym kolorytem, bogatą inwencją melodyczną i harmoniczną, nienaganną instrumentacją i tendencją do rozszerzania środków wyrazu, które mają służyć muzycznej charakterystyce. Partia Zampy, pisana z myślą o znakomitym ówczesnym tenorze J.B. Chollecie (odtwórcy roli tytułowej), wymaga szerokiej skali głosowej o zabarwieniu barytonowym i dużych możliwościach dramatycznych. Pełna temperamentu uwertura do Zampy jest najczęściej wykonywanym utworem Hérolda. W Le pré aux clercs kompozytor rozwinął wątek historyczny, zogniskowany wokół postaci Małgorzaty de Valois, żony Henryka IV. Z tego względu operę tę często kojarzy się z Hugonotami Meyerbeera (1836). Również pod względem stylistycznym Le pré aux clercs, mimo pogodnego zakończenia, wykazuje wiele cech wspólnych z grand opéra — rozbudowane partie zespołowe i chóralne, o dużym ładunku dramatycznym, np. kwartet L’heure nous appelle (ze skordaturą najniższych strun altówek i wiolonczel) oraz ekspresywna deklamacja w partiach solowych. Hérold przyczynił się także do rozwoju romantycznego baletu francuskiego. W swojej muzyce baletowej dążył do wyeliminowania zapożyczonych melodii oraz do pełniejszego niż to dotychczas bywało współdziałania muzyki z akcją dramatyczną.

Literatura: H. Berlioz De la partition de „Zampa”, „Journal de débats” z 27 IX 1835; A. Adam E.H. Méhul, L.J.F. Hérold. Biographien, Kassel 1855; B.J.B. Jouvih Hérold. Sa vie et ses oeuvres, Paryż 1868; A. Pougin La jeunesse d’Hérold, „Revue et Gazette Musicale”, XLVII, 1880 (kilka fragmentów); M. Berthelot Ferdinand Hérold, Paryż 1882; A. Pougin Hérold, Paryż 1906; F. Hérold (syn) Souvenirs inédits, „Bulletin français de la Société Internationale de Musique”, VII, 1910; I. Guest The Romantic Ballet in Paris, Londyn 1966, wyd. polskie Balet romantyczny w Paryżu, tłum. A. Kreczmar, Warszawa 1978.

Kompozycje

Sceniczne:

opery:

La gioventù di Enrico Quinto, libretto F. Hérold wg A. Duvala, przekł. na j. włoski Landrini, wyst. Neapol 1815

Charles de France ou Amour et gloire, z F.A. Boieldieu, libretto E.G.M. Théaulon de Lambert, F.V.A. d’Artois, de Raneé, wyst. Paryż 1816

Les rosières, libretto E.G.M. Théaulon de Lambert, wyst. Paryż 1817

La clochette ou Le diable page, libretto E.G.M. Théaulon de Lambert, wyst. Paryż 1817, Lwów 22 II 1822 pt. Dzwonek czyli diabełek pazikiem

Le premier venu ou Six lieues de chemin, libretto J.B.C. Vial, F.A.E. de Planard, wyst. Paryż 1818

Les troqueurs, libretto F.V. A. i L.C.A. d’Artois wg La Fontaine’a w adaptacji J. Vadégo, wyst. Paryż 1819, Warszawa 15 XII 1820 pt. Handel na żony

L’amour platonique, libretto A. Rousseau, 1819

L’auteur mort et vivant, libretto F.A.E. Planard, wyst. Paryż 1820

Le muletier, libretto P. de Kock wg Boccacia w adaptacji La Fontaine’a, wyst. Paryż 1823

Lasthénie, libretto de Chaillou, wyst. Paryż 1823

Vendôme en Espagne, z F. Auberem, libretto A.J. Simonis d’Empis, E. Mennechet, wyst. Paryż 1823

Le roi René ou La Provence au XVe siècle, libretto C. A. Sevrin, Belle, wyst. Paryż 1824

Le lapin blanc, libretto A.H.I. Mélesville, P.F.A. Carmouche, wyst. Paryż 1825

Marie, libretto F.A.E. Planard, wyst. Paryż 1826, Kraków 23 IV 1835 pt. Maria czyli skryta miłość

L’illusion, libretto J.H. Vernoy de Saint-Georges, C. Ménissier, wyst. Paryż 1829

Emmeline, libretto F.A.E. Planard, wyst. Paryż 1829

L’auberge d’Auray, z M. Carafą de Colobrano, libretto Moreau, d’Epagny, wyst. Paryż 1830

Zampa ou La fiancée de marbre, libretto A.H.I. Mélesville, wyst. Paryż 1831, Warszawa 9 III 1834 pt. Zampa czyli narzeczona z marmuru

La marquise de Brinvilliers, z F. Auberem, D.-A. Battonem, H.-M. Bertonem, F. Blanginim, F.A. Boieldieu, M. Carafą de Colobrano, L. Cherubinim, F. Paërem, libretto E. Scribe, F.H.J. Castil-Blaze, wyst. Paryż 1831

La médecine sans médecin, libretto E. Scribe, J.F.A. Bayard, wyst. Paryż 1832

Le pré aux clercs, libretto F.A.E. Planard wg P. Mériméego, wyst. Paryż 1832, Warszawa 17 VIII 1875 pt. Pojedynek

Ludovic, ukończona przez F. Halévy’ego, libretto J.H. Vernoy de Saint-Georges, wyst. Paryż 1833

balety:

Astolphe et Joconde ou Les coureurs d’aventures, libretto J.-L. Aumer, wyst. Paryż 1827

La somnambule ou L’arrivée d’un nouveau seigneur, libretto E. Scribe, J.-L. Aumer, wyst. Paryż 1827

Lydie, libretto J.-L. Aumer, wyst. Paryż 1828

La fille mal gardée, libretto J.B. d’Auberval, J.-L. Aumer, wyst. Paryż 1828

La belle au bois dormant, libretto E. Scribe, J.-L. Aumer, wyst. Paryż 1829

La noce de village, obraz baletowy, wyst. Paryż 1830

Instrumentalne:

orkiestrowe:

2 symfonie — C-dur 1814, D-dur 1814

4 koncerty fortepianowe — E-dur op. 25, 1812, Es-dur op. 26, 1812, A-dur 1813, e-moll 1813

kameralne:

Aria z wariacjami na fagot, 2 skrzypiec, altówkę, kontrabas, 2 klarnety, 2 rogi

Kaprys op. 8, na fortepian i kwartet smyczkowy, 1817

Trio concertante na 2 fagoty i róg

Duo na fortepian i róg (altówkę lub wiolonczelę), 1810

solowe:

2 sonaty skrzypcowe, 1811

3 sonaty fortepianowe, 1811

7 sonat fortepianowych op. 1, 3, 5, 9

liczne cykle wariacji fortepianowych, fantazje na tematy z oper, ronda, kaprysy na fortepian

Wokalno-instrumentalne:

liczne pieśni i romanse

kantata La duchesse de la Vallière 1812, wyd. ok. 1890

Hymne aux morts de juillet, sł. W. Hugo, 1831