Opieński Henryk, *13 I 1870 Kraków, †21 I 1942 Morges (Szwajcaria), polski kompozytor, dyrygent i muzykolog. Studia muzyczne odbywał w latach 1884–88 w Krakowie u W. Singera (skrzypce), w latach 1888–92 w Pradze u F. Lachnera (skrzypce), w latach 1892–94 w konserwatorium w Krakowie u W. Żeleńskiego (kompozycja), w latach 1894–97 w Paryżu u W. Górskiego (skrzypce) i Z. Stojowskiego (teoria i kompozycja), w latach 1897–99 w Berlinie u H. Urbana (kompozycja, studia opłacone przez I.J. Paderewskiego), w latach 1899–1901 w Paryżu w Schola Cantorum u V. d’Indy’ego, w latach 1904–06 w Lipsku u A. Nikischa (dyrygentura) i H. Riemanna (muzykologia); w 1914 na uniwersytecie w Lipsku obronił pracę doktorską Beiträge zur V. Bekwarks Leben und Werken (niewydana). W latach 1888–92 studiował także chemię na politechnice w Pradze, w latach 1892–94 pracował jako inspektor gorzelni w Żółkwi i w Rzeszowie. W latach szkolnych w Krakowie przyjaźnił się ze S. Wyspiańskim, L. Rydlem, J. Mehofferem i in., zaś w 1894 w Paryżu poznał I.J. Paderewskiego, z którym od tego czasu przez całe życie łączyła go przyjacielska więź. W 1900 poślubił A. Krzymuską (†1923), w 1925 L. Barblan, śpiewaczkę i kompozytorkę z zespołu Motet et Madrigal.
Opieński prowadził różnorodną działalność, przede wszystkim zajmował się wykonawstwem muzycznym: w latach 1899–1901 grał w orkiestrze E. Colonne’a w Paryżu, w latach 1901–04 był skrzypkiem, inspektorem orkiestry i dyrygentem chóru Filharmonii Warszawskiej, w 1905 występował jako dyrygent jednej z orkiestr w Warszawie, w latach 1908–11 pracował w orkiestrze Teatru Wielkiego, w latach 1912–14 w orkiestrze Teatru Polskiego w Warszawie. Równocześnie zajmował się nauczaniem, publikował liczne artykuły i komponował. Od 1909 uczył w Szkole Muzycznej WTM, a od 1912 w Instytucie Muzycznym w Warszawie, w 1911 założył i do 1914 redagował „Kwartalnik Muzyczny”. W latach 1914–19 przebywał w Szwajcarii, w 1917 zorganizował w Lozannie chór mieszany Motet et Madrigal, z którym przez wiele lat dawał koncerty muzyki dawnej w całej Europie. Po powrocie do kraju zorganizował i prowadził w latach 1920–27 konserwatorium muzyczne w Poznaniu, w 1923 działał jako prezes Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych i dyrygent Teatru Wielkiego, w X 1925 został wybrany wiceprezesem Zjednoczenia Polskich Związków Śpiewaczych. W tym samym roku z jego inicjatywy został założony „Przegląd Muzyczny”, wydawany w Poznaniu oficjalny organ owego zjednoczenia, prowadzony przezeń do 1927. W1926 zamieszkał na stałe w Morges koło Lozanny. W Szwajcarii również rozwinął działalność muzyczną; w 1atach 1932–-36 kierował Société Vaudoise de Musique (towarzystwo muzyczne kantonu Vaud). Nadal utrzymywał jednak kontakt z krajem, do którego często przyjeżdżał.
Opieński był silnie zaangażowany w rozwój życia muzycznego, w które dzięki szeroko zakrojonym studiom muzycznym i muzykologicznym włączył się zarówno jako dyrygent, jak i historyk muzyki. Podejmował liczne inicjatywy organizacyjne, zwłaszcza w zakresie ruchu śpiewaczego; był znanym dyrygentem, preferującym muzykę dawną.
