Wielhorski, Michaił Juriewicz

Wielhorski, Wijelgorskij, Wielgorskij, Wjelgorskij, Viel’gorskij, Vel’gorsky, Viyeí’gorsky, rodzina rosyjskich muzyków polskiego pochodzenia. Bracia Michaił i Matwiej Wielhorscy byli synami Jerzego Wielhorskiego (1753–1807), pisarza polnego litewskiego ożenionego z Rosjanką, targowiczanina, który od 1786 przebywał w Rosji jako poseł na dworze Katarzyny II, następnie senator rosyjski i tajny radca dworu. Bracia Wielhorscy pełnili na dworze carskim rozmaite funkcje i piastowali liczne godności. O przebiegu ich karier dworskich, wojskowych oraz dyplomatycznych, posiadanych tytułach, odznaczeniach i odbytych podróżach informują formularze i akta służbowe zebrane w Centralnym Państw. Archiwum Literatury i Sztuki w St. Petersburgu; zawierają one również notatki i obszerną korespondencję prowadzoną przez braci z domami królewskimi, książęcymi, arystokratycznymi, artystami i przyjaciółmi z wielu krajów Europy.

Wielhorski Michaił Juriewicz, hrabia, *11 XI (31 X) 1788 Petersburg, †9 IX (28 VIII) 1856 Moskwa, organizator życia muzycznego, kompozytor, skrzypek i altowiolista; grał też na fortepianie, flecie i gitarze. W Petersburgu jego nauczycielem był V. Martín y Soler (harmonia), zaś w Rydze, gdzie od 1804 mieszkał z rodziną, tamtejszy organista Taubert. Gry na skrzypcach Wielhorski uczył się prawdopodobnie najpierw u ojca, z którym grywał w kwartecie podczas domowych koncertów, oraz być może u Ch.G. Kiesewettera. Według przekazów konsultował się u L. Cherubiniego w Paryżu. W 1808 odbył podróż do Wiednia, poznał Beethovena, z którym prowadził dysputy o muzyce i słuchał prawykonania jego VI Symfonii (22 XII). W 1810 osiadł w Petersburgu, następnie na krótko w rodzinnym majątku Fatiejewka (zw. też Luizino) w guberni kurskiej; utrzymywał tam stałą orkiestrę i uczył się podstaw kompozycji u W. Müllera. Od 1823 mieszkał w Moskwie, od 1826 z bratem Matwiejem ponownie w Petersburgu. Funkcje, jakie pełnił na dworze carskim (był m.in. mistrzem ceremonii, wielkim cześnikiem, głównym łowczym) zapewniały mu wysoką pozycję nie tylko w środowisku muzycznym; pracował również w Kolegium Spraw Zagranicznych, następnie w Ministerstwie Oświaty, w Głównym Zarządzie Szkół, w Radzie Miejskiej i Głównej Dyrekcji Teatralnej; był też honorowym opiekunem i członkiem zespołu opiekunów Petersburga.

Obok tych zajęć z największym oddaniem zajmował się muzyką. Dom braci Wielhorskich stał się na kilkadziesiąt lat ośrodkiem bogatego życia muzycznego w Petersburgu; odbywały się tam liczne koncerty solowe, kameralne i symfoniczne; grano dzieła twórców zachodnioeuropejskich od Ch.W. Glucka do V. Belliniego, m.in. symfonie Beethovena; sam Michaił Wielhorski występował w stałym kwartecie, m.in. z Matwiejem i A. Lwowem. Gościł w swoim domu wielu słynnych muzyków: H. Berlioza, F. Liszta, R. i C. Schumannów, P. Viardot-Garcíę, M. Szymanowską, M. Kalergis, H. Wieniawskiego, S. Thalberga, J. Fielda i in. Zetknął się też ze S. Moniuszką (1849 i 1856). Wszechstronne wykształcenie, rozległe stosunki, autorytet światłego człowieka (także poważanego krytyka muzycznego) i osobisty urok pozwalały mu udzielać muzykom przyjmowanych z wdzięcznością rad (np. M. Glince w trakcie jego pracy nad operami) i dyskutować z literatami, z którymi się przyjaźnił, jak W. Odojewski, A. Puszkin, N. Gogol; A.S. Gribojedow jemu zawdzięczał ostateczny kształt dramatu Mądremu biada (1824). Michaił Wielhorski był mecenasem Glinki oraz braci An. i N. Rubinsteinów; wraz z W. Żukowskim wykupił z więzienia T. Szewczenkę. W 1856 udał się do swej podmoskiewskiej posiadłości Sennicy i tam zmarł.

Choć G. Rossini nazywał Michaiła Wielhorskiego pierwszym „znawcą muzyki w świecie”, a R. Schumann „najgenialniejszym dyletantem”, jego własne kompozycje nie przetrwały dziejowej selekcji. Był jednym z wczesnych rosyjskich symfoników; popularność zyskały jego romanse i fortepianowe mazurki, w których naśladował styl Chopina.

Literatura: W. von Lenz Der Graf Michael Wielhorski, Ober-Schenk des kais. Hofes, wirklicher geheimer Rath und Ritter der hohen kais. Russischem Orden, „Rigasche Zeitung” 1856 nr 226, dod. specjalny, przedr. „St. Petersburgische Zeitung” 1856 nr 221–223, wyd. rosyjskie „Muzykalny) i tieatralnyj wiestnik” 1856 nr 49 i 51; Muzykalnoje razwitije w Pietierburgie, „Litieraturnoje pribawlenije k nuwiellistu” XXVII 1870, nr 7 (o rodzinie Wielhorskich); Graf Wielhorski, „Wiest” 1870 nr 79 (o Michaile i Matwieju Wielhorskich); N. F(indeizen) Graf Michaił Juriewicz Wielhorski, „Russkaja muzykalnaja gazieta” 1906 nr 35–37; T. Trofimowa Michaił Juriewicz Wielhorski, „Sowietskaja Muzyka” 1937 nr 5; B. Sztiejnpress Michaił Juriewicz Wielhorski. Błagożełatiel Glinki, w: Michaił Iwanowicz Glinka, red. J.M. Gordiejewa, Moskwa 1958; I. Bełza Z dziejów polsko-rosyjskich kontaktów muzycznych, Kraków 1963; H. Berlioz Z pamiętników…, wybór, przekład i oprac. J. Popiel, Kraków 1966.