Granados y Campiña, Enrique

Granados y Campiña [ ~ i kamp'in^ia] Enrique, *27 VII 1867 Lérida (Kastylia), †24 III 1916 Kanał La Manche, hiszpański kompozytor, pianista i dyrygent.

Był synem kubańskiego oficera armii hiszpańskiej w Hawanie i Kastylijki. Naukę muzyki rozpoczął wcześnie, od lekcji gry na fortepianie u F. Jurneta i J. B. Pujola w Barcelonie, gdzie od 1883 został uczniem F. Pedrella (kompozycja); w tymże roku otrzymał nagrodę za wykonanie Sonaty fortepianowej g-moll Schumanna. W 1887 wyjechał na studia muzyczne do Paryża. Mieszkał razem z pianistą R. Viñesem, uczęszczał na prywatne lekcje fortepianu do Ch. Bériota. W 1889 wrócił do Barcelony, gdzie w roku następnym odbył się jego pierwszy recital, a w 1892 prawykonanie 3 danzas españolas przez orkiestrę Pereza Cabrero, w orkiestracji Lamote di Grignon; Granados wykonał wówczas Koncert fortepianowy Griega.

W 1898 osiągnął sukces premierą swej pierwszej zarzueli María del Carmen, za którą otrzymał odznaczenie od króla. Najbliższe lata wypełniła Granadosowi działalność kompozytorska (powstało m.in. 5 oper wystawionych w Barcelonie, poemat symfoniczny Divina commedia, wykonana w 1908), dydaktyczna, organizacyjna i dyrygencka (w 1900 założył w Madrycie Sociedad de Conciertos Clásicos, w 1901 akademię muzyczną), odbył też tournées koncertowe razem z J. Manénem, J. Thibaudem, P. Casalsem i C. Saint-Saënsem. Jednak największy sukces odniósł Granados cyklem fortepianowym Goyescas, wykonanym w Barcelonie w 1911; po wykonaniu paryskim w Sali Pleyela w 1914 Granados otrzymał Legię Honorową, podpisał też umowę z Operą paryską na skomponowanie utworu scenicznego opartego na tematach Goyescas. Premiera tego dzieła odbyła się dopiero w 1916 w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku.

Ogromny sukces kompozytorski Granadosa sprawił, iż zaproszono go z recitalem do Białego Domu. W drodze powrotnej do Europy Granados znalazł się na statku storpedowanym w Kanale La Mache przez niemiecką łódź podwodną; utonął wraz z żoną, usiłując ją ratować.

Twórczość Granadosa, której sława wykroczyła daleko poza granice Hiszpanii, jest pod wieloma względami zjawiskiem typowym w muzyce hiszpańskiej przełomu stuleci, którą reprezentują także Albéniz i de Falla. Dowodzi tego fakt, że powstała ona również jako forma artystycznej wypowiedzi koncertującego pianisty, świadczą o tym pewne jej cechy morfologiczne (głównie związek z folklorem), a także jej przekrój gatunkowy (niemal wyłącznie utwory fortepianowe, sceniczne w typie zarzueli oraz pieśni, natomiast brak form klasycznych). Jednak pewne odmienne zainteresowania, jak i właściwości psychiki Granadosa zadecydowały, że jego twórczość ma nieco odmienny charakter.

Jako wirtuoz Granados szczególnie chętnie wykonywał utwory Griega oraz Chopina, Schumanna i Liszta, przez pewien czas pozostawał pod wpływem tych kompozytorów, a pewne cechy faktury Liszta czy idiomu melodycznego Schumanna można dostrzec nawet w jego ostatnich utworach (Goyescas). Osiadły tryb życia Granadosa, jego awersja do podróży, rzadkie wizyty w centrach kulturalnych, takich jak Madryt czy Paryż, chętnie odwiedzanych przez innych twórców hiszpańskich, spowodowały, że kontakty Granadosa ze współczesną mu twórczością muzyczną Europy były sporadyczne.