Swą działalnością piśmienniczą i koncertową przyczynił się wydatnie do upowszechnienia muzyki w polskim społeczeństwie, środowisku muzycznemu ułatwiał poznanie muzyki innych krajów europejskich, za granicą propagował muzykę polską. Ważną rolę odegrała pod tym względem jego najlepsza praca La musique polonaise z obszernym dodatkiem nutowym, zawierającym doskonale dobrane kompozycje; wydał w języku angielskim i francuskim wybór listów Chopina; szczególną uwagę poświęcił twórczości i działalności Paderewskiego. W monografii o Moniuszce trafnie nakreślił sylwetkę twórczą kompozytora; porównując obie wersje Halki (1847, 1857) na podstawie analizy podkreślił walory dramaturgiczne niedocenianej w owych czasach wersji pierwotnej.
Współpracując z wieloma czasopismami polskimi i zagranicznymi Opieński pełnił funkcję przekaźnika informacji między Polską a innymi krajami. Oprócz artykułów publikował liczne recenzje z koncertów i książek, przeglądy prasy, sprawozdania z wystaw, festiwali i różnych zjazdów, prowadził kroniki muzyczne. Zajmował się prezentacją nowych trendów w muzyce, podejmował problematykę kształcenia muzycznego, kreślił sylwetki kompozytorów polskich, a młodym pianistom ułatwiał kontynuowanie studiów u Paderewskiego.
Jego szczególną zasługą jest założenie pierwszego w Polsce czasopisma muzycznego o charakterze naukowym – „Kwartalnika Muzycznego”, w którym pojawiły się prace poświęcone historii muzyki (zwłaszcza dawnej muzyki polskiej), teorii i estetyce muzyki autorstwa A. Chybińskiego, Z. Jachimeckiego, S. Łobaczewskiej i in.; uzupełnienie pisma stanowiły dodatki nutowe, zawierające utwory z XVI–XVII w. Naukowy profil ma również „Przegląd Muzyczny” (1925 dwutygodnik, od 1926 miesięcznik), na łamach którego ogłaszali swe prace H. Feicht, A. Chybiński, M. Szczepańska i in.; obszerny dział sprawozdawczy obejmował zakresem informacyjnym nie tylko ruch śpiewaczy, lecz wszelkie przejawy życia muzycznego.
Kompozycje Opieńskiego mają charakter eklektyczny; występują w nich zapożyczenia stylistyczne z muzyki Wagnera, R. Straussa, a także muzyki francuskiej (opera Jakub Lutnista), nawiązania do tradycji polskiej pieśni (Moniuszko) i polskiej pieśni ludowej. Nieczęsto wykonywane za życia kompozytora, obecnie są niemal całkowicie zapomniane.
Literatura (wybrana): Nasi kapelmistrze, „Wędrowiec” XLIV, 1906 nr 1; A. Chybiński Najmłodsza polska pieśń solowa, „Sfinks” II, 1909 nr 6; W Dybczyński Henryk Opieński, „Polska Scena i Sztuka” I, 1914 nr 4; F. Szopski Henryk Opieński, „Muzyka” 1931 nr 1; A. Fornerod Henryk Opieński, Lozanna 1942; Z. Jachimecki Henryk Opieński. Wspomnienie pośmiertne, „Ruch Muzyczny” 1946 nr 19; S. Poradowski Z życia i działalności Henryka Opieńskiego, „Życie Śpiewacze” I, 1948 nr 3; K. Winowicz I.J. Paderewski w listach do A. Chybińskiego, „Muzyka” 1976 nr 4; W Jędrzejczak Henryk Opieński (1870–1942), „Ruch Muzyczny” 1981 nr 7, 8; J. Gołos Jeszcze o Henryku Opieńskim, „Ruch Muzyczny” 1981 nr 10; F. Dąbrowski Henryk Opieński (materiały biograficzne i bibliograficzne), w: Z dziejów kultury muzycznej Poznania, red. J. Astriab i W. Kaczocha, Poznań 1996; M. Growiec Henryk Opieński i jego pieśni, w: VIII Sympozjum naukowe na temat problemów techniki wokalnej, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej we Wrocławiu», red. E. Sąsiadek, 1997; A. Nicolet De Cracovie à Morges. Henryk Opieński (1870–1942), „Annales Paderewski” 2000 nr 23.
