Field, John

Field John, *26 VII 1782 Dublin, †11 I 1837 Moskwa, irlandzki pianista i kompozytor. Jego ojciec był skrzypkiem w orkiestrze teatralnej w Dublinie, a od 1792 w orkiestrze Haymarket Theatre w Londynie. Field uczył się u M. Clementiego i od 1794 osiągał sukcesy pianistyczne w Londynie (debiutował w 1792 w Dublinie), wykonując utwory Clementiego, L. Dusika oraz własny Koncert fortepianowy Es-dur (1799). Haydn, słysząc go w 1794, przepowiadał mu wielką przyszłość. W 1802 Field wybrał się w podróż z Clementim do Paryża, a następnie do Wiednia, gdzie zaczął studiować u J. Albrechtsbergera, ale przerwał naukę, aby z Clementim pojechać do Petersburga. Tam pozostał, rychło stając się znanym pianistą i pedagogiem. Wyjeżdżał na koncerty, m.in. do Rygi i Moskwy. W 1807 ożenił się z Mlle Percheron, pianistką francuską, lecz w 1821 rozwiódł się i przesiedlił do Moskwy, gdzie kontynuował działalność koncertową i pedagogiczną. W 1832 wybrał się na koncerty do Londynu, następnie był w Belgii, Francji, Szwajcarii i we Włoszech. Nieregularny tryb życia nadszarpnął jego zdrowie; Field musiał spędzić wiele miesięcy w szpitalu w Neapolu. W 1835 wrócił do Moskwy, a po drodze dał jeszcze koncert w Wiedniu. W Moskwie uczył do początku 1837 roku. Uczniami Fielda byli m.in. Antoni Kątski i M. Szymanowska.

Wśród wirtuozów fortepianowych pierwszych dziesiątek lat XIX w. Field stanowi zjawisko odrębne. Jego gra charakteryzowała się czystością, płynnością oraz kulturą uderzenia. Nawet w późnym wieku przestrzegał surowej dyscypliny ćwiczeń, dążył do utrzymania nieruchomej pozycji ręki. Wolał fortepiany stołowe niż skrzydłowe. Chociaż nie popisywał się wirtuozerią, silnymi kontrastami brzmieniowymi, grą afektowaną, to pewność pasaży, wykończenie fraz i liryczny wyraz, zwłaszcza w nokturnach, wywierały silne wrażenie na słuchaczach. Opinie o jego pianistycznych umiejętnościach były jednak podzielone. Kiedy Field grał w Wiedniu w firmie C. Graffa, E. Wolff pisał o nim: „żadnej biegłości, żadnej elegancji i żadnych trudności nie jest w stanie wygrać, jednym słowem bardzo nędzny gracz. Ale i on ma swoje zalety: równa niemiecka gra, wolna”.

Field skoncentrował się – podobnie jak Chopin – niemal wyłącznie na muzyce fortepianowej. Jego koncerty fortepianowe, wysoko oceniane przez Schumanna, a także niektóre sonaty zostały niesłusznie zapomniane. W historii muzyki Field zapisał się przede wszystkim jako twórca romantycznych nokturnów fortepianowych, gatunku, który swój najpełniejszy kształt zyskał w twórczości Chopina. Źródła inspiracji nokturnów Fielda, odznaczających się lirycznym nastrojem i ekspresywną melodyką, tkwią m.in. w egzaltowanym stosunku ówczesnych artystów do natury. Duże znaczenie miały tu również możliwości dźwiękowe angielskich fortepianów, które wyróżniały się znaczną nośnością i siłą brzmienia. Nokturny Fielda nie były bezpośrednim punktem wyjścia rozwoju romantycznej miniatury instrumentalnej. Istotne jest jednak to, że Field zaczął wprowadzać ok. 1830 do sal koncertowych typ lirycznej miniatury fortepianowej. Niektóre nokturny przypominają swym charakterem Pieśni bez słów Mendelssohna, inne są typem lirycznej opowieści (nr 11 Es-dur) czy fantazji koncertowej (nr 14 C-dur). Chopin poznał Fielda w Paryżu w 1832; cenił go wysoko jako pianistę i kompozytora. Już wcześniej słyszał w środowisku warszawskim jego utwory. Szczególny urok posiadały dlań nokturny i powolne części koncertów Fielda. Dawał je do grania swoim uczniom. Field nie odwzajemniał się zbytnią sympatią dla Chopina, nazywając go „un talent de chambre de malade”. Chwalił bardziej np. Hummla, lecz ganił o wiele więcej np. Herza czy Liszta, który to do wydania 9 nokturnów Fielda (Schuberth & Co, 1859) napisał panegiryczną przedmowę.

Literatura: C. Hopkinson A Bibliographic Thematic Catalogue of the Works of John Field, Londyn 1961; F. Liszt John Field und seine Nocturnes, w: Gesammelte Schriften, t. 4, red. L. Ramann, Lipsk 1882; H. Dessauer John Field, sein Leben und seine Werke, Langensalza 1912; W.H. Grattan Flood John Field of Dublin, the Inventor of the Nocturne, Dublin 1921; J. Prosnak Środowisko warszawskie w życiu Fryderyka Chopina, „Kwartalnik Muzyczny” 1948 nr 28; J. Iwaszkiewicz Przegrywając nokturny Fielda, „Ruch Muzyczny” 1949 nr 5/6, tłum. fr. En jouant les nocturnes de Field, „Cahiers J.” Bruksela 1949 nr specjalny; A.A. Nikolajew John Field, Moskwa 1960; B. Chmara Das Problem der Agogik der Nocturni von Field und Chopin, w: The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of F. Chopin 16th-22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963; F.D. Hibbard The Slow Movements of the Sonatas of John Field, „The Music Review” XXII, 1961; F.D. Hibbard John Field’s rondeaux on „Speed the Plough”, „The Music Review” XXIV, 1963; A. Tyson John Field’s Earliest Compositions, „Music and Letters” XLVII, 1966; P. Piggott John Field and the Nocturne, „Proceedings of the Royal Musical Association” XCV, 1968/69; W. Krueger Das Nachtstück. Ein Beitrag zur Entwicklung des einsatzigen Pianofortestiickes im 19. Jh., «Schriften zur Musik» IX, Monachium 1971; D. Branson John Field and Chopin, Londyn 1972; P. Piggott The Life and Music of John Field, 1782–1837, Creator of the Nocturne, Londyn 1973; N. Temperley John Field’s Life and Music, „The Musical Times” CXV, 1974; N. Temperley John Field and the First Nocturne, „Music and Letters” LVI, 1975.