Clementi [klɛ~] Muzio, *24 (lub 23) I 1752 Rzym, †10 III 1832 Evesham (Worcestershire), włoski kompozytor. Muzyki uczył się u A. Buroniego (gra organach), G. Cordicellego (realizacja basso continuo), G. Santarellego (śpiew) i G. Carpaniego (kontrapunkt). Mając 9 lat, grał już biegle na organach. Komponował od 12. roku życia, m.in. napisał oratorium (1764) i mszę (1766), wykonane w Rzymie. W 1766 wyjechał z P. Beckfordem do Anglii do jego posiadłości w Fonthill Abbey; tu studiował kompozycję i grę na fortepianie, zapoznając się z dziełami J.S. Bacha i jego synów, także Händla, Corellego, Paradiesa i D. Scarlattiego, którego sonaty – według późniejszych relacji – wykonywał w sposób niezrównany. W 1773 osiedlił się na stałe w Londynie, gdzie rozpoczął działalność koncertową (klawesyn i fortepian) i pedagogiczną. Od 1775 występował publicznie; brał udział w Grand Concerts w Kings Theatre w Haymarket; w latach 1777–80 działał w tym teatrze jako klawesynista i dyrygent opery włoskiej. Szybko zdobył wysoką pozycję w życiu muzycznym Londynu, wzbogacał też stopniowo swój dorobek kompozytorski. Kilkakrotnie wyjeżdżał na tournées koncertowe; w 1780 grał na dworze Marii Antoniny w Paryżu, następnie udał się przez Strasburg i Monachium do Wiednia, gdzie 20 XII 1781 rozegrał z Mozartem turniej pianistyczny przed cesarzem Józefem II. Grał wówczas Toccatę B-dur op. 11 i Sonatę B-dur op. 24 nr 2. W1782 pojechał do Lyonu (przez Zurych?) i w tymże roku lub na początku 1783 wrócił do Londynu. W 1784 przedsięwziął jeszcze jedną podróż do Francji i Szwajcarii. Od końca 1784 przez 18 lat nie wyjeżdżał z Anglii. Działał jako solista, kapelmistrz i kompozytor w Hanover Square Great Professional Concerts – w 1786 wykonał tam swoje Symfonie op.16 nr 1 i 2 (opublik. Londyn 1787 Longman and Broderip); dyrygował też na koncertach J.P. Salomona. Po 1786 zrezygnował z pianistycznych występów publicznych i zajmował się edytorstwem muzycznym, budownictwem instrumentów i dydaktyką. Firma Longman & Broderip, z którą Clementi współdziałał, zamieniła się w 1799 w firmę Longman, Clementi & Co, w latach 1805–20 nosiła nazwę Clementi & Co, w 1820/21 – Clementi, Collard, Davis & Collard, a od 1832 Collard & Collard. Dalsze podróże artystyczne odbywał Clementi jako wydawca i pedagog wraz ze swymi uczniami. W 1802 wybrał się z J. Fieldem do Paryża i Wiednia, gdzie odwiedził Haydna, a następnie do Petersburga, w którym Field osiadł na dłużej, a Clementi powrócił do Anglii, zatrzymując się w Berlinie i Lipsku; dawał tam lekcje L. Bergerowi, A. Klenglowi, K. Zeunerowi i G. Meyerbeerowi. Jeździł jeszcze do Wiednia i Lipska, nawiązując kontakty wydawnicze, m.in. w 1804 z firmą B & H w sprawie wydania zbiorowego swych dzieł. W 1806 ponownie przebywał w Petersburgu ze swymi uczniami L. Bergerem i A. Klenglem, w 1807 spotkał się w Wiedniu z Beethovenem i omawiał z kompozytorem wydanie jego kwartetów op. 59, IV Symfonii i uwertury Coriolan. Po pobycie we Włoszech w 1808/09 znów wstąpił do Wiednia, poznał pianistki D. Ertmann i M. Bigot oraz uczył I. Moschelesa i C. Czernego.
Był jednym z założycieli Philharmonic Society w Londynie; w latach 24 I 1813; towarzystwo miało promować wykonania muzyki instrumentalnej – symfonicznej i kameralnej – w opozycji do dominacji koncertów wokalnych i wirtuozowskich. W latach 1813–16 Clementi kierował towarzystwem, dyrygował też koncertami symfonicznymi. Podejmował też podróże do Paryża (1817, 1820), Frankfurtu (1817) i Lipska (1822). Współdziałał w pracach nad ulepszeniem instrumentów swej firmy. Wydawał dzieła wielu współczesnych mu kompozytorów – Beethovena, F. Riesa, F. Kalkbrennera, I. Moschelesa (prócz Haydna i Mozarta) – oraz swych uczniów – J.B. Cramera, L. Bergera, J. Fielda. W 1823 rozpoczął z H. Bishopem, W. Horsleyem i S. Wesleyem przygotowanie Encyklopedii muzyki, którą wydał w 1824. W tym też roku słyszał na koncercie w Londynie młodego Liszta. W 1827 wyruszył jeszcze raz w podróż do Włoch i zatrzymał się w Baden. W tymże roku na uroczystym wieczorze zorganizowanym przez Cramera i Moschelesa na jego cześć improwizował na fortepianie swobodne fantazje. W 1828 kierował ostatni raz przy klawesynie koncertem Royal Philhamonic Society. W 1829 obecny był jeszcze na festiwalu muzycznym w Birmingham. Pod koniec życia przeniósł się do Evesham. Pierwszą jego żoną (od 1804) była Caroline Lehmann (†1805), drugą (od 1811) Emma Gisborne. Miał 2 synów i 2 córki.