Prace:
Z najnowszej muzyki francuskiej oraz K.M. Widor, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” XVIII, 1901
J. Helmesberger, W. Górski, Livia Quintilla oraz „Manru”. Opera I.J. Paderewskiego, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” XIX, 1902
Oratorium Bożego Narodzenia J.S. Bacha, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” XX, 1903
Ostatnie chwile i pogrzeb Chopina, „Nowości Muzyczne” 1904 nr 4, 6
Subiektywizm w nowoczesnej twórczości muzycznej, „Biblioteka Warszawska” LXIV, 1904 t. 4
Najnowsze prądy w muzyce polskiej, „Biblioteka Warszawska” LXVII, 1907 t.4
F. Chopin, Lwów 1909, 2. wyd. 1925, Warszawa 3. wyd. 1996
Jacob Polonais et Jacobus Reys, w księdze pamięci H. Riemanna, red. C. Mennicke, Lipsk 1909, przedr. 1931; także Jakub Polak i Jakub Reys, „Młoda Muzyka” 1909 nr 19, 22
Pieśni, tańce, suita taneczna instrumentalna w początkach XVIII w., „Przegląd Muzyczny” 1910 nr 23
I.J. Paderewski. Zarys charakterystyki, z S. Rossowskim, Lwów 1911
Chopin jako twórca. Objaśnienie jego utworów, Warszawa 1911
O nauce śpiewu, „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 2
IV Kongres Międzynarodowego Towarzystwa Muzycznego w Londynie, „Kwartalnik Muzyczny” 1911 z. 2
Druga Symfonia K. Szymanowskiego, „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 9
Dzieje muzyki powszechnej w zarysie, Warszawa 1912, 2. wyd. 1922
Znaczenie opery dla rozwoju polskiej muzycznej kultury, „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 8, 9
O współczesnej muzyce czeskiej, „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 10
Uroczystości Bacha we Wrocławiu, „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 14/15
Popisy instytutu gimnastyki rytmicznej Jaques-Dalcroze’a w Hellerau, „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 17
Symfonia h-moll I.J. Paderewskiego (rozbiór muzyczny), „Kwartalnik Muzyczny” 1913 z. 4
O. Kolberg, „Przegląd Muzyczny” 1914 nr 6
La musique polonaise, Paryż 1918 (z dod. muzycznym), 2. wyd. 1929 (bez dod. muzycznego)
H. Riemann, „Przegląd Muzyczny” 1919 nr 17/18
S. Moniuszko. Życie i dzieła, Lwów 1924
Nieznane świeckie pieśni polskie z XVI wieku, „Przegląd Muzyczny” 1925 nr 4
H. Melcer oraz O wykonywaniu dawnych utworów wokalnych a cappella, „Przegląd Muzyczny” 1925 nr 6
Z rozważań nad losami polskiej twórczości muzycznej, „Przegląd Muzyczny” 1925 nr 8
Zadania kompozytorów polskich, „Przegląd Muzyczny” 1925 nr 19
Dzieje powstania i pięcioletniej działalności Państwowego Konserwatorium Muzycznego w Poznaniu oraz R. Siatkowski. Wspomnienie pośmiertne, „Przegląd Muzyczny” 1925 nr 22
Psychologia muzycznego modernizmu, „Przegląd Muzyczny” 1926 nr 6
Dwudziestopięciolecie Filharmonii Warszawskiej, „Przegląd Muzyczny” 1926 nr 12
Co wiemy o Jakubie Lutniście, „Muzyka” 1926 nr 10
Le style musical polonais ancien et moderne, „Le monde slave” 1926 nr 7
Muzyka w życiu narodów, „Przegląd Muzyczny” 1927 nr 9–10
