Waldorff, Jerzy

Waldorff, właściwie Waldorff-Preyss, Jerzy Kazimierz, *4 V 1910 Warszawa, †29 XII 1999 Warszawa, polski krytyk muzyczny, pisarz, publicysta. Syn Józefa Witolda Preyssa i Joanny Otylii z Wróblewskich (ojciec wywodził się z ziemiaństwa wielkopolskiego, matka ze znanej w Warszawie mieszczańskiej rodziny Szustrów); w 1953 przyjął nazwisko Waldorff. Po I wojnie światowej przeniósł się z rodziną do majątku Kościelna Wieś na Kujawach, a następnie do majątku Rękawczyn pod Trzemesznem. W 1928 ukończył Gimnazjum im. Marcinkowskiego w Poznaniu, służbę wojskową odbył jako kawalerzysta w Grudziądzu, osiągając stopień podporucznika XI Pułku Ułanów w Ciechanowie. Studiował w Poznaniu prawo na uniwersytecie (dyplom 1932) oraz w Państwowym Konserwatorium Muzycznym; w 1929 śpiewał w chórze konserwatorium w Stabat Mater K. Szymanowskiego w obecności kompozytora. W 1932 po śmierci ojca przeniósł się z matką do Warszawy, zaniechał kariery adwokackiej, poświęcając się pracy dziennikarskiej; w latach 1935–39 kierował działem kultury tygodnika „Kurier Poranny”, współpracował też z tygodnikiem „Prosto z mostu”; współpracę tę zakończył w 1938, protestując w ten sposób przeciwko antysemickim wystąpieniom redaktora naczelnego pisma S. Piaseckiego. Debiutem pisarskim Waldorffa stała się Sztuka pod dyktaturą (Warszawa 1939), zawierająca m.in. pochwałę polityki kulturalnej faszystowskich Włoch. Okres okupacji niemieckiej Waldorff spędził w Warszawie, w latach 1942–44 organizował koncerty Rady Głównej Opiekuńczej w gmachu konserwatorium, a także tajne koncerty w swoim mieszkaniu przy ul. Kredytowej. Po wojnie znalazł się w zespole redakcyjnym krakowskiego tygodnika „Przekrój” (1945–50), z tego czasu datuje się też jego współpraca z kabaretami literackimi Krakowa (Siedem Kotów) i Warszawy (Stańczyk). W latach 1945–48 i od 1957 publikował w dwutygodniku „Ruch Muzyczny”. W 1950 na stałe osiadł w Warszawie, gdzie początkowo znalazł zatrudnienie w „Expressie Wieczornym”, a następnie w Polskim Radiu jako autor audycji popularyzujących muzykę; ich zbiór stał się kanwą opublikowanej w 1956 najpopularniejszej książki Waldorffa Sekrety Polihymnii, wielokrotnie wznawianej i tłumaczonej na wiele języków, w dowcipnej i przystępnej formie wprowadzającej w krąg problematyki muzycznej. Od połowy lat 50. do końca istnienia pisma (1969) był recenzentem muzycznym i felietonistą tygodnika „Świat”, od 1969 do końca życia publicystą tygodnika „Polityka”. Przez cały okres powojenny współpracował z Polskim Radiem, a od 1955 także z Telewizją Polską.

Dzięki wybitnemu poczuciu humoru i ciętości języka, stylizowanego na dawną polszczyznę i nasyconego rekwizytami niszczonego przez reżim komunistyczny świata przedwojennego ziemiaństwa, bogatego mieszczaństwa i bohemy, zyskał dużą popularność, którą od schyłku lat 60. zaczął wykorzystywać dla inicjowania akcji społecznych, służących zachowaniu pamięci o ważnych postaciach i wydarzeniach w kulturze narodowej. W latach 60. zapoczątkował i w następnych prowadził zbiórkę darów dla Muzeum Teatralnego, zbiórkę pieniędzy na wykupienie zakopiańskiego domu K. Szymanowskiego „Atma”, przyczynił się do odbudowania Pałacyku Szustra z przeznaczeniem na siedzibę Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, z jego inicjatywy stanął pomnik I.J. Paderewskiego w Parku Łazienkowskim, doprowadził do wykupienia z rąk prywatnych kamienicy Muzeum Instrumentów w Poznaniu, wywalczył przekazanie na cele kulturalne pałacyku myśliwskiego Radziwiłłów w Antoninie, doprowadził do przekazania przez Teatr Polski Bibliotece Narodowej zbioru rękopisów muzycznych, obejmującego m.in. partytury T. Bairda, W. Lutosławskiego, T. Joteyki, J. Maklakiewicza, L. Marczewskiego, H. Opieńskiego, L. Różyckiego; skutecznie zabiegał o sprowadzenie do kraju prochów ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, z jego inicjatywy wzniesiono w 1998 pomnik J. Piłsudskiego w sąsiedztwie Belwederu w Warszawie. W 1974 powołał Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami i do końca życia pełnił funkcję jego przewodniczącego. Otrzymał wiele honorowych wyróżnień oraz Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1995).

W swojej działalności publicystycznej był wytrwałym popularyzatorem muzyki K. Szymanowskiego i licznych zapomnianych kompozytorów polskich XIX i XX wieku, ostro krytykował biurokratyczne nonsensy i antynarodowe zakusy polityki kulturalnej socjalistycznego państwa, podejmował polemiki w obronie swobody twórczej artystów, wytykał niekompetencję i służalczość urzędów sprawujących nadzór nad sferą kultury w kraju. Działania te w oczach części aparatu władzy zbudowały jego wybitną pozycję jako eksperta i doradcy w zakresie polityki kulturalnej, jednocześnie powodowały liczne represje, ograniczające swobodę wypowiedzi.

Litertura: M. Bielacki Słowo o Waldorffie, „Tygiel Kultury” 2000 nr 10–12; J. Biegalska Arystokratyczny Gorszyciel, „Akcent” 2000 nr 1/2; M. Urbanek Waldorff. Ostatni baron Peerelu, Warszawa 2008.