Clementi rozpoczął swą działalność jako pianista i kompozytor ok. 1770, kiedy fortepian wszedł do sal koncertowych. Przyczynił się do ulepszenia mechaniki angielskich fortepianów, które różniły się od wiedeńskich instrumentów większym wolumenem i pełnią brzmienia. Fortepiany firmy Clementi cenione były – ze względu na lepsze możliwości repetycji i nośność dźwięku – przez wielu pianistów, m.in. przez Moschelesa. Clementi położył też duże zasługi w rozwoju techniki gry. Wykształcił przede wszystkim biegłość palcową i niezależność rąk, przy zachowaniu raczej nieruchomej pozycji ręki i lekko zgiętych palców, co zalecał w swojej Szkole gry fortepianowej. Jego technika opierała się głównie na przebiegach gamowych i pasażowych, podwójnych tercjach, wirtuozerii – bez skomplikowanych skoków i ekstrawagancji – oraz na szlachetnej kantylenie. Mozart odmawiał Clementiemu smaku artystycznego, nazywał go jedynie „mechanikiem”, „szarlatanem”, natomiast Haydn, a zwłaszcza Beethoven cenili go jako wykonawcę i kompozytora. W stosunku do Haydna i Mozarta Clementi zwiększył rozpiętość rąk w figuracjach oraz użycie podwójnych dźwięków i gry akordowej; stosował odległe rejestry fortepianu, kontrasty i niuanse dynamiczne (Scena patetica z Gradus ad Parnassum), wyzyskał bogactwo możliwości artykulacyjnych z preferowaniem gry legato. W wyczuciu specyfiki brzmienia fortepianu i kierunku rozwoju faktury fortepianowej zbliżał się do Beethovena. Oddziałał na styl swych uczniów – Cramera, Klengla, Bergera, Kalkbrennera, Moschelesa, Meyerbeera – u których drogi rozwoju pianistycznego poszły w różnych kierunkach.
Clementi jest obok Haydna i Mozarta głównym przedstawicielem klasycznej sonaty fortepianowej i nazywany był dla swoich zasług „patriarchą muzyki fortepianowej” (Crotch). Z 3 sonat fortepianowych op. 2 napisanych ok. 1770 i opublikowanych 1773, druga (A-dur) znana była jako „a favourite Sonata”. Twórczość Clementiego wywodzi się z włoskiej szkoły D. Scarlattiego, Paradiesa oraz J.Ch. Bacha. Trzyczęściowy schemat sonaty uległ rozbudowaniu dzięki międzytematowym łącznikom, niekonwencjonalnym przetworzeniom, rozwinięciu pracy tematyczno-motywicznej. Tematy Clementiego były jednak mało wyraziste i oryginalne; zachowywały schematyczny kształt, przy czym 2. temat w allegrze sonatowym nierzadko był wywiedziony z 1. tematu (na wzór Haydna). Pierwsze sonaty cechowała prosta faktura 2-głosowa (z wyjątkiem Sonaty Es-dur op. 14 nr 4), w późniejszych nastąpiło rozwinięcie środków formalnych i technicznych. Pełnię brzmienia w powolnych częściach sonatowych o dużym napięciu podziwiali u Clementiego Haydn i Beethoven, np. w Maestoso z Sonaty op. 7 nr 2, Largo patetico z Sonaty op. 9 nr 2 czy w Largo e sostenuto z op. 14 nr 1. W sonatach Clementiego znajdowały też zastosowanie środki polifoniczne, np. w op. 34 nr 3, op. 40 nr 1, op. 12 nr 4 (augmentacja tematu w przetworzeniu I części), op. 34 nr 2 (kanon w III części). Rzadziej natomiast wyzyskiwał Clementi formę wariacji (II część z op. 12 nr 1) i technikę wariacyjną. Finały były przeważnie rondowe z wpływami formy sonatowej. Do najpiękniejszych i cenionych zalicza się sonaty: A-dur op. 2 nr 2, g-moll op. 7 nr 3, Es-dur op. 12 nr 4, f-moll op. 14 nr 3, F-dur op. 24 nr 2, fis-moll op. 26 nr 2, A-dur i F-dur op. 36 nr 1, 2 oraz g-moll op. 34 nr 2, określona przez Bergera jako symfonia. Sonata op. 50 nr 3 (Didone abbandonata) odznacza się rozwiniętą pracą tematyczną. Również sonatiny Clementiego, utrzymujące się do dziś w repertuarze pedagogicznym, sonaty na 4 ręce, 2 capriccia w formie sonatowej, koncert fortepianowy – wykazują walory konstrukcyjne i dźwiękowe godne odnotowania. Clementi komponował także walce. Najważniejszym dziełem pedagogicznym Clementiego jest Gradus ad Parnassum (zbiór 100 etiud), który stanowi kompendium klasycznej techniki fortepianowej z wyzyskaniem kunsztownych środków polifonicznych – jak thema cancrisans, thema contrario motu per augmentationem, fugi dwutematowe i in. – oraz studium środków ekspresji. Uczyły się na nim pokolenia europejskich pianistów.