S. Niewiadomski, „Przegląd Muzyczny” 1927 nr 12
Polski styl muzyczny, „Muzyka” 1927 nr 7–9
I.J. Paderewski, Warszawa 1928, wyd. nowe zmienione i uzupełn. Kraków 1960
H. Melcer. Wspomnienie pośmiertne, „Przegląd Muzyczny” 1928 nr 5
Sonaty Chopina, ich oceny i ich wartość konstrukcyjna, „Kwartalnik Muzyczny” 1928 nr 1, 1929 nr 2
Stopięćdziesięciolecie opery polskiej, „Muzyka” 1928 nr 12
I.J. Paderewski. Esquisse de sa vie et de son oeuvre, Lozanna 1929, wyd. nowe poszerz. 1948
A. Dworzak, „Przegląd Muzyczny” 1929 nr 11
Muzyka kameralna i „styl wokalny”, „Przegląd Muzyczny” 1929 nr 12
Na marginesie artykułu o Bakfarku, „Muzyka” 1929 nr 10
I.J. Paderewski (jako kompozytor), „Muzyka” 1929 nr 11/12
Śp. K.T. Barwickiemu w hołdzie, „Przegląd Muzyczny” 1931 nr 2/3
Sześć listów lutnisty Bekwarka, „Kwartalnik Muzyczny” 1931 nr 6/7
Zadania pedagogiki wobec nowych prądów w muzycznej twórczości, „Kwartalnik Muzyczny” 1931 nr 10/11
Naturalizm i ekspresjonizm w muzyce, „Kwartalnik Muzyczny” 1931 nr 12/13
W sprawie polskiego Towarzystwa Muzykologicznego, „Muzyka” 1931 nr 2
Szkic dziejów śpiewactwa w dawnej Polsce (wiek XV–XIX), „Muzyka” 1931 nr 3
Uczniowie I. Paderewskiego, „Muzyka” 1931 nr 10
Symfonie A. Dankowskiego i J. Wańskiego, „Kwartalnik Muzyczny” 1932 nr 16
I.J. Paderewski, Lwów 1933, wyd. portugalskie Vida de Paderewski, São Paulo [1958]
Przyczynek do dziejów poloneza w XVIII w., „Kwartalnik Muzyczny” 1933 nr 17/18
Postać Z. Noskowskiego, 1934 nr 10/11
Z korespondencji M. Karłowicza oraz O naszej propagandzie muzycznej za granicą, „Muzyka Polska” 1934 nr 1 oraz nr 4
P. Maszyński oraz Kilka wskazań pedagogicznych z XVII w., „Życie Muzyczne i Teatralne” 1934 nr 1 oraz nr 3
J. Elsner w świetle nieznanych listów, „Polski Rocznik Muzykologiczny” I, 1935
Znaczenie stowarzyszeń chóralnych dla ogólnej kultury muzycznej, „Muzyka Polska” 1936 nr 3
Z korespondencji M. Karłowicza oraz Kilka kart nieznanej tabulatury, „Polski Rocznik Muzykologiczny” II, 1936
Czy Polacy są muzykalni, „Muzyka Polska” 1938 nr 12
Garść wspomnień muzycznych, w: Pół wieku wspomnień uczniów Gimnazjum im. B. Nowodworskiego w Krakowie, Kraków 1938
inne liczne artykuły w czasopismach polskich i zagranicznych
wydania:
F. Chopin Letters, zebrał Henryk Opieński, wyd. E.L. Woynich, Nowy Jork 1931, 2. wyd. 1971; wyd. francuskie, Lettres, z przedmową I.J. Paderewskiego, Paryż 1933; wyd. polskie, Listy, Warszawa, 1937
Redakcja:
„Kwartalnik Muzyczny”, 6 numerów, od I 1911 do VI 1914
„Przegląd Muzyczny” 1925–27
Księga pamiątkowa Wszechsłowiańskiego Zjazdu śpiewaczego i Festiwalu muzyki polskiej w Poznaniu w maju 1929, Poznań 1929 (w tym artykuły Współczesna twórczość polska oraz Szkic dziejów śpiewactwa polskiego)
Kompozycje:
Les larmes, 6 pieśni, b.m.r
Printemps triste, sł. A. Mickiewicz, b.m.r
Taniec mgieł nocnych na chór i orkiestrę, sł. K. Tetmajer
Prélude, sł. K. Tetmajer i in., wyd. Paryż b.r.