Punktem wyjścia dla języka dźwiękowego Granadosa był zatem repertuar środków muzycznych zawartych w fortepianowej twórczości 2. i 3. ćwierci XIX w., jakkolwiek od bezpośrednich jej wpływów kompozytor uwolnił się wcześnie. Ostateczna, indywidualna postać stylu muzycznego Granadosa ukształtowała się pod wpływem folkloru hiszpańskiego, rozumianego w sposób wysoce specyficzny. Podobnie jak Albéniz Granados unikał stosowania cytatów muzyki ludowej, ale obecność czynnika folklorystycznego jest w muzyce Granadosa o wiele bardziej zawoalowana. Sięgając często do rytmiki tańców ludowych Granados nie eksponuje jej jako pierwszoplanowego elementu muzycznego, a kontrapunktując rytmikę swobodnymi wątkami melodycznymi w różnych planach dźwiękowych uzyskuje incydentalne i każdorazowo zmienne efekty o charakterze polirytmicznym. Równie oszczędnie stylizuje tak liczne w hiszpańskiej muzyce maniery wykonawcze. Tego rodzaju wieloplanowa faktura sprzyjała stopniowemu zarzucaniu powiązań funkcyjnych na rzecz przewagi myślenia modalnego, właściwego przetrwałym w folklorze archaizmom, odczuwalnego zarówno w pojedynczych rozwiązaniach kadencyjnych, jak i w zestawieniach całych odcinków melodii – tak sukcesywnych, jak i symultatywnych. Prowadzi to niekiedy do sugestii politonalnych. Stąd harmonika Granadosa – w przeciwieństwie do akordowo koncypowanej techniki współbrzmień Albéniza – jest w pierwszym rzędzie pochodną techniki kontrapunktycznej, o folklorystycznym, nieklasycznym rodowodzie.

Tak ukształtowany język muzyczny stanowi o oryginalności najcelniejszych dzieł Granadosa, począwszy od Danzas españolas przez Escenas románticas, zbiór pieśni Colección de tonadillas, a skończywszy na fortepianowym cyklu Goyescas, w którym Granados uzyskał pełnię artystycznej wypowiedzi. Jest to cykl impresyjnych poematów fortepianowych, których łączny czas wykonania równa się czasowi wykonania symfonii, a których geneza związana jest z fascynacją geniuszem wyobraźni twórczej Goyi i jego wizją świata. Granados, będąc sam malarzem i kolekcjonerem obrazów, chciał oddać w każdym z 6 utworów cyklu klimat jednego z płócien Goyi, wypełnionych postaciami pięknych „majos” i „majas”, w których dopatrywał się personifikacji wspaniałej przeszłości Hiszpanii. Goyescas są więc przejawem romantycznego idealizowania przeszłości, natomiast w sferze środków muzycznych wybiegają poza romantyzm.

Literatura: „Revista musical catalana” z 15 VI 1916 (nr specjalny, poświęcony Granadosowi); L. Villalba Muñoz E. Granados, semblanza y biografía, Madryt b.r.; G. de Boladeres Ibern E. Granados, Barcelona 1921; H. Collet Albéniz et Granados, Paryż 1926, 2. wyd. 1948; J. Subirá E. Granados, Madryt 1926; E. L. Mason E. Granados, Ml XIV, 1933; G. Chase Albeniz and Granados, w: The Music of Spain, Nowy Jork 1941; A. Livermore Granados and the 19th Century in Spain, „The Music Review” VII, 1946; C. Wilson The Two Versions of „Goyescas”, „The Monthly Musical Record” LXXXI, 1952; P. J. Martinez E. Granados, „Temas españolas” nr 6, Madryt 1952; K. Pahlen M. de Falla und die Musik in Spanien, Otten 1953; F. Vicens E. Granados, Barcelona 1958; A. Fernández Cid Granados, Madryt 1966; A. del Campo Granados, Madryt 1966; P. Villa San-Juan Papeles intimos de E. Granados, Barcelona 1966; S. Martinotti Note critiche su Granados, «Chigiana» XXIV, 1967; K. Rozenschild E. Granados, Moskwa 1971.