W twórczości klasyków wiedeńskich i Clementiego widoczne są wzajemne oddziaływania formalne i fakturalne. Można wykazać wpływ utworów Clementiego na ostatnie sonaty Haydna i na sonaty skrzypcowe i fortepianowe Beethovena, np. 40 nr 3 na Pastoralną op. 28, op. 34 nr 1 na Waldsteinowską. Początkowy motyw uwertury do Czarodziejskiego fletu Mozarta ma swe źródło również u Clementiego – w Sonacie B-dur wyd. 1783. Beethoven uczył przez długi czas swego bratanka Karla wyłącznie sonat Clementiego, a w swych ostatnich dziełach inspirowany był jego studiami ścisłej techniki polifonicznej oraz szerszym zastosowaniem skrajnych rejestrów fortepianu. Z kolei Clementi przejmował od wielkich klasyków wzory rozwiązań formalno-technicznych, zwłaszcza w późnych opusach; np. w Sonacie op. 50 nr 3 z 1820 wyraźne są odziaływania Beethovena. Niewątpliwe współuczestnictwo Clementiego w kształtowaniu klasycznego stylu muzyki fort, nie było dotychczas należycie doceniane.
Clementi skomponował także ok. 20 symfonii (wiele zaginionych), które wykonywane były już za jego życia. Dyrygował nimi – obok symfonii Haydna – w Londynie przed 1785, a także w latach późniejszych; w 1824 wykonał symfonię z tematem God save the King, w której zastosował inwersję i raka głównego tematu. Symfonię C-dur wykonano w Lipsku już 1801; symfonie Clementiego prezentowane były również w Paryżu w latach 1817–18, we Frankfurcie n. Menem w 1818, w Monachium w 1821 i Lipsku w 1822. Współcześni stawiali Clementiego w rzędzie kompozytorów symfonicznych równych Beethovenowi. Dwie opublikowane przez A. Casellę symfonie (C-dur i D-dur) zaliczyć można do czołowych dzieł klasycznej literatury symfonicznej. Autografy 4 symfonii (zob. wykaz kompozycji) znajdują się w Library of Congress w Waszyngtonie; ponadto autografy szkiców i fragmentów symfonii zachowały się w British Museum w Londynie.
W 2006 w Londynie powstało Muzio Clementi Society, założone przez J. Eskenaziego przy Royal Academy of Music. Eskenazi pracuje nad 2-tomową edycją sonat fortepianowych Clementiego (Bärenraiter), jest też redaktorem wydania Complete capriccios for piano tego kompozytora (Artharia, w druku).
Literatura: A. Tyson Thematic Catalogue of the Works of Muzio Clementi, Tutzing 1967; G. Frojo Muzio Clementi, la sua vita, le sue opere e la sua influenza sul progresso del Parte, Mediolan 1879; M. Unger Muzio Clementis Leben, Langensalza 1914, przedr. Nowy Jork 1971; G.C. Paribeni Muzio Clementi nella vita e nel Parte, Mediolan 1921; G. de Saint-Foix Muzio Clementi, „The Musical Quarterly” IX, 1923; G. de Saint-Foix Les symphonies de Clementi, „Revue de Musicologie” VIII, 1923/24; A. Stauch Muzio Clementis Klavier-Sonaten im Verältnis zu den Sonaten von Haydn, Mozart und Beethoven, Oberkassel 1930; G. de Saint-Foix Clementi, Forerunner of Beethoven, „The Musical Quarterly” XVII, 1931; R. Giraldi Muzio Clementi, „Rivista Musicale Italiana” XXXIX, 1932; G. de Saint-Foix Haydn and Clementi, „The Musical Quarterly” XVIII, 1932; L. Levi Cenni storico-estetici su Muzio Clementi, Udine 1933; E. di Laura L’estetica nell’arte didattica di Muzio Clementi, Rzym 1934; A. Casella Le sinfonie di Muzio Clementi oraz Ancora sulle sinfonie di Clementi, „Musica d’oggi” 1935, 1938; V. Terenzio Intorno a Muzio Clementi, „La Rassegna Musicale Italiana” XXI, 1951; F. Torrefranca Clementi precursore, w: Rassegna musicale delle Edizioni Curci 1952; R. Allorto Mozart et Clementi, w: księga kongresowa Wiedeń 1956; R. Allorto Le sonate per pianoforte di Muzio Clementi, Florencja 1959 (z katalogiem tematycznym); F. Sokołow