Sześć pieśni ludowych na chór mieszany a capella, wyd. Lozanna b.r., Poznań 1930, 2. wyd. 1948
Berceuse na skrzypce i fortepian, wyd. Kraków [1898–1903]
Sechs Lieder, wyd. Lipsk 1905
Trzy pieśni, wyd. Warszawa 1905
Thème varié na fortepian, 1906, wyd. Berlin 1910, także „Kwartalnik Muzyczny” I, 1911 z. 1 (dod. muzyczny) oraz Lipsk b.r.
Trois mélodies, wyd. Berlin 1907–10: 1. Ici bas, sł. Sully Prudhomme, 2. Prelud V, sł. K. Tetmajer, 3. Triolet, sł P. von Liliencron
Kantata na cześć Mickiewicza na chór i orkiestrę, 1908
Lilia Weneda, poemat symfoniczny, 1908, wyk. 1911
Pieśń majowa, wyd. Warszawa 1910, Kraków 1957
Dawne tańce polskie z XVI i XVII w., oprac. na fortepian, wyd. „Kwartalnik Muzyczny” I, 1911 z. 1 (dod. muzyczny)
Zygmunt August i Barbara, poemat symfoniczny, 1911, wyd. Warszawa [1930]
Siedem preludiów, sł. K. Tetmajer, wyd. Warszawa 1912
Czasem, sł. Z. Różycki, wyd. Warszawa [po 1912]
Gromiwoj Arystofanesa, muzyka do sztuki teatralnej, 1913
Burza Szekspira, muzyka do sztuki teatralnej, 1913
Książę niezłomny P. Calderona de la Barca, 1913–14
Juliusz Cezar Szekspira, muzyka do sztuki teatralnej, 1914
Balladyna J. Słowackiego, muzyka do sztuki teatralnej, 1914
Szopka Warszawska, muzyka do sztuki teatralnej, 1914
Jakub Lutnista, opera 2-aktowa, libr. kompozytor, 1916–18, wyst. Poznań 1927, libr. wyd. Warszawa 1926
Polskie pieśni ludowe, 2 albumy, wyd. Warszawa 1917, 1925
Fifteen Polish Folk Songs, wyd. Genewa 1919, 2. wyd. 1936
Chansons populaires de la Pologne, wyd. Genewa 1919
Medytacje na temat kaszubski, 1920
Maria, opera 3-aktowa, libr. kompozytor wg A. Malczewskiego, wyst. Poznań 1923
Canzona z muzyki do sztuki B. Katerwy Legenda miłości, wyd. „Muzyka” 1925 nr 6 (dod. muzyczny)
Wieczna wiosna na chór mieszany a capella, wyd. Poznań 1926
Cztery pieśni na chór męski a cappella, wyd. Poznań 1927
Sześć pieśni narodowych na chór mieszany a capella, wyd. Poznań 1927
Veni Creator, kantata na chór i orkiestrę, sł. S. Wyspiański, 1927, wyd. Poznań 1928
L’enfant prodigue na głosy solowe, chór i orkiestrę, 1930, wyd. Lozanna 1930
Syn marnotrawny, scena biblijna na głosy solowe, chór i orkiestrę, 1930, wyd. Lozanna b.r.