M. K. i russkaja narodnaja piesnia, Sowietskaja Muzyka” XXV, 1961 nr 1; A. Ringer Clementi and the „Eroica”, „The Musical Quarterly” XLVII, 1961; P. Rattalino Il significato storico del pianismo di Clementi, „Musica d’oggi” 1962; A. Tyson Clementi’s Viennese Compositions 1781–82, „The Music Review” XXVII, 1966; E. Badura-Skoda Clementi’s „Musical Characteristics” opus 19, w: Studies in 18th Century Music, księga pamiątkowa K. Geiringera, Londyn 1970; I. Poniatowska Sur l’écriture pianistique de Muzio Clementi, w: Sesto incontro con la musica italiana e polacca, «Miscellanee – saggi – convegni», t. 10, Bolonia 1976, wersja polska O muzyce fortepianowej Maurizia Clementiego i jego „Méthode pour le Piano-Forte”, «Pagine» 3, Kraków 1979; L. Plantinga Maurizio Clementi, his Life and Music, Londyn 1976, wyd. włoskie Mediolan 1980; R. Spada Maurizio Clementi sinfonista europeo, „Nuova Rivista Musicale Italiana” X, 1976; Clementi la sua scuolae Il pianismo europeo, w: Riminiaterforum. Seminare e incontri musicale 1978–1980, red. C. Colombati i G. Borghetto, Modena 1982 (dyskusja: A. Cavicchi, M. Conati, S. Martinotti, P. Rattalino); M.C. Gargano Attorno ad una sonata inedita di Maurizio Clementi, „Rivista Italiana di Musicologia” XXV, 1990; M. Hohenegger Die Struktur des Ritornells in Mozarts Rondo-Sätzen für Klavier. Vergleiche mit F. Couperin, J. P. Rameau, C.P.E. Bach, J. Haydn, M. Clementi und L. van Beethoven, w: Bericht über den Internationalen Mozart-Kongress 1991, Kassel 1992; P. Rattalino Le grandi scuole pianistiche, Mediolan 1992; A. Gerhard Muzio Clementi il „padre del pianoforte”, e il ruolo di Londra nella formazione della „musica assoluta”, „Chigiana” XLIII, 1993; R. Fuhrmann W.A. Mozart. Zeugenaussagen und Bekentnisse von 27 Zeitgenossen, „Mitteilungen der Internationalen Stiftung Mozarteum” XLVI, 1993 (zawiera wypowiedź Maurizia Clementiego).
Muzio Clementi, Cosmopolita della Musica. Atti del Convegno Internazionale in occasione del 250 anniversario della nascita (1752–2002), Roma 4–6 dicembre 2002, red. R. Bösel, M. Sala, Bolonia 2004; „Collana Quaderni Clementiani”, referaty w 4 sekcjach: E. Badura-Skoda, O. Biba, F. Celestini, A. Coen, D. de Val. A. Gerhard, A. Jesuè, R. Illiano, L. Plantinga, D. Rowland, L. Sala, M. Sala, R. H. Stewart-MacDonald; Muzio Clementi, Studies and Prospects, red. R. Illiano, L. Lévi Sala, M. Sala, Bolonia 2002.
Kompozycje:
w klamrach podano numerację dzieł nieopusowanych przez Clementiego, a uporządkowanych przez A. Tysona (zob. literatura)
Instrumentalne:
Symfonia B-dur, Symfonia D-dur op. 18, wyd. Londyn ok. 1787 Longman & Broderip
Symfonia C-dur (pierwotna wersja w B-dur) op. [32]
Symfonia D-dur op. [33]
Symfonia G-dur, zw. Great National Symphony op. [34] ( w 1. części kompozytor wyzyskał materiał z I części Symfonii D-dur op. 18)
Symfonia D-dur (pierwotna wersja prawdopodobnie w C-dur) op. [35]
Koncert fortepianowy C-dur (partia orkiestrowa pochodzi z 1796; zob. także op. 33)
6 sonat: Es-dur, G-dur, B-dur, F-dur, A-dur, E-dur op. 1 na klawesyn lub fortepian, dedyk. P. Beckford, wyd. Londyn ok. 1771 Welcker; w wersji zmienionej do wyd. francuskiego dedyk. Mme Duvivier, wyd. Paryż ok. 1780–81 Bailleux
5 sonat: F-dur, B-dur, G-dur, A-dur, a-moll (Sonata B-dur wykazuje analogie z op. 1 nr 3 i 6, Sonata G-dur – z op. 1 i z wariacjami The Black Joke, Sonata A-dur – z op. 1 nr 5, Sonata a-moll jest właściwie fugą na fortepian lub klawesyn) oraz Duo B-dur na 2 fortepiany lub klawesyn, wyd. Paryż 1780–81 Bailleux; sonata nr 1 jako nr 2 w zbiorze Collection of Original Music for the Grand and Smali Pianoforte, Londyn 1793 Longman & Broderip; wersja zmieniona sonaty nr 5
(fuga) jako ćwicz. 69 w t. 3 Gradus ad Parnassum
The Black Joke z 21 wariacjami na fortepian lub klawesyn op. [2], wyd. Londyn 1777 Welcker; przedr. po 1780 Longman & Broderip
6 sonat: Es-dur, C-dur, G-dur, A-dur, F-dur, B-dur op. 2 na fort, lub klawesyn z akompaniamentem fletu lub skrzypiec, wyd. Londyn 1779 Welcker; przedr. Londyn po 1786 J. Dale oraz wersja zmieniona 1794 J. Dale; inna wersja zmieniona Londyn 1790–95 (?) nakładem autora; nr 2, 4, 6 Wiedeń 1807 Artaria, nr 2 Londyn 1818–19 (?) Clementi, Collard, Davis & Collard
Rondo B-dur op. [8] na klawesyn lub fortepian, wyd. Wiedeń 1802 Artaria
3 duety: C-dur, Es-dur, G-dur na fortepian lub klawesyn na 4 ręce, 3 sonaty: F-dur, B-dur, C-dur na fortepian lub klawesyn z akompaniamentem fletu lub skrzypiec, op. 3, dedyk. Mrs Leigh, wyd. Londyn 1779 Welcker; przedr. Londyn po 1786 J. Dale
6 sonat: D-dur, Es-dur, C-dur, G-dur, B-dur, F-dur na fortepian lub klawesyn z akompaniamentem skrzypiec lub fletu, op. 4, dedyk. Mrs Phillips, wyd. Londyn 1780 Welcker; przedr. po 1780 J. Blundell, po 1782 Longman & Broderip, po 1801 C. & Co
3 sonaty: B-dur, F-dur, Es-dur na fortepian lub klawesyn, 3 fugi: B-dur, F-dur, h-moll na klawesyn, op. 5, dedyk. Mile M. de Rochechouart, wyd. Paryż 1780–81 Bailleux; 3 fugi przedr. w wersji z akompaniamentem skrzypiec, zmienione w Gradus ad Parnassum, t. 3 ćwicz. 57, t. 2 ćwicz. 40, t. 1 ćwicz. 25
Duet C-dur na fortepian lub klawesyn na 4 ręce, 2 sonaty: Es-dur, E-dur na fortepian lub klawesyn, 3 fugi: c-moll, C-dur, e-moll na klawesyn, op. 6, dedyk. księżna de Sayn Wittgenstein, wyd. Paryż 1780–81 Bailleux; duet i sonaty wraz z sonatami op. 5 Londyn 1790-95 nakładem autora; 3 fugi przedr. w Gradus ad Parnassum, t. 2 ćwicz. 45, t. 1 ćwicz. 13, t. 3 ćwicz. 74
3 sonaty: Es-dur, C-dur, g-moll na klawesyn lub fortepian, op. 7, dedyk. Mme de Hess, wyd. Wiedeń 1782 Artaria; Londyn 1790–95 nakładem autora
3 sonaty: g-moll op. 8, dedyk. Mlle N. D’Auenbrugger, przedr. po 1798 Longman, Clementi & Co; Es-dur, dedyk. Mlle M.V. Imbert, B-dur, dedyk. Mlle Artaud, wyd. Lyon 1784 Castaud, Londyn 1790–95 Preston & Son
3 sonaty: B-dur, C-dur, Es-dur na klawesyn lub fortepian, op. 9, wyd. Wiedeń 1783 Artaria, Londyn 1790–95 (?) nakładem autora
3 sonaty: A-dur, D-dur, B-dur na klawesyn lub fortepian, op. 10, dedyk. księżna de Grundermann, wyd. Wiedeń 1783 Toricella, przedr. po 1787 Artaria, Londyn ok. 1786 Longman & Broderip
Sonata Es-dur na fortepian, Toccata B-dur na klawesyn lub fortepian, op. 11, wyd. Londyn 1784 J. Kerpen, przedr. 1792 J. Dale, po 1801 Clementi & Co
4 sonaty: B-dur, Es-dur, F-dur, Es-dur na fortepian, Duet B-dur na 2 fortepiany, op. 12, dedyk. Miss Glover, wyd. Londyn 1784 J. Preston; wersja zmieniona Londyn ok. 1801–02 Clementi & Co
6 sonat: G-dur, C-dur, Es-dur, B-dur, F-dur, f-moll na fortepian, op. 13, dedyk. ks. de Brühl, wyd. Londyn 1781 nakładem autora; przedr. po 1801 (nr 1–3 z akompaniamentem skrzypiec lub fletu) Clementi & Co
3 duety: C-dur, F-dur, Es-dur na fortepian na 4 ręce, op. 14, Mile M.V. Imbert, wyd. Londyn 1786 nakładem autora; wersja zmieniona Duetu Es-dur Londyn ok. 1815–16 Clementi, Banger, Collard, Davis & Collard; przedr. ok. 1827–28 Clementi, Collard & Collard; Adagio z Duetu C-dur w oprac. na 2 ręce w Gradus ad Parnassum, t. 1 ćwicz. 14
3 sonaty: Es-dur, C-dur, B-dur na fortepian z akompaniamentem skrzypiec, op. 15, dedyk. Mile M.V. Imbert, wyd. Londyn 1786 nakł. aut.
La chasse (Sonata D-dur) na klawesyn lub fortepian, op. 16, wyd. Londyn 1786 Longman & Broderip; przedr. po 1798 Longman, Clementi & Co
Capriccio B-dur na klawesyn lub fortepian, op. 17, wyd. Londyn 1786 Longman & Broderip; wersja zmieniona na fortepian Londyn 1801–02 (?) Clementi, Banger, Hyde, Collard & Davis
Musical Characteristics, or A Collection of Preludes and Cadences... Composed in the Style of Haydn, Kozeluch, Mozart, Sterkel, Vanhal and the Author na klawesyn lub fortepian, op. 19, wyd. Londyn 1787 Longman & Broderip; przedr. po 1798 Longman, Clementi & Co, po 1801 Clementi & Co
Sonata C-dur na fortepian lub klawesyn, op. 20, wyd. Londyn 1787 Longman & Broderip; przedr. po 1801 Clementi & Co
3 tria (sonaty): D-dur, G-dur, C-dur na fortepian lub klawesyn z akompaniamentem fletu i wiolonczeli, op. 21, dedyk. Miss Meysey, wyd. Londyn 1788 Longman & Broderip; wersja zmieniona ok. 1810 Clementi, Banger, Hyde, Collard & Davis; Trio D-dur w oprac. na fortepian na 4 ręce Londyn 1802 Clementi, Banger, Hyde, Collard & Davis
3 tria (sonaty): D-dur, G-dur, C-dur (La chasse) na fortepian lub klawesyn
3 sonaty: Es-dur, F-dur, Es-dur na fortepian lub klawesyn Londyn 1788 J. Dale; Trio C-dur w oprac. na fortepian lub klawesyn na 4 ręce Londyn 1789 J. Dale Londyn 1790 Longman & Broderip; przedr. po 1798 Broderip & Wilkinson
2 sonaty: F-dur, B-dur, op. 24, wyd. w t. 1 cz. 5 i t. 2 cz. 5 zbioru Collection of Original Harpsichord Music Storace’a, Londyn 1788–89; przedr. (Sonata B-dur jako nr 1) Londyn ok. 1790 H. Andrews; wersja zmieniona Sonaty B-dur Wiedeń, Mollo (jako op. 41)
6 sonat: C-dur, G-dur, B-dur, A-dur, fis-moll, D-dur na fortepian, wyd. Londyn 1790 J. Dale
Sonata F-dur na klawesyn lub fortepian, wyd. w zbiorze A Select Collection of Choise Musie for the Harpsichord or Pianoforte D. Corriego, ok. 1789–90; wyd. osobne Londyn 1790 Corri & Co
Sonata F-dur na fortepian lub klawesyn, op. 26, wyd. Londyn 1791 Preston & Son
3 tria (sonaty): F-dur, D-dur, G-dur na fortepian i klawesyn z akompaniamentem skrzypiec lub wiolonczeli, op. 27, dedyk. Miss F. Blake, wyd. Londyn 1791 Longman & Broderip
3 tria (sonaty): C-dur, Es-dur (La chasse), G-dur, op. 28, dedyk. Miss Gilding, wyd. Londyn 1792 Preston & Son; wersja zmieniona cz. 2 (na fortepian solo) oraz początek ronda (jako Alla turca) Tria C-dur i tria z Tria Es-dur (jako Minuetto) przedr. w Appendix do wyd. 5 Introduction to the Art of Playing on the Pianoforte op. 42
Canzonette na klawesyn lub fortepian, op. [4], wyd. w Due canzonette, Wiedeń 1792 Artaria
5 wariacji na temat Minuetta Collicka na fortepian, op. [5], wyd. Londyn 1793 Longman & Broderip
3 tria (sonaty): C-dur, G-dur, D-dur na fortepian z akompaniamentem skrzypiec i wiolonczeli, op. 29, dedyk. Mrs Benn, wyd. Londyn 1793 J. Dale
Grand Sonata C-dur (wersja zmieniona Sonaty C-dur op. 2 z dodaniem części powolnej) na fortepian lub klawesyn z akompaniamentem skrzypiec, op. 30, wyd. Londyn 1794 J. Dale
Grand Sonata A-dur (wersja zmieniona Sonaty A-dur op. 2 z nowym wstępem) na fortepian lub klawesyn z akompaniamentem fletu, op. 31, wyd. Londyn 1794 J. Dale
3 tria (sonaty): F-dur, D-dur, C-dur na fortepian z akompaniamentem fletu i wiolonczeli ad libitum, op. 32, dedyk. Miss Newbery, wyd. Londyn 1793 Preston & Son
3 sonaty: A-dur, F-dur, C-dur na fortepian (Sonata C-dur jest przeróbką Koncertu fortepianowego C-dur), op. 33, dedyk. Miss T. Jansen, wyd. Londyn 1794 Longman & Broderip; przedr. po 1798 Longman, C. & Co; Offenbach ok. 1856 André (z przedmową A. Schindlera dot. uzgodnień z kompozytorem w Baden 1827)
2 sonaty: C-dur, g-moll (Sonata C-dur jest przeróbką koncertu fortepianowego, a Sonata g-moll – symfonii), 2 capriccia: A-dur, F-dur na fortepian, wyd. Londyn 1795 nakładem autora; przedr. po 1801 Clementi & Co; wersja zmieniona 2 sonat Wiedeń 1807 (?) Artaria (na podstawie wyd. oryginalnego Artarii 1795)
Trio C-dur na fortepian, flet i wiolonczelę, op. [6], wyd. w zbiorze Collection of Original Music for the Grand and Small Pianoforte, Londyn 1794 Longman & Broderip
3 tria (sonaty): C-dur, G-dur, D-dur (La chasse) na fortepian z akompaniamentem skrzypiec i wiolonczeli ad libitum, op. 35, dedyk. J.C. Banks, wyd. Londyn 1796 Preston & Son
6 sonatin: C-dur, G-dur, C-dur, F-dur, G-dur, D-dur na fortepian, op. 36, wyd. Londyn 1797 Longman & Broderip; przedr. po 1801; wersja zmieniona ok. 1820 Clementi & Co
3 sonaty: C-dur, G-dur, D-dur na fortepian, op. 37, dedyk. Miss H. Gompertz, wyd. Londyn 1798 Longman & Broderip; przedr. po 1798 Longman, Clementi & Co
12 walców na fortepian z akompaniamentem tamburynu i triangla, op. 38, Londyn 1798 Longman & Broderip; przedr. po 1798 Longman, Clementi & Co, po 1801 Clementi & Co (wg Catalogue of Clementi, Collard & Collard (1823) walce z op. 38 i 39 miały potem wydanie nowe na fortepian z akompaniamentem fletu)
12 walców na fortepian z akompaniamentem tamburynu i triangla, op. 39, dedyk. Mrs Mayhew, wyd. Londyn 1800 Longman, Clementi & Co; przedr. po 1801 Clementi & Co; Wiedeń ok. 1804 (?) Artaria (wg Catalogue of Clementi, Collard & Collard (1823) walce z op. 38 i 39 miały potem wydanie nowe na fortepian z akompaniamentem fletu)
3 sonaty: G-dur, h-moll, d-moll — D-dur na fortepian, op. 40, dedyk. Miss F. Blake, wyd. Londyn 1802 Clementi, Banger, Hyde, Collard & Davis; Paryż 1802 Pleyel; Wiedeń 1802 Mollo
Sonata Es-dur, op. 41, dedyk. F. de Hess, wyd. Wiedeń 1804 Artaria i Mollo; wersja zmieniona Londyn 1804 Clementi, Banger, Hyde, Collard & Davis
Sonata B-dur na fortepian, op. 46, dedyk. F. Kalkbrenner, wyd. Londyn 1820 Clementi & Co; Lipsk 1820 B & H; Paryż 1820 Naderman
Batti batti z Don Giovanniego W.A. Mozarta, oprac. na fortepian, op. [10], dedyk. B. Frigerio wyd. nr 2 w zbiorze Operatic Airs, Londyn 1820 Clementi, Collard, Davis & Collard; Lipsk 1820 B & H; Paryż 1820 Naderman, Carli
2 capriccia (w formie sonaty): e-moll, C-dur na fortepian, op. 47, dedyk. Mrs Clementi, Londyn 1821 Clementi, Collard, Davis & Collard Lipsk 1821 B & H; Paryż 1821 Naderman
Fantazja c-moll — C-dur z wariacjami na temat Au clair de la lune na fortepian, op. 48, dedyk. Mme la Maréchale Moreau, wyd. Londyn 1821 C. & Co; Lipsk 1821 B & H; Paryż 1821 Naderman
12 tańców (monferrina) na fortepian, op. 49, dedyk. B. Frigerio, wyd. Londyn 1821 Clementi & Co; Lipsk 1821 B & H; Paryż 1821 Naderman
3 sonaty: A-dur, d-moll, g-moll (Didone abbandonata — Scena tragica) na fortepian, op. 5, dedyk. L. Cherubini, wyd. Londyn 1821 C. & Co; Lipsk 1821 B & H; Paryż 1821 Naderman
Canon ad diapason, op. [11], wyd. faksymilowe w Appendix do Apollo’s Gift or the Musical Souvenir for MDCCCXXX, red. Clementi i Cramer, Londyn 1830 C. & Co
Zbiory:
Selection of Practical Harmony for the Organ or Piano Forte Containing Voluntaries, Fugues, Canons and Other Ingenious Pieces op. [7] — zbiór utworów różnych kompozytorów, Londyn t. 1 1801, t. 2 1802, t. 3 1811, t. 4 ok. 1815 Clementi, Banger, Hyde, Collard & Davis, przedr. po 1833 T.C. Bates
A Selection from the Melodies of Different Nations Including a few Popular Airs by Celebrated Authors op. [9], sł. D. Thomson — 14 melodii na 1–4 głosy i fortepian, Londyn 1814 C., Banger, Collard, Davis & Collard
Prace dydaktyczne:
Epitome of Counterpoint op. [7], w: Selection of Practical Harmony for the Organ or Piano Forte, t. 1, 1801
Introduction to the Art of Playing on the Piano Forte op. 42, Londyn 1801 Clementi, Banger, Hyde, Collard & Davis, wiele wydań (do 1820 bez numeru opusu), wyd. 11 poszerz. Londyn 1826 Clementi, Collard & Collard;
Appendix op. 43 do wyd. 5 Introduction..., Londyn 1811 (wyd. 1 bez numeru opusu), Clementi, Banger, Collard, Davis & Collard; wersja popr. Appendix jako cz. 2
Introduction..., Londyn ok. 1820–21 (?) Clementi, Collard, Davis & Collard, przedr. po 1833 T.C. Bates
Préludes ou exercices dans les tons majeurs et mineurs. Supplément à son [Clementi] Introduction à l’art de toucher le piano, 2 t., Wiedeń, Cappi
Einleitung in die Kunst das Pianoforte zu spielen, Wiedeń 1802 Hofmeister & Co, Offenbach, Andre, Lipsk, Kühnel
Klemientiew legezajszyj sposob wyuczit' sia igrat' na fortiepiano, Moskwa ok. 1818;
Méthode pour le pianoforte contenant les éléments de la musique et les leçons preliminaires sur le doigté, accompagnees d’exemples, et suioies de 50 leçons doigtées..., Paryż 1801 Pleyel
Méthode complette pour le piano-forte, Paryż, Carli
Metodo completo per piano-forte, Bolonia ok. 1830
Gradus ad Parnassum, or The Art of Playing on the Piano Forte op. 44 — 100 ćwiczeń-etiud, Londyn t. 1 1817, t. 2 1819, t. 3 1826, Clementi, Collard & Collard, przedr. t. 1–3 po 1832 Clementi, Collard & Collard, Lipsk 1817–26 B & H, Paryż 1817–26 Erard
Edycje:
Oeuvres complettes, red. M. C., 13 t., Lipsk 1804–ok. 1819, B & H (65 sonat fortepianowych — w tym 6 sonatin, 14 sonat na skrzypce, 20 sonat na skrzypce i wiolonczelę, 7 sonat na 4 ręce, 1 sonata na 2 fortepiany — 3 kaprysy, 24 walce, preludium, kadencja oraz 12 Sonates composées dans le style du célèbre Scarlatti, wyd. przez M. C. w Londynie 1791 — jest to właściwie opracowanie 10 sonat Scarlattiego, 1 A. Solera, 1 niezidentyfikowanego autora)
tzw. Volksausgabe w 3 t. ok. 1855
2 symfonie: C-dur [32] i D-dur [33], wyd. A. Casella, Mediolan 1938 Ricordi
2 symfonie op. 18, wyd. R. Fasano, Mediolan 1959–61 Ricord
Koncert fortepianowy C-dur, wyd. R. Fasano, Mediolan 1966 Ricordi
sonaty publikowane we wszystkich większych wydawnictwach: Haslinger (9 z., 1828), G. Nageli («Repertoire des Clavecinistes»), Litolff (58 sonat, 12 sonatin, Toccata B-dur), Holle (60 sonat), UE (32 sonaty, red. H. Schmitt, 1901), Schotts Sohne (21 sonat), Ricordi (20 sonat, kaprysy), Augener (4 t., red. F. Taylor, 1908), Edition Nationale de Musique Classique (20 sonat i kaprysy, ze wstępem T. Wyzewy, 1920), Curci (18 sonat, red. G. Piccioli, 1949), B. Marks (3 t., red. A. Mirovitsch, 1957–59), Peters (4 t., red. A. Ruthardt, 1959-63), ponadto The Manuscript Piano Sonatas by Muzio Clementi at the Library of Congress. A Comparative Edition, 2 t., oprac. i komentarz kryt. J.D. Kohn, dysertacja State University of Iowa 1967
Gradus ad Parnassum: red. L. Holle, Wolfenbüttel ok. 1850; 3 t., red. B. Mugellini, Lipsk 1908, red. A. Longo, Mediolan b.r.; red. E. Schmid, Lipsk b.r.; 2 t., red. H. Schüngeler, Londyn 1939; nadto wiele wydań wyboru etiud, m.in. red. A. Mchałowski, Warszawa ok. 1930 Gebethner i Wolff, reedycja Kraków 1961, 5. wyd. 1973 PWM; także wydania wyboru sonatin dla celów dydaktycznych
Selection of Practical Harmony..., przedr. wyd. londyńskiego, Bolonia 1974
Metodo completo per pianoforte, przedr. wyd. z ok. 1830, Bolonia 1974
Oeuvres complettes, Lipsk 1803–19, przedr. Nowy Jork 1973
Muzio Clementi. Opere sinfoniche complete, wyd. P. Spada, Mediolan 1975–78
utwory fortepianowe, wyd. N. Temperley, «The London Pianoforte School 1770–1860; t. 1–5, Nowy Jork i Londyn 1984–87
